Covid-19, 2020 yılının Mart ayında Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel bir salgın olarak ilan edildi. Yakın zamanda da bir uyarı da Mpox (maymun çiçeği) hastalığı için yapıldı. İkisinin de ortak yanı zoonotik hastalık olmasıydı.
hayvanlardan kaynaklanmaktadır.
Yeni pandemileri önlemek için bilim insanlarının virüslerin hayvanlardan insanlara sıçrama olasılığının en yüksek olduğu yerleri belirlemeleri gerekir. Ancak bu çok da kolay bir iş değildir. İnsanlar ve yaban hayatı çok fazla hareket eder. Ayrıca patojenlere maruz kalma, hemen enfeksiyona ya da belli semptomlara yol açmaz.
Ancak araştırmacılar, insan ve hayvan yoğunluğuna ilişkin verileri, patojenlerin yaban hayatından insanlara yayılmasını sağlayabilen ormansızlaşma ve arazi kullanımı değişiklikleri gibi çevresel koşullara ilişkin verilerle birleştirerek tahminlerde bulunabilirler.
Zoonotik Hastalık Nedir?
Hastalığa neden olan mikroorganizmalara ‘patojen’ diyoruz. Bir patojen, bir türden kendisine aşina olmayan başka bir türe atladığında, yeni konakçının savunma eksikliğinden yararlanarak hastalığa neden olabiliyor. Bir patojen bir hayvandan insanlara sıçradığında buna zoonoz yani zoonotik hastalık denir.
Yabancı bir hayvan virüsünün insan popülasyonuna başarılı bir şekilde nüfus etmesi nadir görülen bir olaydır. Nadir görülür çünkü virüsün enfeksiyonu başlatmak için hücre yüzeyindeki çok özel bir reseptör bölgesine bağlanması gerekir.
Reseptör bölgesine bağlanma, bir anahtarın kilide uyması gibi, o virüse oldukça özgüdür. Anahtarın kilide uyabildiği durumda, istilacı virüs konak hücrede başarılı bir şekilde yerleşir. Ardından da enfeksiyon sürecini başlatır. Hücrenin içinde virüs, hücrenin mekanizmasını kullanarak kendini çoğaltır.
Bir sonraki adım da vücuttan ayrılarak başka bir bireye bulaşması olacaktır. İnsandan insana bulaşma zincirinin kurulması da eninde sonunda bulaşıcı bir hastalığın salgınına yol açma riski taşır. Modern insanlığın davranışları bu yeni bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkmasında büyük rol oynamıştır.
Zoonotik Hastalıklar Neden Artıyor?
Dünya çapında hem yasal hem de yasadışı egzotik hayvanların ticareti, giderek artan bir vahşi hayvan-insan etkileşimini kolaylaştırmaktadır. İklim değişikliği, sellerden kuraklıklara ve aşırı sıcaklıklara kadar insan sağlığı için en ciddi tehditlerden biri olarak ortaya çıkmıştır. İklim değişikliği ayrıca habitat tahribatı ve insanlarda bulaşıcı hastalıklar üzerindeki zincirleme etkisi nedeniyle insan sağlığı için ciddi bir dolaylı tehdit oluşturmaktadır.
Montpellier Üniversitesi ve Aix-Marseille Üniversitesi’ndeki araştırmacılar tarafından yayınlanan bir araştırma, 1990 ile 2016 yılları arasında küresel orman örtüsündeki değişiklikler ile rapor edilen salgın hastalıklardaki artış arasında bir bağlantı buldu. Orman örtüsü küçüldükçe (yüzde 31,6’dan yüzde 30,7’ye), özellikle tropik, biyoçeşitliliğe sahip bölgelerde hastalık vakaları arttığı görüldü.
Doğal besin kaynaklarından mahrum kalan hayvanların yerleşik yaşam alanlarından çıkıp insanların yaşam alanlarına göç etmeleriyle de bu tip hastalıkların bulaşma riski artar. Ayrıca on binlerce hayvanın iç mekanlarda bir araya toplandığı bir üretim çiftliğinin doğal olmayan koşulları, virüslerin ve bakterilerin birçok hayvana hızla yayılması için mükemmel bir ortam sağlar.
Sonuç Olarak;
Antik çağın vebaları yavaş hareket ediyordu çünkü o günlerde ulaşım çok daha yavaştı. Buna karşılık, modern hava yolculuğuyla hastalıklar artık bir veya iki gün içinde dünyanın bir ucundan diğer ucuna çok kolay bir şekilde taşınabiliyor.
21. yüzyılın bize bir dizi yeni bulaşıcı hastalık sunmasına çok şaşırmamalıyız. İnsan-vahşi hayvan etkileşimleri, gezegenin doğal ortamına ciddi şekilde zarar veren insan faaliyetleri tarafından teşvik edildi. Gelecekte zoonotik salgınlar yeniden olacaktır. Ancak doğru önlemlerle bunların pandemiye yol açmamasını sağlamak mümkün olacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- How does a disease spread from animals to humans? A lot has to do with people’s behaviour Yayınlanma tarihi: 21 Ağustos 2024. Yayınlandığı yer: Conversation. Bağlantı: How does a disease spread from animals to humans? A lot has to do with people’s behaviour
- Morand S, Lajaunie C. Outbreaks of Vector-Borne and Zoonotic Diseases Are Associated With. Changes in Forest Cover and Oil Palm Expansion at Global Scale. Front Vet Sci. 2021 Mar 24;8:661063. doi: 10.3389/fvets.2021.661063. PMID: 33842581; PMCID: PMC8024476.
- Rahman MT, Sobur MA. Islam MS, Ievy S, Hossain MJ., El Zowalaty ME, Rahman AT, Ashour HM. Zoonotic Diseases: Etiology, Impact, and Control. Microorganisms. 2020 Sep 12;8(9):1405. doi: 10.3390/microorganisms8091405. PMID: 32932606; PMCID: PMC7563794.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
