Suyunuzu içtiniz ve elinizde boş şişesi kaldı. Etrafınıza bakıyorsunuz ve bir çok kişinin çöpünü yere attığını görüyorsunuz. Kimseye çaktırmadan siz de atar mıydınız? Evet demeseniz bile içinizden bunun olası olduğunu düşündüyseniz şu an da yanlış fikir birliği etkisini (the false consensus effect) deneyimlediniz demektir.
Bir çoğumuz belli bir konudaki düşünce, inanç ve duygularımızın başkaları tarafından da paylaşıldığını düşünür. Bunun sonucunda “benim yerimde kim olsa aynısını yapardı” biçiminde söylemlerde de bulunuruz. Ancak çevremizdeki diğer kişilerin davranışlarını tahmin etmek için sezgilerimizi kullandığımızda hatalar yaparız. Bu yanılgılarımızdan birisi de “yanlış ya da hatalı fikir birliği etkisi olarak adlandırılmaktadır.
Aklınıza gelen yeni bir fikir konusunda gerçekten heyecanlandığınız bir zamanı hayal edin. En az sizin kadar heyecanlanacağını bildiğiniz yakın bir arkadaşınıza bu konuyla ilgili bir mesaj gönderdiğinizi varsayalım. Muhtemelen sonrasında ondan bir onaylama mesajı beklemeye başlarsınız.
Ancak bazen ne kadar beklerseniz bekleyin bu mesaj gelmez. Sorun arkadaşınızın size kızgın olmasında ya da sizinle artık arkadaşlık yapmak istememesinde değildir. Aslında arkadaşınız sadece sizinle aynı fikirde değildir. Biz sadece yanlış fikir birliği etkisi sonucunda öyle olmama ihtimalini göz ardı etmişizdir.
Yanlış Fikir Birliği Etkisi Nedir?
Yanlış fikir birliği etkisi insanların, başkalarının da kendi inançlarını paylaştığını ve belirli bir bağlamda benzer şekilde davranacağını varsayma eğilimini ifade eder. Örneğin çevre sorunları konusunda endişeli ve bunun için bir şeyler yapılmasını düşünen bir kişiyseniz çevrenizdeki bir çok insanın sizinle aynı duyguları paylaştığını varsaymanız olasıdır. Oysa ki bir çok kişi aynı hassasiyeti göstermeyecektir.
Ya da belirli bir yasayı çıkarmanın toplumunuzdaki suç miktarını azaltacağına kesinlikle inanıyorsanız, şehrinizdeki diğer seçmenlerin çoğunluğunun bunu desteklediğini inandığını da düşünebilirsiniz. Ancak elbette sonucunda bir hayal kırıklığı olması da olasıdır.
Bu yanılsamamız kimi zamanlarda iyi insanların neden zarar veren şeyler yaptığını açıklamaya da yardımcı olur. Normalde yapmamanız gereken bir şey yaptığınız anda, bu yanılsama sonucunda etrafınızdaki bir çok insanın da aynı şeyi yaptığını varsaymanız olasıdır. Bu önyargı, insanların sosyal olarak kabul edilemez veya yasa dışı davranışları haklı çıkarmasına da izin verir.
Yanlış Fikir Birliği Etkisi Neden Gerçekleşir?
İnsanlar hayatlarının birçok alanında yanlış fikir birliği etkisini deneyimlerler. Bu bilişsel önyargıya en bilindik örnek, Lee Ross ve meslektaşlarının 1977’de yaptığı çalışmada karşımıza çıkar. Bir grup deneyde, araştırmacılar katılımcılara, bir çatışmanın meydana geldiği bir durumu ve çatışmaya tepki vermenin iki farklı yolunu göstermişlerdi.
Daha sonra katılımcılardan iki seçenekten hangisini seçeceklerini söylemeleri, diğer insanların hangi seçeneği seçeceklerini tahmin etmeleri ve iki seçeneğin her birini seçecek insan türlerini belirlemeleri istenmişti. Araştırmacılar, katılımcıların hangi seçeneği seçerlerse seçsinler, insanların çoğunluğunun da bu seçeneği seçeceğine inanma eğiliminde olduklarını keşfettiler.
Örneğin deneyin bir tanesinde katılımcılara “Joe’nun Yerinde Yiyin” yazan bir tabelayla kampüste 30 dakika yürümek isteyip istemeyecekleri soruldu. Sonrasında ise kendileriyle aynı cevabı veren katılımcıların oranını tahmin etmeleri istendi.
Sonuçlara göre katılımcıların yaklaşık %53’ü tabelayı taşımayı kabul etmişti. Ancak bu kişilerin tahminine göre, katılımcıların yaklaşık %65’i bu teklife evet diyecekti. Ayrıca katılımcıların yaklaşık %47’si tabelayı taşımayı reddetti. Ancak tahminler yaklaşık %69’luk kısmın teklifi reddedeceği biçimindeydi.
Hatalı Fikir Birliği Etkisi ve Çoğulcu Cehalet İle İlişkilidir
Bir şeyi kişisel olarak kabul etmeseniz bile, etrafınızdaki insanların kabul ettiğini düşünerek onay verirseniz çoğulcu cehalet ( Pluralistic Ignorance) adı verilen durumu deneyimlersiniz.
Bir sınıfta veya bir toplantıda olduğunuzu hayal edin. Karşınızdaki konuşmacının anlattığı kavramlara adapte olmayı çalışıyorsunuz ancak bir biçimde de kafanız karışmış durumda. O sırada da beklenen soru gelsin. “Anlaşılmayan bir şey var mı? Eğer var ise lütfen elinizi kaldırın”. Ne yaparsınız?
Eğer siz de bir çok kişi gibiyseniz ilk önce etrafınızı kontrol edeceksiniz. Sonuçta herkesin anladığı bir konuyu anlamadığınızı kabul etmek, utanç vericidir. Neler olup bittiği hakkında hiçbir fikri olmayan tek kişi olmadığınıza karar verirseniz de elinizi kaldırırsınız. Ancak kimse elini kaldırmaz ise, sizin de kaldırmamanız olasıdır. Bu durumda karşınızdaki kişi mutlu bir biçimde konunun bir sonraki aşamasına geçecektir.
Çoğulcu cehalet, bireylerin herkesin kendileriyle aynı fikirde olmadığına inandıkları, oysa ki gerçekte çoğu insanın aynı görüşü paylaştığı bir durumdur. Yani bir bakıma çoğulcu cehalet, yanlış fikir birliği ön etkisinin tam tersi bir etkiye sahiptir. Çoğulcu cehalet, kişinin diğerlerinin kendileriyle hemfikir olma ihtimalini hafife almasına sebep olur. Yanlış Fikir Birliği Etkisi ise kişinin bu ihtimali olduğundan daha yüksek görmesine sebep olacaktır.
Sonuç olarak
Hepimiz insanız ve çeşitli önyargılarımızla varız. Bu önyargılarımızı ve hatalı düşünce kalıplarımızı tamamen ortadan kaldıramasak bile farkındalık da önemli bir adımdır. Siz siz olun yine de yere çöpü ilk atan olmayın. Emin olun bir çok kişi sizin gibi yapmıyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- False Consensus Effect: Definition And Examples. Yayınlanma tarihi: 12 Nisan 2023; Kaynak site: Simply Psycology. Bağlantı: False Consensus Effect: Definition And Examples
- How False Consensus Effect Influences the Way We Think About Others. Yayınlanma tarihi: 12 Mayıs 2021; Kaynak site: Very Well Mind. Bağlantı: How False Consensus Effect Influences the Way We Think About Others
- Bunker, C. J., & Varnum, M. E. W. (2021). How strong is the association between social media use and false consensus? Computers in Human Behavior, 125, 106947. doi:https://doi.org/10.1016/j.chb.2021.106947
- Ross, L., Greene, D., & House, P. (1977). The false consensus effect: An egocentric bias in social perception and attribution processes. Journal of Experimental Social Psychology, 13(3), 279–301. https://doi.org/10.1016/0022-1031(77)90049-X
- Krueger, J., & Clement, R. W. (1994). The truly false consensus effect: An ineradicable and egocentric bias in social perception. Journal of Personality and Social Psychology, 67(4), 596–610. https://doi.org/10.1037/0022-3514.67.4.596
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
