En iyi kokuların bir listesini yapacak olsaydınız, taze pişmiş kurabiye ve taze demlenmiş kahve gibi aromalar muhtemelen başlarda olurdu. Ancak tatlı, topraksı yağmur kokusunun da üstlerde olması bir çok kişi için olasıdır. Gerçekten de hafif bir yağmurun devamında etrafa yayılan toprak kokusu büyük şehirde yaşayanların özlemini duyduğu bir kokudur.
Yağmur kokusuna o kadar düşkünüz ki, parfümcüler onu bizim için şişelemenin bir yolunu bile bulmuş durumdalar. Böylece parfümlerde, kolonyalarda, sabunlarda ve diğer kokulu ürünlerde istediğimiz zaman bu kokuyu alabiliriz.
Her ne kadar adına toprak kokusu, ya da yağmur kokusu desek de, literatürde bu kokunun adı petrikor olarak yer alır. Bu isim 1960’larda kokunun ardındaki olguyu incelemeye başlayan iki Avustralyalı bilim insanı tarafından ortaya atılmıştır.
Yağmur yağmaya başladıktan sonra havayı dolduran kokudan yağmur damlalarının kendisi sorumlu değildir. Bunun yerine, su damlacıkları topraktan çeşitli kokulu bileşiklerin salınmasına neden olur. Yağmur damlaları kuru toprak üzerinde dağılırken, su toprağın yüzeyinde küçük hava kabarcıklarını hapseder. Bu damlacıklar daha sonra sıçrayarak gevşek topraktaki kabarcıkları patlatır ve bitki yağları ile diğer doğal kimyasalları aerosol şeklinde havaya taşır.
Yağmur kokusunun nedeni biyoloji, kimya ve zamanlama ile ilgilidir. Sağanak bir yağmurun ardından bu kokuyu almanız mümkün olmayacaktır. Ancak uzun süre yağışsız geçen bir sürenin ardından yağmur yağdığında, yağmur kokusunu alma ihtimalimiz daha yüksektir.
Yağmur Kokusu Neden Oluşur?
Bu gizemli kokunun kaynağı ise toprakta bulunan Streptomyces bakterilerinin, geosmin adlı organik bir bileşik salgılamalarıdır. Diğer bir deyişle bu koku temelinde bakteriler tarafından üretilmektedir. Geosmin adı, eski Yunancada toprak anlamına gelen “geo” ve koku anlamına gelen “osme” kelimelerinin birleşiminden oluşuyor. Bu kokuyu bizler parfümlerde bir bileşen olarak da kullanıyoruz. Ayrıca pancara topraksı tadını veren de aynı bileşendir.
Geosmin ayrıca su ve şarapta “kötü” bir tat olarak algıladığımız şeydir. Hayvanlar geosmin’i algılar. Örneğin meyve sinekleri geosmin’den hoşlanmazlar. Muhtemelen kontamine ve potansiyel olarak zehirli yiyeceklerden kaçınmak için geosmin kokan her şeyden kaçınırlar
Bilim insanları 1960’lardan beri geosmin’in topraktaki mikroorganizmalar tarafından, özellikle de bilimsel adı Streptomyces olan ve toprakta bolca bulunan bakteriler tarafından yapıldığını biliyorlar. Bu bakteriler toprakta bol miktarda bulunur. Birçok antibiyotiğin türetildiği çok çeşitli moleküller ürettikleri için de doğanın en iyi kimyagerleri arasındadırlar. Streptomycetes ve yakın akrabaları, yeni antibiyotiklerin potansiyel keşfi için gerçek bir hazine olan binlerce farklı özelleşmiş metabolit üretir.
Aslına bakarsanız streptomyces bakterileri geosmin üretmek için özel bir gene bile sahiptir. Peki ama neden? Bu bakterilerin geosmin üreterek ne elde ediyorlar? Bu sorunun cevabını anlamak uzun zamandır devam eden bir gizemdi. Ancak yakın zamanda yapılan bir çalışmada bu gizem de çözülecekti.
Geosmin Üretiminin Nedeni Nedir?
Normalde toksik olması nedeniyle bir çok organizma tarafından besin olarak tercih edilmeyen geosmin bazı böcek türleri tarafından oldukça çok sevilmektedir. Peki bir bakteri, bir eklem bacaklıya yem olmak için neden bu kadar uğraşsın? Aslında Streptomyces bakterilerinin bir planı var.
Streptomyces, pek çok yönden ipliksi mantara benzer. Üremeye hazır olduğu zaman, yeni doğan bakterileri uzaklara yayabilen sporlar üretir. Fakat bu yayılım için de bir taşıyıcı gerekiyor. İşte böcekler tam olarak da burada devreye giriyor. Aşağıda gördüğünüz gibi sporlar kolayca böceğin derisine yapışacaktır. Bu sayede de etrafa yayılacak ve türün devamını sağlayacaktır.
Sonuç olarak aklınızda bulunsun. Bir daha bu toprak kokusuyla karşılaştığınızda, bakteriler ve onlarla birlikte toprakta yaşayan canlılar arasındaki eski bir iletişim türünü dinliyor olabilirsiniz. Yazının devamında ayrıca göz atmak isterseniz: Çok Sevdiğimiz Kitap Kokusu Neden Oluşur?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Here’s why soil smells so good after it rains; Yayınlanma tarihi: 8 Nisan 2020. Kaynak: Conversation. Bağlantı: Here’s why soil smells so good after it rains
- Love The Smell of Rain? There’s an Ulterior Motive Behind The Lure of Petrichor; Yayınlanma tarihi: 7 Nisan 2020. Kaynak: Science alert Bağlantı. Love The Smell of Rain? There’s an Ulterior Motive Behind The Lure of Petrichor
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
