Gerek bilimsel ve mesleki başarıları, gerekse çok yönlü ve renkli kişiliği ile 43 yılık kısa ömrüne çok insanının yaşamını sığdırmayı başarmış bir bilim insanı: Hüseyin Cavid Erginsoy. Genç yaştaki ölümüne karşın fiziğe çok önemli katkılarda bulunan, dünyaca ünlü bilim insanımız, 1924 yılında Ankara’da doğdu. Ailevi nedenlerden dolayı önce İstanbul’da devamında da İtalya’da ilk eğitim yıllarını tamamladı. Estetik duygusunun gelişmesinde ve daha sonraki yıllarda sanatın her dalına yoğun ilgi göstermesinde, İtalya’da geçirdikleri yılların etkisi büyüktür.
Türkiye’ye döndüklerinde, Cavid Erginsoy Galatasaray Lisesine, doğrudan kaydoldu ve burada Feza Gürsey ile tanıştı. Geleceğin dünyaca ünlü iki fizikçisi arasındaki bu tanışma, devamında verimli bir dostluğa dönüştü. Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra İTÜ, Elektrik Mühendisliği bölümünde eğitime başladı. Bir yandan da Avrupa üniversitelerinin burs sınavlarına girmekteydi. Londra Üniversitesi’nden olumlu yanıt gelince, 1943 yılında burs kazanan diğer yedi öğrenci ile birlikte, İngiltere’ye doğru yola çıktı.
İngiltere Macerası
Savaş nedeniyle Avrupa ve Akdeniz’deki yollar kapalı olunca bu sekiz genç ilginç bir yolculuk planladı. Önce Halep üzerinden Mısır’a geçecekler, oradan İngiliz filosuna ait bir savaş gemisine binerek, Kızıldeniz’den Hint Okyanus’una çıkıp, Afrika’nın çevresini dolaşarak İngiltere’ye ulaşacaklardı.
Bu yolculuk 3,5 ay sürdü. İngiltere’ye vardıklarında, sekiz arkadaş çeşitli kentlerdeki üniversitelere dağıldılar. Cavid Erginsoy İngilizcesi yeterli bulunduğundan, hazırlık sınıfını atlayarak, doğrudan Kings College Elektrik Mühendisliği bölümüne girdi.
Bombalar ve çeşitli zorluklar altında eğitimini tamamlayıp, Elektrik mühendisliği diplomasını aldıktan sonra, bir süre Kennedy and Duncan firmasında çalıştı. Ancak ardından asıl isteğinin fizik dalında bilimsel araştırmalar yapmak olduğuna karar verdi. Bu karar, kendisini dünyaca ünlü bir bilim insanı haline getirecek olan serüvenin ilk adımıdır.
Katıhal Fiziği Çalışmaları
British Council’den sağladığı bir bursla Queen Mary College’da katıhal fiziği çalışmalarına başlar. O zamanlarda, yarı iletkenler bilim dünyasının heyecanla kurcaladıkları yeni oyuncaklarıdır. Konuya ilgisi arttıkça, kuantum mekaniği öğrenmeye karar verir. Ancak bu çetin konuda o dönemin üniversitelerinde öğrenim görebileceği uygun bir program bulamaz. Derslerde öğrenemeyecek ise kitaplardan öğrenmeye karar verir.
3 ay gibi kısa bir süre sonra, yarı-iletken kristali içindeki yabancı atomların, elektronları nasıl saptırdığına dair bir hesabı içeren, tamamıyla kuantum mekaniği metotları ile yazılmış, bir fizik araştırmasıyla döner. “Erginsoy’un yabancı atom saptırması formülü”(The Erginsoy Impurity Scattering Formula) adı altında klasik katı hal fiziği kitaplarında hâlâ geçmektedir.
Bu, katı hal fiziği konusundaki ilk Türk araştırmasıdır. Doktorasını 1952 yılına kadar tamamlayan Cavid Erginsoy için, Londra’da sürdürdüğü yaşamı, onun en mutlu dönemlerinden biri olur. Tarih ve felsefe o yıllarda ilgilendiği konuların ana başlıklarını oluşturur. Ayrıca, edebiyat, Rönesans dönemi resim sanatı ve özellikle müzik düşkün olduğu konular arasında yer alır.
Edebiyata olan düşkünlüğü pek çok yazardan Türkçe ‘ye, pek çok şairden de İngilizce’ye çeviriler yapacak boyuttaydı. Bu kadarla da kalmayıp, Londra Üniversitesindeki yıllarda bu ülkede bir yabancı olmasına rağmen, üniversitedeki edebiyat topluluğunun başkanlığını yürütebilecek kadar dile hakimiyeti ve birikimi vardı.
Türkiye’ye Dönüş
Cavid Erginsoy, 1952 yılında doktorasını tamamlar ve Türkiye’ye döner. Askerlik döneminin ardından, eşi Ülker Say ile tanışır. Devamında dikkatini Türkiye’nin enerji problemlerine çevirir. Sarıyer Barajının yapımında yer alır. Nükleer enerji, II. Dünya Savaşından sonra tüm dünyada büyük bir ilgi çekmektedir. Cavid Erginsoy da reaktör fiziğine ilgi duymaya başlar.
Bu ilgi onun, Etibank Atom Enerjisi Etüd Dairesi Başkanlığını yapmasını da sağlar. Erginsoy’un reaktörler konusundaki çalışmaları Uluslararası Barış İçin Atom Kongresinde (1955) sunduğu bildirileriyle uluslararası bilim ortamında da çabucak duyulur. Bir yandan da çeşitli dergiler ve gazetelerde sanat yazıları yazmaya ve resim sergileri açmaya devam eder.
Cavid Erginsoy, 1957-58 tarihleri arasında NATO Bilim Komisyonunda ülkemizi temsil eder. Mantığı, hızlı karar verme ve karışmaya yüz tutan konuşmaları bir sonuca bağlama becerisi herkesi şaşırtır. Erginsoy, ileri teknolojilere ulaşmak için akılcı bilim politikaları gerektiğine inanmaktadır.
Türkiye’de böyle bir oluşuma yön verebilmek amacıyla, Viyana’daki Uluslararası Atom Enerjisi Örgütünde çalışmaya başlar. Kısa sürede de bu örgütün, reaktör bölümünün en önemli uzmanlarından biri haline gelir. Artık dünyanın pek çok ülkesindeki bilimsel organizasyonların danışmanlığını yapmakta, ülkelere bilim politikası konusunda yol göstermektedir.
Bu esnada Almanca ve Rusça öğrenir. Tüm bu başarılı ve ekonomik olarak tatminkar çalışmalarına karşı, saf bilimden giderek uzaklaştığını düşünen Erginsoy kararını verir. 38 yaşında New York’daki Brookhaven’da mütevazı bir aylıkla her şeye yeniden başlar.
Brookhaven Ulusal Araştırma Laboratuvarları Zamanları
Brookhaven Ulusal Araştırma Laboratuvarlarında kısa zamanda, genç araştırmacılarla arasındaki açığı kapatır. Türkiye’ye döndüğü 1967 yılına kadar da onu dünya ölçüsünde üne kavuşturan çalışmasını tamamlar. “Kanallaşma” (channeling) adlı çalışmasıyla, adını klasik kristal fiziği kitaplarına yazdırır. 1966 yılında bilim dünyası Erginsoy’un peşindedir.
Pek çok uluslararası konferans ve sempozyuma danışmanlık ya da başkanlık yapar veya konuşmacı olarak katılır. Brookhaven o güne değin hiçbir yabancı araştırmacıya tanınmayan ömür boyu üyeliği ona verilir. Ancak kısa zamanda kazandığı bu olağanüstü başarı bile onun ve ailesinin çektiği yurt özlemini gideremez. Anadolu’da gerçekleşecek bir bilim Rönesans’ı düşüyle, kendi toprağına geri döner.
Tübitak Bilim Kurulu üyeliğine de seçildiği 1967 yılının başında ancak bir kaç ay ders verebileceği Ortadoğu Teknik Üniversitesine gelir. Bu kısacık zaman dilimindeki hocalığı bile pek çok öğrencisinin geleceğine yön verecek hayaller ateşlemeye yetecektir.
Ülkesi için bir şeyler yapabilecek olmanın heyecanı içindedir. İhtiyacı olan tek şey vardır o da biraz zaman. Ancak bu zamana sahip olamayacaktır. Dostları ile birlikte yenilen bir yemek esnasında, 43 yaşında kalp krizinden hayatını yitirir Cavid Erginsoy. Arkasında çalışmalarını, öğrencilerini ve bu topraklarda bilimin yeşermesine ilişkin kökleri derinlerde yüzü göğe bakan bir düş bırakır. Feza Gürsey‘in dediği gibi “O bu topluma, en çok gençlere bir örnek olarak öncülük edecektir…”
Matematiksel
