Uzun bir iş ile ilgili görevin sonuna doğru kendinizi boşlukta, dikkatsiz ve bitkin hissediyor musunuz? Eğer cevabınız evet ise, bu hislerimizin sebebi mental yani zihinsel yorgunluk.
Kafanızın içinde ibresi kırmızı bölgeye doğru titreşen bir gösterge hayal edin. Zihniniz devrini daha fazla yükseltemeyince küçük bir girdi çarkların kopmasına neden olur. Bu kopuşun ardından en ufak bir ayrıntıyı bile hatırlamak güçleşir. Herhangi bir şeye odaklanmak neredeyse olanaksızdır. Zihninizin tükenmiş olduğunu hissedersiniz. Peki ama zihinsel yorgunluk neden olur?
Bir asırdan uzun süredir psikologlar, zihinsel yorgunluğun temelde fiziksel yorgunluğa benzer olup olmadığını veya farklı süreçler tarafından yönetilip yönetilmediğini belirlemeye çalışıyorlar. Bu esnada da karşımıza farklı varsayımlar çıktı.
Kimi araştırmacılara göre bunun nedeni, zihinsel çabanın beynimizin enerji kaynaklarını tüketmesiydi. Yani tıpkı spor yaptığımızda kasların yorulması gibi, belli bir noktadan sonra da beynimiz de yorulacaktır. Ancak kimi araştırmacılara göre de zihinsel yorgunluk psikolojik bir olguydu. Özellikle mevcut zihinsel çabanın yeterince ödüllendirilmemesi, kişinin daha keyifli başka aktivitelerden de keyif almasını engelliyordu.
Zihinsel Yorgunluk Neden Kaynaklanır?
Yakın zamanda yapılan bir araştırma da zihinsel yorgunluğun nedenlerini belirlemeye odaklandı. Araştırmacılar bunun için öncelikle eski çalışmaları gözden geçirdiler. Konu ile ilgili ilgi çekici bir araştırma Psikolog Norman Mackworth tarafından gerçekleştirilmişti.
Norman Mackworth, İngiliz bilim insanı ve psikologdur. (1917 – 2015). İnsan zihni ve performans psikolojisi üzerine çalışmalarıyla tanınır. Özellikle dikkat ve algı üzerine yaptığı araştırmalar önemlidir.
II. Dünya Savaşı döneminde psikologlar, askerlerin özellikle radar başındayken belli bir zaman geçtikten sonra neden odaklarını kaybettiklerini anlamaya çalışıyorlardı. Bunun için psikolog Mackworth bir saat testi tasarlayacaktı. Aslında test oldukça basitti. Katılımcılar sadece duvardaki büyük bir saati iki saat boyunca izlemeliydi.
Ancak bu saat normal bir saat değildi. Saatin saniye kolu düzenli aralıklarla hareket ediyordu. Ancak nadiren ve öngörülemez bir şekilde, normalden iki kat hızlı gidiyordu. Zaten asıl görev de bu küçük değişiklikleri tespit etmekti.
İlk 30 dakika içinde deneklerin performansı dramatik bir şekilde düştü ve daha sonra yavaş yavaş düşmeye devam etti. Psikologlar bu çalışmanın devamında da insanların bir göreve odaklanmasının sınırlı bir sürede mümkün olduğu sonucuna vardılar.
O günden bu yana konu ile ilgili bir çok çalışma yapıldı ve bu çalışmalar, bir kişinin uyanıklığını sürdürmesinin zor olduğunu doğruladı. Araştırmalarda insanlar, kısa bir dikkat görevinin ardından bile kendilerini stresli ve yorgun hissettiklerini bildirdiler. 2021’de yapılan bir çalışmada da, belli bir zaman sonra beyindeki kan akışında azalma bile gözlemlendi.
Ancak biliyoruz ki insanların zihinsel yorgunluk hissetmeden konsantrasyonlarını sürdürebildikleri durumlar da vardır. Son araştırmada da bunun nedeni sorgulandı. Acaba bir kişinin hedef belirlemesi zihinsel odaklanma sürecini olumlu biçimde etkiliyor olabilir miydi? Bu fikri test etmek için üç deney yapılacaktı.
Bir Kişinin Hedef Belirlemesi Neden Gereklidir?
İlk deneyde Oregon Üniversitesi’ndeki 108 lisans öğrencisine gri arka planda dört boş beyaz kutunun bulunduğu bir ekran gösterildi. Her bir ila üç saniyede bir, dört kutudan birinde bir X harfi beliriyordu. Katılımcıların görevleri ise, bu sembolün nerede göründüğünü mümkün olduğunca çabuk belirtmekti. Her yanıttan sonra katılımcıya hem doğruluğu hem de hızı hakkında geri bildirim verildi.
26 dakikalık test sırasında katılımcılardan zihinsel durumlarını da aktarmaları istendi. Bu sayede araştırmacılar hem nasıl hissettikleri hem de nasıl performans gösterdikleri hakkında bilgi topladılar. Daha sonra katılımcıların yarısına rastgele belirli bir hedef verilecekti. Bu hedef, tepki sürelerini mümkün 400 milisaniyenin altında tutmaktı ancak diğer yarıya ise bir hedef verilmedi.
Aslında sonuçlar biraz karışıktı. Çünkü her iki grup arasında pek fazla fark yok gibi gözüküyordu. İkinci deneyde 112 yeni katılımcı yer aldı. Bu katılımcıların yarısına rastgele bir hedef atanırken, yine diğer yarısına hiçbir hedef verilmedi.
Zihinsel Yorgunluk İle Mücadele İçin Giderek Daha Zor Hedefler Belirleyin
Ancak bu sefer deney ilerledikçe hedefin zorluğunu 450 milisaniyelik tepki süresinden 400 milisaniyeye, ardından 350 milisaniyeye çıkarıldı. Hedefler zorlaştıkça, performansta iyileşme gözlemlendi. Ayrıca deney boyunca katılımcıların tepki sürelerinde herhangi bir yavaşlama gözlemlenmedi. Başka bir deyişle, hiçbir zihinsel yorgunluk belirtisi göstermediler. Üçüncü bir deney daha yapıldı ve sonuçlar ikinci deney ile oldukça benzerdi.
Bu bulgular ve konu ile ilgili diğer çalışmalar birleştiğinde, bir çok psikoloğun zihinsel yorgunluğa bakış açısı değişti. Sonuçlar insanların belirli ve ulaşılması zor hedefler için çabaladıklarında, kendilerini daha motive hissettiklerini ve zihinsel çalışma nedeniyle bitkin hissetmediklerini gösteriyordu.
Aslına bakarsanız hedef belirleme konusunda, birçok farklı ortamda, farklı çalışmalar yapıldı. Sonuçlar ise neredeyse her zaman aynı çıktı. Belirli hedefler koymayan, bunun yerine sadece “ellerinden gelenin en iyisini yapmaya çalışan” grup verimlilik açısından tüm çalışmalarda bir artış göstermedi.
Sonuç olarak
Bu bulguları hayatınıza nasıl uygulayacağınızı merak ediyorsanız kendinize basit, doğrudan ve spesifik hedefler belirleyin. Öğrenciyseniz ve ders çalışmak için masanıza oturuyorsanız, bir sonraki saat için bir hedef belirlemek için bir dakikanızı ayırın. Önümüzdeki bir saat içinde ders kitabınızdan kaç sayfa okumak istediğinize karar verin. Yüksek (ancak ulaşılması mümkün) bir sayfa sayısı belirleyin.
Ayrıca unutmayınız. Aslında önemli olan sadece hedefe ulaşmak değil, bu yolculuk esnasında yaşayacağını değişim ve gelişimdir. Araştırmaları bir tarafa bırakalım ve yazıyı Montaigne’nin bir sözü ile kapatalım. “Hedefi olmayan gemiye, hiçbir rüzgar yardım etmez.”
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Mental fatigue has psychological triggers − new research suggests challenging goals can head it off. Yayınlanma tarihi: 28 Şubat 2024. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Mental fatigue has psychological triggers − new research suggests challenging goals can head it off
- Smit AS, Eling PA, Coenen AM. Mental effort causes vigilance decrease due to resource depletion. Acta Psychol (Amst). 2004 Jan;115(1):35-42. doi: 10.1016/j.actpsy.2003.11.001. PMID: 14734240.
- Robison, M. K., & Nguyen, B. (2023). Competition and reward structures nearly eliminate time-on-task performance decrements: Implications for theories of vigilance and mental effort. Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 49(9), 1256–1270. https://doi.org/10.1037/xhp0001148
- Strayer DL, Robison MK, Unsworth N. Effects of goal-setting on sustained attention and attention lapses. Atten Percept Psychophys. 2023 Oct 23. doi: 10.3758/s13414-023-02803-4. Epub ahead of print. PMID: 37872435.
- Kunasegaran K, Ismail AMH, Ramasamy S, Gnanou JV, Caszo BA, Chen PL. Understanding mental fatigue and its detection: a comparative analysis of assessments and tools. PeerJ. 2023 Aug 23;11:e15744. doi: 10.7717/peerj.15744. PMID: 37637168; PMCID: PMC10460155.
Matematiksel
