Bir doktora cildimize yapabileceğimiz en büyük iyiliğin ne olduğunu sorsak çok yüksek ihtimalle en büyük iyiliğin güneş kremi sürmek olacağını söyleyecektir. Çünkü yapılan araştırmalar güneş ışınlarının uzun vadede cildimize nasıl zarar verdiğini açıkça gösteriyor. Peki güneş kremi kullanmak neden bu kadar önemli?
Güneş her ne kadar gezegenimiz için hayat kaynağı olsa da aslında tehlikelidir. Çünkü Güneş’ten yayılan UV (ultraviyole ya da diğer bir ismiyle mor ötesi ışınlar), deri hücrelerimizdeki DNA’mıza zarar verir. Bu da cilt kanseri gibi hastalıklara yol açabilir.
Yine de şanslıyız ki gezegenimiz bizi UV ışınlarından bir miktar korur. Esasında UV ışınlarının UVA, UVB ve UVC olmak üzere 3 çeşidi vardır. Gezegenimizi saran ozon tabakası, UVC ışınlarının tamamından ve UVB ışınlarının bir kısmından bizi korur. Ancak UVA ışınlarının tamamı ozon tabakasını aşarak derimizin alt katmanlarına kadar etki edebilir.
Bizi zararlı Güneş ışınlarından koruyan bir diğer kalkan da bulutlardır. Bulutlar, Güneş’ten gelen ışınları yansıtarak UV ışınlarının bize ulaşmasını bir nebze engellemiş olur. Fakat tüm bu koruma kalkanlarına rağmen güneş kremi kullanmamız gerekir. O halde şu soruyu sorabiliriz. Dünya’mız bizi zararlı ışınlardan korurken bile güneş kremi kullanmamız gerekiyorsa astronotlar da güneş kremi kullanmalı mıdır?
Sonuçta uzayda astronotları Güneş’in zararlı ışınlarından koruyacak hiçbir şey yoktur. Buna rağmen hiçbir astronotun zararlı ışınlar yüzünden ciddi zarar gördüğünü duymadık. Gelin astronotların Güneş’ten nasıl korunduğuna birlikte bakalım.
Astronotlar Uzayda Zararlı Güneş Işınlarından Nasıl Korunuyor?
Öncelikle şunu söyleyelim, astronotlar bizim gibi güneş kremi sürmüyorlar. Çünkü buna ihtiyaçları yok. “Bu nasıl olur, bizi koruyan kalkanlara rağmen biz sürüyoruz da onlar neden sürmüyor?” diye düşünmüş olabilirsiniz. Aslında astronotların da onları koruyan birçok kalkanı var. Örneğin astronotların başlıklarında ultra sert bir plastik olan UV stabilize polikarbonat kullanılır.
Peki astronotlar uzay kıyafetini giymediğinde ne olacak? Buna da bir çözüm var elbette. Uluslararası Uzay İstasyonu’nda UV ışınlarını engelleyen renkli camlar vardır. Bu sayede astronotlar istasyon içerisinde günlük kıyafetlerle rahatça dolaşabilmektedir.
Olaya buradan baktığımızda bir astronotun güneş kremi sürmesine gerek yok. Fakat arada beklenmedik kazalar olabiliyor. 1963 yılında Gemini 9 mürettebatından Eugene Cernan’ın başında gelen de bu türden bir olaydı. Cernan, alçak Dünya yörüngesinde uzay aracının dış yüzeyi üzerinde çalışırken kıyafetinin dış dikişleri patlamıştı. Bu nedenle vücudunda üçgen şeklinde bir güneş yanığı oluşmuştu. Neyse ki olay sadece bununla sınırlı kaldı.
Fakat Uzaydaki Tek Tehlike Güneş Işınları Değil!
Astronotların güneş kremi sürmelerine gerek olmadığını söyledik ama tek tehlike UV ışınları değildir. Çünkü Güneş sadece UV ışınları saçmaz, yanı sıra yüksek enerjili parçacıklar da saçar. Söz konusu bu yüksek enerjili parçacıklar protonlar, elektronlar ve alfa parçacıklarıdır.
Bu parçacıklar temas ettikleri nesneden elektron çalarak onlara zarar verir. Ayrıca bu parçacıklar ışık hızına çok yakın hızlarda hareket ettiği için uzay kıyafetleri ve uzay araçları astronotları pek korumaz. Aslında biz de Dünya üzerindeyken bu yüksek enerjili parçacıkların hedefiyizdir.
Dünya yüzeyinde her gün maruz kaldığımız radyasyonun %5’inin kaynağı yüksek enerjili parçacıklardır. Hala Dünya’nın yörüngesinde olan ve gezegenin manyetik alanı içerisinde kalan ISS’te ise bu oran daha fazladır. İstasyondaki astronotların bir seferde 150 ile 6000 göğüs röntgeni çektirmiş kadar radyasyona maruz kalabilecekleri tahmin ediliyor.
Fakat hepimizin bildiği gibi uzayla ilgili hedeflerimiz ISS’te insan barındırmanın çok ötesinde. Eğer bir gün gerçekten de Dünya’nın manyetik alanı dışında bir yere, mesela Mars’a, insan göndereceksek radyasyon sorununu aşmamız gerekiyor. Çünkü Mars’ın Dünya’nınki gibi bir manyetik alanı yoktur. Dolayısıyla astronotları kozmik radyasyondan koruyacak bir şey de yoktur.
Bilim insanları da işte bu konuda çalışmalar yapıyor. Örneğin önerilen çözümlerden birisi yüksek enerjili parçacıkları engellemek adına hidrojeni kullanmak. Hidrojenin hafif ve nispeten kolay elde edilebilir oluşu onu güzel bir aday haline getiriyor. İkinci seçenekse su dolu tanklarla bir kalkan oluşturmak. Ancak bu yöntemin ağırlık açısından bir dezavantajı bulunuyor. Ve tabi bir de Mars’ta mini bir manyetik alan oluşturma fikri var. Fakat ne yazık ki mevcut teknolojimiz bu fikir için tam olarak yeterli değil.
Kısacası,
Bu sorun üzerine hala düşünüyoruz. Ve eğer ciddi olarak Mars’a insan yollamayı düşünüyorsak bu problemi acilen çözmemiz gerekiyor. Bulduğumuz çözüm, tıpkı güneş kremlerinin bizi UV ışınlarından koruduğu kadar astronotları kozmik radyasyondan korumalıdır.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Do Astronauts Need Sunscreen? ; Bağlantı: Do Astronauts Need Sunscreen in Space?: Solar Radiation, Explained (popularmechanics.com) ; Yayınlanma tarihi: 15 Ocak 2024
- Do Astronauts Need Sunscreen in Space? ; Bağlantı: Do Astronauts Need Sunscreen in Space? | HowStuffWorks
- Do Astronauts Need Suncreen? ; Video bağlantısı: https://youtu.be/MV5PGjWl2Yc
Matematiksel
