Gezegenlerin Dönüş Yönü: Venüs ve Uranüs Neden Ters Yönde Dönüyor?

Uzay astronomlara çözülmesi için sayısız gizem sunar. Yıllardır açıklanamayan gizemlerden iki tanesi ise kendi Güneş sistemimizden gelir. Venüs ve Uranüs neden Güneş’in etrafındaki diğer gezegenlere göre farklı yönlerde dönüyor? Sonuçta gezegenlerin hepsi gerçekten aynı şekilde dönüyor olmalı. Tam olarak nedenini bilemesek de kendi gezegenimiz de dahil olmak üzere diğer tüm gezegenler batıdan doğuya dönüyor.

Ancak komşu gezegenimiz Venüs birçok yönden tuhaf davranıyor. Venüs, Dünya da dahil olmak üzere diğer gezegenlerin çoğuna inat ters yönde dönüyor. Bunun sonucunda ise Venüs’te güneş batıdan doğuyor.

Gezegenlerin dönüş yönü söz konusu olduğunda bu kurala uymayan bir diğer gezegen ise Uranüs. Uranüs’ün ilginç özelliği eksen eğikliğinin 98° olmasıdır. Bu nedenle bu gezegen neredeyse yan durmaktadır. Bu yüzden diğer gezegenler gibi yana doğru dönmek yerine, Uranüs’ün yukarıdan aşağıya döndüğünü gözlemleriz! Ayrıca, Uranüs kendi etrafındaki bir dönüşünü yaklaşık 17 saatte tamamlar. Bu ise bildiğimiz anlamda gece gündüz döngüsü yaşanmadığı anlamına da gelir.

Venüs ve Uranüs’ün bu kurala neden uymadıkları konusunda net bir bilgiye sahip değiliz. Bu nedenle dönme yönünde gözlemlediğimiz bu gariplikler bilim insanlarını uzun zamandır meşgul ediyor. Ortaya atılan ve genelde kabul gören hipotezlerin bir kısmı, onların da bir zamanlar bizimle aynı yönde dönmelerini dair. Fakat sonra bir nedenle yön değiştirdiler. Peki ama bu nasıl gerçekleşmiş olabilir?

Uranüs ve Uyduları Neden Yan Yattı?

Uranüs hakkında Venüs hakkında sahip olduğumuz kadar fazla bilgiye sahip değiliz. Bunun nedeni Uranüs’ün Dünya’dan çok uzakta olmasıdır. Uranüs’ün yanından geçen tek bir uzay aracı var. O da uzayda seyahatine devam eden destansı Voyager 2.

2011’de simülasyonlar, birçok küçük çarpışmanın Uranüs’ün eksen etrafında 98 derecelik bir dönüş açısına neden olabileceğini ortaya atmıştı. Bir araştırma da Güneş Sistemi’nin erken zamanlarında Dünya’nın 1 ile 3 katı arasında kütleye sahip küçük bir donmuş gezegenin genç Uranüs’e çarptığını gösterdi. Bu çarpışma hem yörünge düzlemini bozmasına hem de gaz devinden bir miktar kütlenin yörüngeye saçılmasıyla halkalarının ortaya çıkmasına neden olmuştu.

Araştırmacılar bu sonuca gezegenlerin etrafındaki uyduların oluşumunu bilgisayar ortamında yeniden canlandırmak için ürettikleri yazılım aracılığıyla ulaştı. ( Araştırmayı incelemek isterseniz: Mysteries of Uranus’ oddities explained )

Pek çok fizikçi, Uranüs’ün kendi ekseni üzerinde neden eğik olduğunu anlamak için iç kısımlarına bakmamız gerektiği söylüyor. Ve bunu yapmak için, yalnızca Uranüs’ün yörüngesinde dönmesi için bir yörünge aracı göndererek mümkün olan yerçekimi ölçümüne ihtiyacımız olacak. 

Venüs Dönüş Yönü Neden Ters?

Bu gezegen ile ilgili yaptığımız çalışmalarda, atmosferi hakkında çok şey keşfetmiş olsak da, neden geriye doğru döndüğünden tam olarak emin değiliz. Ancak Venüs’ün neden ters yönde döndüğünü yanıtlamaya çalışan birkaç teori var.

Bu hipotezlerden ilki Venüs’ün milyonlarca yıl önce, dev bir asteroid ile çarpışması sonucunda yönünün değişmiş olmasıdır. Ancak bu hipotez ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda bunun doğru olmadığını biliyoruz. Çünkü bir gezegenin dönüşünü tersine çevirecek kadar büyük etki yaratan bir çarpışma gezegenin kendisini yok edecek kadar güçlü olmalıydı. Bunun üzerine gökbilimciler başka açıklamalar bulmaya çalıştılar.

Bunlardan biri, Venüs’ün kademeli olarak yavaşlamış ve sonra yönünü değiştirmiş olabileceğidir. Gökbilimciler, Güneş’in güçlü kütleçekim etkisinin Venüs atmosferini çektiğini ve bu sebeple atmosferin kararsız bir yapıda gelgit etkisine maruz kalmış olabileceğini söylüyor. Buna bir de diğer gökcisimleriyle yaşamış olabileceği çarpışmaların etkisi eklenince önce dönüş hızının yavaşlayıp durma noktasına geldiği, ardından yön değiştirdiği düşünülüyor.

Bir başka teori ise çarpışma teorisine geri dönüyor. Bu teoriye göre güneş sisteminin ilk günlerinde, Venüs şimdi olduğundan çok daha küçük boyuttaydı. Sonrasında neredeyse eşit boyutlu bir göksel nesnenin çarpması sonucunda dönüş yönü değişti. Çarpışan iki kütlede birleşerek bugün gördüğümüz Venüs gezegenini oluşturdu.

Sonuç Olarak Cevap Ne?

Kısa cevap aslında gezegenlerin dönüş yönü ile ilgili farklılığın nedenini tam olarak bilmiyoruz. Şu an için Güneş Sistemimizin gezegen ailesinde Venüs ve Uranüs’ü tuhaf yapan şeyin kaynağından kimse yüzde yüz emin değil. Bu soruya net bir cevap bulabilmek için öncelikle Güneş Sistemi’nin başlangıç aşamasında yaşananları bilmeliyiz. Bunu başarabilirsek, Venüs’ün neden bu kurala uymadığını da anlayabiliriz. Ayrıca bu yazının devamında merak edebilirsiniz: Saatler Neden Saat Yönünde Dönerler?

Kaynaklar ve İleri Okumalar:

• Why Are Venus And Uranus Spinning in The Wrong Direction? Yayınlanma tarihi: 28 Ekim 2016; Bağlantı: https://www.sciencealert.com/
• Why Venus Spins the Wrong Way; yayınlanma tarihi: 15 Ocak 2001; Bağlantı: https://www.scientificamerican.com/
• Rotation Of Planets: Why Do Some Planets Rotate In Different Directions. Yayınlanma tarihi: 4 Ocak 2022; Bağlantı: https://www.scienceabc.com/

Matematiksel