Sinirbilim

Beynin Sil Tuşu Sinaptik Budama Nedeniyle Unutmamak İmkansız

Beyninizin kıvrımları içindeki sinir hücreleri hiç durmadan birbirileri ile iletişim kurarak belki de bir canlının yapabileceği en akıllıca şeyi başarıyorlar yani unutuyorlar. Beynimizde bağlantıların oluşumu ve sürdürülmesi hafızayı oluşturan şeydir. Unutmanın ise bu sürecin işleyişinde bir başarısızlık olduğunu düşünürüz.

Ancak araştırmalar, unutmanın bizi aşırı bilgi yüklemesinden koruyan bir beyin güvenlik mekanizması olduğunu öne sürüyor. Anlaşılan o ki, unutma da bellek sistemimizde hatırlamak kadar önemli bir bileşen. Diğer bir deyişle, insan beyninin düzgün çalışabilmesi için sadece depolama değil, aynı zamanda unutma yeteneğine de ihtiyacı var. Bu da sinaptik budama ( Synaptic Pruning) sayesinde gerçekleşir.

Unutmak konusunda bazen gereğinden fazla endişeniyor olabiliriz

Sinaps Nedir?

Sinaps, nöronların (sinir hücrelerinin) diğer nöronlara ya da kas veya salgı bezleri gibi nöron olmayan hücrelere mesaj iletmesine olanak tanıyan özelleşmiş bağlantı noktalarıdır. Diğer bir deyişe sinir sistemindeki nöronlar arasındaki boşluklardır. Bir boşluk biçiminde düşünsek de aslında elbette tam bir boşluk değildir. Burada bolca kimyasal ve reseptörler yer alır. Bu sayede sinirsel dürtü bir nörondan diğerine geçer.

Ancak anıları kodlayan sinapslar zaman içinde zayıflar. Bu da yeni anıların eskilerin üzerlerine yazılmasına izin verir. Bu sayede, eski anılara erişim zorlaşır. Sonucunda da yeni anılar en güncel bilgiler olarak yerlerini alır. Bu sistemin işleyişinde oluşacak bir aksaklık zihinsel rahatsızlıklara neden olma potansiyeline sahiptir.

Başka bir deyişle, anahtarlarınızı nereye koyduğunuzu unutmak, sizi daha akıllı yapan kritik bir beyin sürecinin parçasıdır. Bilgiye dayalı kararlar almaya çalışırken, beyniniz sürekli olarak çelişkili hatıralar arasında gidip gelir.

Dün sabah anahtarlarınızı tezgahın üstüne koydunuz. İki gece önce kapının yanına astınız. Ondan önce ise yağmurluğunuzun cebinde kalmıştı. Tüm bunlar şu an anahtarınızın yerini hatırlamanıza yaramayacaktır. Bu nedenle bu bilgilerden beyin arınmalıdır. Bunu yapmak sinaptik budama gerektirir.

Sinaptik Budama Neden Gereklidir?

 Örnek bir kimyasal sinapstaki temel öğeleri gösteren ilüstrasyon. Sinapslar elektriksel uyarıları kimyasal mesajlara çevirerek, nöron hücreleri arasında aksondan dendrite doğru vektörel iletişim kurulmasını sağlarlar. kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Sinaps

Bebeklik döneminde, beyin büyük miktarda büyüme yaşar. Erken beyin gelişimi sırasında nöronlar arasında bir sinaps oluşumu patlaması vardır. Buna sinaptogenez denir. Bu hızlı sinaptogenez dönemi, yaşamın erken dönemlerinde öğrenme, hafıza oluşumu ve adaptasyonda hayati bir rol oynar. Yaklaşık 2 ila 3 yaşlarında, sinaps sayısı en yüksek seviyeye ulaşır.

Ancak bu sinaptik büyüme döneminden kısa bir süre sonra beyin artık ihtiyaç duymadığı sinapsları kaldırmaya başlar. Beyin bir sinaps oluşturduktan sonra bu sinapsi güçlendirilebilir ya da zayıflatılabilir. Hangisinin geçerli olacağı ise beynimizin bu sinapsı ne sıklıkla kullanıldığına bağlıdır. 

Erken sinaptik budama çoğunlukla genlerimizden etkilenir. Daha sonra, deneyimlerimize dayanmaktadır. Başka bir deyişle, bir sinapsın budanıp budanmadığı, gelişmekte olan bir çocuğun dünyayla yaşadığı deneyimlerden etkilenir. Sürekli uyarım, sinapsların büyümesine ve kalıcı hale gelmesine neden olur. Ancak bir çocuk çok az uyarı alırsa, beyin bu bağlantılardan daha azını tutacaktır.

Sinaptik Budama Nasıl Gerçekleşir?

Glia hücreleri adı verilen sinir hücreleri, beyninizdeki nöronlara destek olur. Merkezi sinir sisteminde savunma görevinde olan glia hücrelerine mikroglia denir. Bu hücreler beyinde “sinaptik budama” işini yürütür. Yukarıda da aktardığımız gibi, budama işlemi rastgele olmaz. Sürekli tekrar ettiğimiz, önemsediğimiz, üzerinde düşündüğümüz konular arasında sinaptik bağlantılar kuvvetlidir. Bu nedenle bu bağlantılarda budama gerçekleşmez.

Ancak bazı bilgiler yeterince kullanılmaz ise bunlar gereksiz bilgi durumuna düşer. Devamında C1q adlı bir protein bu bilgileri işaretler. Mikroglia da hücrelerde işaretlenen bu bölgeleri takip eder. En sonunda, işaretlenen bölgelerdeki sinapsları budar, bazen de yok eder. Arkasını da temizleyerek yeni bilgilere, yeni sinaptik bağlantılara yer açar. ( Detaylar: Unutma Eğrisi Nedir ve Unutma İle Nasıl Mücadele Edilir?)

Gördüğünüz gibi beynimiz sağlıklı kalabilmek için unutmayı tercih ediyor. Bu durumda, anlaşılan o ki, unutmamak için çok da fazla direnmemek gerekiyor. Ancak eğer bu bilgileri unutmamayı tercih ediyorsanız yapmanız gereken bu bilgileri daha fazla kullanmanın bir yolunu bulmak gibi gözüküyor. Göz atmak isterseniz: Sahte Anı Ve Mandela Etkisi: Hatırladıklarınıza Fazla Güvenmeyin!


Kaynaklar ve ileri okumalar:


Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel

Sibel Çağlar

Temel eğitimimi Kadıköy Anadolu Lisesinde tamamladım. Devamında Marmara Üniversitesi İngilizce Matematik Öğretmenliği bölümünü bitirdim. Çeşitli özel okullarda edindiğim öğretmenlik deneyiminin ardından matematiksel.org web sitesini kurdum. O günden bugüne içerik üretmeye devam ediyorum.

İlgili Yazılar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir