Deniz kıyısında oturduğunuz bir akşam uzaktaki bir kara parçasından parlayan ışıkların titreştiğine, sanki yanıp söner gibi gözüktüğüne şahit olmuşsunuzdur. Aynı şey gökyüzünü izlemeye çalıştığımız zamanlarda da geçerlidir. Yani Dünya’dan baktığımızda yıldızların yanıp sönüyor sanki size göz kırpıyor gibi gözükmesi de aynı sebepledir. Bu görüntü bizlere oldukça romantik görünse de elbette yıldızlar yanıp sönmezler ve size göz kırpmazlar.
Bu iki fenomenin nedeni etrafımızı saran hava yani atmosferimizdir. Dünya’nın atmosferi, uzayı görmek için bakmamız gereken bir pencere gibidir. Ancak ne yazık ki, bu penceremiz tam net değildir. Bir arabanın camları yağmur yağdığında ya da kirlendiğinde dışarıyı görmemizi zorlaştırır. Aynı biçimde atmosferimiz de nemi, tozu ve ne yazık ki kirliliği bünyesinde taşır.
Ayrıca hava sürekli hareket halindedir ve ısınan hava yükselir. Sıcak bir havada asfalta bakarsanız onun da hareket ediyor gibi gözüktüğünü fark edersiniz. Bunun nedeni de ısınınca yükselen havadır. Hava hareket ettikçe, gözünüze gelen ışığı bozar. Bu nedenle yol hareket ediyormuş gibi görünür.
Dünya atmosferinin her katmanında da farklı yoğunluklarda farklı yönlerde hareket eden hava vardır. Işık atmosferden geçerken kırılma nedeniyle bükülür ve farklı oranlarda yön değiştirir. Yani düz bir çizgi yerine zigzaglar çizerek ilerler.
Bu durum ışık kaynağından çıkan ışınların bazen gözümüze isabet etmemesine neden olur. Bu da gözümüze düşen ışın miktarını etkiler. Bu durum yıldızların bir yanıp bir sönüyormuş gibi görünmesine neden olur.
Eğer atmosfer olmasaydı yıldızlardan yayılan ışık yeryüzüne doğrusal bir yol takip ederek ulaşırdı. Biz de yıldızları bir yanıp bir sönüyorlarmış gibi görmezdik. Işıkların gözümüze böyle gözükmesine bilimsel camiada astronomik sintilasyon (kırpışım) denir. Ek okumalar için: Dünyamızın Çatısı Atmosfer Hakkında Bilmeniz Gereken 7 Şey
Yıldızlar Yanıp Sönerken Aynı Durum Gezegenlerde Neden Gözlenmez?
Nerede durduğunuz, yıldızın konumu bu parıltı efektini etkiler. Örneğin, tam tepedeki bir yıldızın ışığının gözünüze ulaşması için, ufka yakın bir yıldızın ışığına kıyasla daha az atmosferden geçmesi gerekir. Bunun sonucunda ufka yakın olan yıldız daha fazla parlar. Yıldızlar tepede olduğunda ise daha az yanıp sönerler çünkü ışık daha az atmosferden geçerek doğrudan gözünüze ulaşır.
Güneş, Ay ve Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenler için bu durum söz konusu değildir. Çünkü gezegenler yıldızlardan çok daha küçük gök cisimleri olmalarına rağmen, Dünya’ya yıldızlara göre çok daha yakındırlar. Bu nedenle gökyüzünde dairesel görünürler.
Ayrıca bu gök cisimlerinden gelen farklı yöndeki ışın demetleri atmosferde farklı oranlarda yön değiştirir ve hepsi birlikte algılandıklarında birbirlerini dengeler. Dolayısıyla gezegenler gökyüzünde sürekli olarak parlak görünür. Ancak fırtınalı havalarda gezegenlerin de aynı yıldızlar gibi yanıp söndüğü görülecektir.
Bu ışık yanılgısı bizler için keyifli bir ortam yaratsa da yıldızları daha yakından gözlemlemek istediğinizde sorun yaratır. Bu yüzden gökbilimciler, Dünya atmosferinden etkilenmeden yıldızları ve takımyıldızları tüm ihtişamıyla gözlemlemek için Hubble Uzay Teleskobu gibi uzaya yerleştirebilecekleri teleskoplar kullanırlar.
Atmosferin Dışından Uzaya Baksak Yıldızları Görmek Mümkün müdür?
Bir astronot olsaydınız ve yıldızlara uzaydan bakabilseydiniz yıldızların titreşmediğini aslında siz de görebilirdiniz. Ancak bu esnada aklınıza şu soru gelebilir. Uzaydan baktığımız zaman yıldızları görmemiz mümkün olur muydu? Sonuçta uzayda çekilmiş fotoğraflara baktığımız zaman etrafta fazla yıldız yok gibi gözüküyor.
Aslında, bu söylem Ay’a inişle ilgili birçok şüpheci tarafından, bu olayın asla yaşanmadığının kanıtı olarak kullandı. Bu yanılgı temelde onların fotoğrafçılıkla ilgili bilgisizliklerinden kaynaklanmaktadır.
Apollo görevlerinden gelen resimlerde yıldızlar görünmese de, bunun nedeni kameranın beyaz uzay giysileri içindeki astronotları ve parlak uzay aracını içeren en iyi görüntülerini sağlayacak şekilde ayarlanmış olmasıdır. Yani bu kadar parlak ışık altında fotoğraf çekildiğinde ya da etrafa bakıldığında yıldızları görmemek, bizim dünyada da deneyimlediğimiz, son derece normal bir durumdur.
Şu anda Uluslararası Uzay İstasyonunda altı kişi var. Bu kişiler istasyonla birlikte saatte 28.000 km hızla Dünya’nın etrafında dolanırlar. Bu hız gerçekten müthiştir çünkü astronot ve kozmonotlar 24 saat içerisinde 16 defa gün doğumu ve gün batımı görürler.
Bu sayede de Dünya’da görmeyi umduğumuzdan çok daha şaşırtıcı yıldız manzaralarına şahit olurlar. Bunun bir örneğini astronot Jack Fischer yayınlamıştı.
Yıldızları Görmek İçin Kameraları İyi Ayarlamak Gerekir
Yıldızların herhangi bir görüntüde görünmesi, tamamen pozlama ayarlarıyla ilgilidir. Örneğin, karanlık bir gecede (Dünyada) dışarıdaysanız ve binlerce yıldızı görebilirsiniz. Ancak kameranızı veya telefonunuzun kamerasını alıp hızlı bir fotoğraf çekerseniz, sadece bir karanlık elde edersiniz.
Astrofotoğrafçılar da, Samanyolu’nun muhteşem görüntülerini yakalamak için uzun pozlama çekimler yapmaya ihtiyaç duyarlar. Aynı şey ISS astronotları için de geçerlidir. Uzun pozlamalı çekimler yaparlarsa, aşağıdaki gibi çarpıcı görüntüler elde edebilirler. Ayrıca öğrenmek isterseniz: Gökyüzündeki En Parlak Yıldız Hangisidir? Cevap Kutup Yıldızı Değil!
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Why do stars twinkle?; Yayınlanma tarihi: 3 Mart 2021; Bağlantı: https://www.skyatnightmagazine.com
- Why Do Stars Twinkle Whereas Planets Do Not?; Bağlantı: https://math.ucr.edu/
- Bob McDonald; An Earthling’s Guide to Outer Space: Everything You Ever Wanted to Know About Black Holes, Dwarf Planets, Aliens, and More; Simon & Schuster ( 2019)
- Can Astronauts See Stars From the Space Station?; yayınlanma tarihi: 17 Ağustos 2017; Bağlantı: https://www.universetoday.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
