Her ne kadar yapmış olduğu çalışmalar günümüzde Cahit Arf kadar ön plana çıkmış olmasa da kuşkusuz bilim tarihimizin en önemli isimlerinden birisi de Kerim Erim’dir. Ülkemizde matematik alanında doktorasını tamamlayan ilk matematikçi olan Kerim Erim, yükseköğretimde matematik eğitimini yaygınlaştırmıştır.
Bunun yanında çağdaş matematiğin ve mekaniğin matematik esaslarını eğitim müfredata dâhil etmiştir. Ayrıca Türkiye’de ilk defa matematik doktorası yöneten bilim insanıdır. Erim, ünlü bilim insanı Einstein ile görüşmüştür. Bu görüşmeyi, “Einstein ile Bir Saat” adlı yazısında anlatmıştır.
Kerim Erim’in matematik terimlerini Türkçeleştirme çalışmalarında aktif görev aldığı da bilinmektedir. Kurultay çalışmalarında seçilen terimler, günümüzde halen aktif olarak kullanılmaktadır. Gerek matematikte gerekse yukarıda saymış olduğumuz diğer alanlarda yapmış olduğu özgün çalışmalarına ek olarak ülkemiz için öncü pek çok bilim insanı yetiştirmiş ve bilimde hoşgörü ortamı oluşması için emek vermiş bu bilim insanımızı biraz daha yakından tanıyalım.
Kısa Yaşam Öyküsü
Asıl adı Abdülkerim olup 1 Şubat 1894 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. İlköğrenimini Halep’te, ortaöğrenimini ise kısmen evde kısmen de Hendese-i Mülkiye’de gördüğü derslerle tamamlar. Yükseköğrenimine ise İstanbul’daki Yüksek Mühendis Mektebi’nde (İTÜ) devam eder. 1914 yılında bu üniversiteden mezun olur. Akabinde cebir alanında doktorasını yapmak üzere Almanya’nın Frederich-Alexanders Üniversitesi’ne kaydolur.
Atatürk’ün öncülüğünde başlayan Üniversite Reformunu hazırlayan kurulda yer alan Kerim Erim, ülkeye döndükten sonra Yüksek Mühendis Mektebi’nde matematik, analitik geometri, mekanik, kozmografya dersleri verir. Bir yandan da İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi‘nde analiz profesörü ve dekan olarak görev yapar. 1929’da aynı üniversitede doçent unvanını alır. Uzun yıllar boyunca her iki kurumda dersler vererek öğretim faaliyetlerine devam eder.
Ayrıca 1940 yılında İstanbul Üniversitesi Matematik Enstitüsü başkanlığına getirilir. 1952’deki ölümüne kadar bu görevini sürdürür. Fatma Zehra Hanım ile evliliğinden Arif ve Gülen adında iki çocuk sahibidir. Ayrıca dünyaca ünlü devlet sanatçımız Gülsin Onay’ın da dedesidir.
Kerim Erim, Türk matematikçilerin çalışmalarını sunabilecekleri olumlu bir ortam oluşturmak, dünya ile aynı seviyede araştırmalar yapmış olduklarını göstermek amacıyla Sekizinci Uluslararası Teorik ve Uygulamalı Mekanik Kongresi’ni 20-28 Ağustos 1952 tarihlerinde İstanbul’da düzenlemiştir. İstanbul’daki kongreye 616 bilim insanı katılmıştır. 141 katılımcı ile en yüksek katılımı sağlayan ülke ABD’dir. Türkiye, on altısı bildirili olmak üzere toplam 105 katılımcısıyla ikinci ülkedir.
Kerim Erim’in Bilime Katkıları
Dünyanın en önemli bilim insanlarını bir araya getiren bu kongrenin hazırlıklarını Kerim Erim 1948’den itibaren bizzat yürütmüştür. Ne yazık ki yoğun hazırlıklar ve şeker hastalığı yüzünden kongreden bir ay önce kalp krizi geçirir. Buna rağmen, kongreyi sağlığının elverdiği ölçüde izlemiştir. Cahit Arf’ın okuduğu
Kerim Erim’in açılış töreni konuşması, Erim’in kongrelere ve bilimsel gelişmelere yaklaşımını yansıtması bakımından önemlidir.
Kongrenin başarısı, dünyanın önde gelen mekanikçileri ile Türk matematikçilerini buluşturmayı, onların yabancı matematikçilerden hiç de geri olmadığını göstermeyi amaçlayan Kerim Erim’in bu hedefine ulaştığını gösterir. 28 Aralık 1952 tarihinde hayata gözlerini yuman Erim’in mezarı Edirnekapı Şehitliğinde yer alır. Anısına 1977 yılında TÜBİTAK Hizmet Ödülü verilmiştir.
Ayrıca felsefe ile de yakından ilgilenen Erim, matematik ve fizik bilimlerinin felsefe ile ilişkileri üzerine de çalışmalar yapar. Çalıştığı üniversitede bilim felsefesi derslerini de bizzat kendisi vermiş, Türkçe ve Almanca eserler yayınlamıştır. Kerim Erim, Türk Matematik Derneği ile Türk Fizik Derneği’nin kurucu üyesidir.
Diferansiyel geometri, fonksiyonlar teorisi, elastisite ve plastisite konularında birçok öğrenci yetiştirir. Öğrencileri arasında mekanik alanında önde gelen bilim insanlarından ve TÜBİTAK’ın kurucularından Mustafa İnan (1911 – 1967) da vardır.
Doktora tezini eylemsizlik formları üzerine vermiştir. Ayrıca analiz alanında Stieltjes İntegrali, çok katlı integraller, analitik fonksiyonlar, analiz dersleri – diferansiyel ve integral hesaplamaları üzerine yayınlamış olduğu çalışmalar bulunmaktadır. Geometri alanında Regle yüzeyler ve cebir alanında da yazmış olduğu çeşitli makaleleri bulunur.
Ayrıca kümeler kuramı temel alınarak yazılmış Türkiye’deki ilk eser olan “Nazari Hesap” adında kitabı vardır. Bu eserinde, Peano Aksiyomları, kardinal ve ordinal sayılar, rasyonel sayılar konusu içinde Dedekind Kesimleri, sonsuz kümelerin karşılaştırılması, sayılabilir sonsuz kümeler, kontinuum kuvvetine sahip kümeler, iyi sıralı kümeler gibi önemli konular vardır.
Einstein İle Söyleşisi Üzerine
Kerim Erim, Einstein’ın görelilik kuramının gerek bilimsel gerek felsefi sonuçlarına çok önem verir. Cumhuriyetin ilk yıllarında Mühendislik Mektebi Mecmuası ve Fen Âlemi gibi dergilerde Einstein’ın görelilik kuramını yorumlayan ve halka açıklamaya çalışan çok sayıda makalesi bulunmaktadır. Uluslararası bilimsel gelişmeleri çok yakından izleyen Kerim Erim, Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde ve Pakistan’da yapılan matematik ve mekanik kongrelerine katılır ve bildiriler sunar. Albert Einstein ile karşılaşması ve onunla bir söyleşi yapması da işte böyle bir uluslararası kongre aracılığıyla gerçekleşmiştir.
1930’da İsveç’te yapılan Uluslararası Mekanik Kongresi’ne katılan Kerim Erim, kongre dönüşünde Berlin’de Einstein ile görüşmeyi başarır. Ülkesine döndükten sonra da bu söyleşiyi, “Einstein ile Bir Saat” başlığı altında Mühendislik Mektebi Mecmuasının İkinci Teşrin (Kasım) 1930 tarihli 42’inci sayısında (Latin harflerinin kullanılmaya başlanmasından 22 ay sonra) yayımlamıştır.
Kerim Erim’in Matematik Terimlerini Türkçeleştirme Çalışmaları
Uluslararası kongreler dışında, Kerim Erim Türkiye’deki bilimsel toplantılara da yoğun ilgi gösterir. Bunlar arasında en önemlileri, matematik terimlerinin Türkçeleştirilmesi üzerine düzenlenen Türk Dil Kurultaylarıdır. Ayrıca 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında düzenlenen Birinci Türk Dili Kurultayı’na Riyazi İlimler İhtisas Bölüğünün 15 üyesinden biri üyesi olarak katılır.
Kurulda yaptıkları çalışmalar 1934 yılında yayınlanır. Hesap, geometri, cebir ve trigonometri alanında okul dersleri için gerekli olan 566 terimin Öz Türkçe karşılıklarını sunarlar. Düzenlenen İkinci Türk Dili Kurultayı’nda buldukları terimler beğenilir. Sonucunda bu terimler halen kullanılmaktadır.
1939 yılında yayınladığı Stieltjes integrali ile ilgili Almanca makalesinin Türkçe önsözünde yeni bulunan matematik terimlerine yer verir. Ayrıca bu çalışmasında aksiyom, teorem, fonksiyon, toplam ve limit terimlerini kullanmıştır. Eserlerinde yeni terimlerin eski dildeki karşılıklarını vererek geçiş aşamasının daha rahat olması için uğraşmıştır.
Sonuç olarak;
Sadece çok kısa bir bölümü aktardığımız yaptığı bilimsel çalışmalar, Kerim Erim’in Türkiye’de matematik araştırmalarının doğuşunda ve kurumsallaşmasına önemli katkısının olduğunu göstermiştir. Reform çerçevesinde Ağustos 1933’te Türkiye’ye gelen ünlü matematikçi Richard Courant (1888-1972), Maarif Vekâleti’ne yazdığı 15 Ağustos 1933 tarihli raporunda, Kerim Erim’den övgü ile söz ederek, onu ‘yeniden kuruluşun çekirdeği’ olarak lanse eder. Kerim Erim’i üniversite için bir kazanç olarak tanımlar. Ayrıca kendisini Avrupa standartlarında mükemmel bir bilim insanı olarak niteler.
Sonucunda Kerim Erim’in katkıları 1930lı yıllardan itibaren genç araştırmacı matematikçilerin yetişmesini sağlamıştır. Ayrıca 1940lardan itibaren de Türkiye’de yeni bir matematikçiler neslinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Duru, Zekeriya. (2019). Kerim Erim’in Akademik Yaşamı ve Matematik Çalışmaları. Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 20. 10.30522/iuoba.468108.
- Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Matematiğine Kısa Bir Bakış. (Erişim Tarihi: 21.02.2021) http://sertoz.bilkent.edu.tr/
Matematiksel
