Toxoplasma gondii, insanlar da dahil olmak üzere çeşitli konakçı organizmaların hücrelerini istila eden ve toksoplazmoz olarak bilinen bir hastalığa neden olan tek hücreli bir parazittir. Toxoplasma gondii, bazen “zihin kontrolü paraziti” olarak adlandırılmaktadır. Çünkü toksoplazmoz, enfekte olan hayvanlarda bir dizi nörolojik ve davranışsal değişikliğe neden olur.
Patojen, dünyadaki en yaygın bulaşıcı parazitlerden biridir ve dünya nüfusunun yaklaşık yarısında ve neredeyse tüm sıcakkanlı hayvan türlerinde aktive olmamış biçimde bulunmaktadır. Buna rağmen bu son derece tuhaf parazit hakkında hâlâ bilmediğimiz çok şey vardır.
Toxoplasma gondii ile enfekte olan insanların büyük bir kısmının bu durum hakkında hiçbir fikri yoktur. Bunun nedeni temelinde hiçbir semptom göstermemeleridir. Bazı insanlar vücutları enfeksiyonla savaşırken birkaç hafta boyunca hafif grip benzeri semptomlar geliştirecekledir. Ancak normalde uzun vadeli komplikasyonlar olmayacaktır. Yani, genel olarak sağlıklı bir kişi bu hastalığa sahip olsa bile herhangi bir tedavi uygulamasına gerek olmayacaktır.
Bununla birlikte, hamile kadınlar, bebekler ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde beyin, göz veya diğer organlarda uzun süreli hasara neden olan ciddi toksoplazmoz vakaları gelişme riski vardır.
Bu parazit yıllarca kendini belli etmeden hücrelerde uykuda kalabilmektedir. Toxoplasma gondii insanlara birden fazla yolla kolayca bulaşabildiği ve çoğu zaman enfekte kişiler tarafından fark edilmediği için, insanlarda en yaygın bulaşıcı parazitlerden biridir.
Toxoplasma Gondii İnsana Nasıl Bulaşır?
Parazit insana genellikle az pişmiş et, çiğ süt ya da yumurta tüketilmesi, iyi yıkanmamış ve kabuğu soyulmamış sebze-meyvelerin tüketilmesi, kirli sular, enfekte olmuş kedilerin dışkılarına dokunma veya anneden çocuğa gebelik yoluyla geçer.
İnsanlar, parazitle kontamine olmuş bir şeyi yanlışlıkla yedikten sonra toksoplazmoza yakalanır. Toksoplazmoz hastalığı insandan insana kan nakli ya da doğum haricinde geçemez. Dolayısıyla bu hastalığa sahip olan biri ile temas etmeniz durumunda endişe etmenize neden yoktur.
Parazit vücudunuza ilk girdiğinde, bazı insanlar grip benzeri semptomlar gösterir. Ancak çoğu durumda, bağışıklık sisteminiz herhangi bir belirtiye neden olmadan sorunu halledecektir. Bağışıklık hücreleriniz onunla savaşırken, T. gondii vücudunuzda küçük keseler (kistler) oluşturur.
Bu kistlerde uzun süre hareketsiz biçiminde var olmaya devam eder. Bağışıklık sisteminiz güçlü olduğu müddetçe ortada bir risk yoktur. Ancak bağışıklık sistemi zayıfladığı zamanlarda toksoplazmoz hastalığı ortaya çıkacaktır.
Toksoplazmoz Bir Zoonotik Hastalıktır
Bir patojen bir hayvandan insanlara sıçradığında buna zoonoz yani zoonotik hastalık denir. İnsanlardaki enfeksiyonların yaklaşık yüzde 60’ının hayvan kaynaklı olduğu ve tüm bulaşıcı hastalıklarının yaklaşık yüzde 75’inin hayvanlardan insanlara ‘sıçrayan türler’ olduğu tahmin edilmektedir. Bu durum toksoplazmoz için de geçerlidir. ( Detaylar için: Her 4 Bulaşıcı Hastalıktan 3’ü Zoonotik: Zoonotik Hastalık Nedir?)
Çok çeşitli hayvanlarda bulunmasına rağmen, toxoplasma Gondii’nin yalnızca ev kedileri ve onların aslanlar, çitalar ve kaplanlar gibi vahşi akrabalarını içeren Felidae familyasından türlerde ürediği gözlemlenmiştir. Ev kedilerinin parazitin tercih ettiği konakçı olduğu kabul görmektedir. Bu parazitin neden özellikle kedileri tercih ettiği de bilinmemektedir.
Parazit, bir kedinin bağırsaklarında ürer ve dışkısında son bulur. Parazit sadece kedilerde ürese de bazı kuş türleri ve kemirgenlerde de parazite rastlanmıştır. Aslında burada bir döngü söz konusudur.
Örneğin bir kuş ya da fare, kedi dışkısı bulaşmış bir besini yediği zaman, aynı zamanda paraziti de edinmiş olacaktır. Bu kuş ya da fare daha sonra bir kedi tarafından avlanırsa parazit ilk konakçısına geri döner ve döngü bu biçimde devam eder. Ancak temelinde işler burada oldukça ilginç bir hal almaya başlar.
Toxoplasma Gondii Fareleri Korkusuz Zombilere Dönüştürebilir
Fareler normalde kedilerden korkar çünkü kediler fareler için sürekli, ölümcül bir tehdit oluşturan yırtıcı hayvanlardır. Ancak farelerin beyinleri T. gondii ile enfekte olduğunda, kedi korkularını kaybederler ve kolayca yüzlerine bakabilirler.
Diğer bir deyişle bu parazit, fareleri korkusuz zombilere dönüştürüyor gibi görünüyor! Sonucunda fareler, kedi korkusunu kaybettikleri zaman, onlar tarafından yenilme riskiyle karşı karşıya kalırlar.
Bunun nedeni, parazitin bir farenin beynine girdiğinde, amigdala adı verilen beyin bölgesindeki beyin hücresi iletişimini bozabilmesidir. Bu beyin bölgesi de temelinde korku duygusundan sorumludur. Bu, fareler için trajik bir durum olsa da, T. gondii için mükemmeldir. Sonucunda enfekte farelerin kediler tarafından yenilme olasılığı daha yüksektir ve bu da parazitin çoğalmasına yardımcı olur!
Toxoplasma Gondii Fareler Gibi İnsanların Beyinlerini de Etkileyebilir mi?
Birkaç ilginç gerçek, bu sorunun cevabının evet olabileceğini düşündürmektedir. Bazı çalışmalar akıl hastalığı öyküsü olmayan kişilerde T. gondii’nin anormal davranışlara neden olabileceğini göstermektedir. Bir çalışmada T. gondii enfeksiyonu ile intihar da dahil olmak üzere kişinin kendisine yönelttiği şiddet arasında bir ilişki bulunmuştur.
Başka bir çalışma da, toksoplazmozlu öğrencilerin parazit bulaşmamış öğrencilere göre “başarısızlık korkusu” duymadığı anlaşılmıştır. Bu bulgular ilginç olsa da, bu parazit tarafından enfekte olmanın zihinsel ve psikolojik sonuçlarını anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Ne yazık ki, şu anda toksoplazmoz için bir aşı yoktur. Bununla birlikte, dünyanın dört bir yanındaki birçok araştırmacı, bu parazite karşı etkili bir aşı bulmak için T. gondii üzerinde çalışmaktadır. Ayrıca konakçılara bir kez bulaştıktan sonra T. gondii’den asla tamamen kurtulamayacaklarını akılda tutmak önemlidir.
Bu parazitle savaşmak için kullanılan ilaçlar uyku halindeki parazitleri yok etmez. Konağın bağışıklık sistemi zayıflarsa, bu uyuyan parazitler uyanır ve toksoplazmozun tipik semptomlarına neden olur. Bu nedenle T. gondii tarafından enfekte olmaktan kaçınmak çok önemlidir.
Bu Durumun Suçlusu Kediniz Değildir
Ama buna çare kedilerini sokağa atmak değildir. Bu durumun suçlusu kediniz değildir. Kediler genellikle dışkılarını kuma veya toprağa saklarlar. Bu nedenle enfeksiyon genellikle çevresel faktörlerden kaynaklanır. Bu nedenle, bu parazit tarafından enfekte olmamak için bazı ipuçları:
- Kedi kumu kutusundaki atıkları uygun şekilde atın.
- Kumla oynadıktan veya toprağı tuttuktan sonra, özellikle yemeklerden önce ellerinizi iyice yıkayın.
- Pişirmeden veya yemeden önce tüm meyve ve sebzeleri uygun şekilde temizleyin.
- Mutfak gereçlerini iyice yıkayın.
- Su veya diğer içecekleri yalnızca filtrelenmişse veya güvenilir kaynaklardan geliyorsa için.
- Az pişmiş et yemeyin veya evcil hayvanınıza yedirmeyin.
Unutmayın, yalnızca iyi hijyen alışkanlıkları sizi enfeksiyon kapmaktan korur. Sağlıklı günler dileriz. Yazının devamında göz atmak isterseniz: Biyolojileri ile Bizleri Şaşırtan Çıplak Kör Fareler İnsanlığın Umudu Olabilir
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- 10 surprising facts about the ‘mind-control’ parasite Toxoplasma gondii. Yayınlanma tarihi: 1 Şubat 2022; Bağlantı: https://www.livescience.com/
- Toxoplasma gondii: A Microbe That Turns Mice Into Zombies; Bağlantı: https://kids.frontiersin.org
- Vyas, A., Kim, S. K., Giacomini, N., Boothroyd, J. C., and Sapolsky, R. M. 2007. Behavioral changes induced by Toxoplasma infection of rodents are highly specific to aversion of cat odors. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 104:6442–7. doi: 10.1073/pnas.0608310104
- Flegr, J., Prandota, J., Sovičková, M., and Israili, Z. H. 2014. Toxoplasmosis—a global threat. Correlation of latent toxoplasmosis with specific disease burden in a set of 88 countries. PLoS ONE 9:e90203. doi: 10.1371/journal.pone.0090203
- Arling, T. A., Yolken, R. H., Lapidus, M., Langenberg, P., Dickerson, F. B., Zimmerman, S. A., et al. 2009. Toxoplasma gondii antibody titers and history of suicide attempts in patients with recurrent mood disorders. J. Nerv. Ment. Dis. 197:905–8. doi: 10.1097/NMD.0b013e3181c29a23
Matematiksel
