Türkiye’de Tiyatronun Filozofu: Hocaların Hocası Sevda Şener

Bugün 27 Mart Dünya Tiyatrolar Günü. Eğer günümüze miras kalan tiyatromuz varsa, şüphesiz ki başta Sevda Şener Hoca olmak üzere pek çok tiyatro emekçisinin mücadelesi sayesinde var. Hocalar için “Hocaların Hocası Sevda Şener”, öğrencileri içinse  “Pamuk Anne/Nine”. Sahip olduğu pek çok şey gibi kütüphanesini de Devlet Tiyatrolarına bırakacak kadar yüce gönüllü şahsiyet. Bu topraklarda sanattan bahsedildiğinde adının en çok anılması ve bilinmesi gereken bir duayeni paylaşmak isterim; ama önce sözü kendisine bırakıyorum:

“Anadolu’da çadır tiyatrosu imajının hala silinmediği, tiyatronun (…) biraz edebe aykırı (…) bir eğlence sayıldığı söylemi bir yana, aklı başında, ciddi, kültürlü köşe yazarlarımızın yazılarını okuduğumda görüyorum ki, nerede bir sahtekârlığa, ikiyüzlülüğe işaret edilmek isteniyorsa tiyatro benzetmesi yapılmış. Sahne sözcüğü, politikacının kendini gündemde tutmak için kullandığı yapay alana, rol yapma sözcüğü, olduğundan başka görünme aldatmacasına işaret ediyor. Hatta bir de rol kesme deyimi var. Kendini öne çıkartmak (…) için özentili tavır takınanları tanımlamak için kullanılıyor. (…) Kısacası, kamu düşüncesinde tiyatro bir aldatma sanatı olmuş çıkmış. Yapay etkileme hünerlerine başvurarak karşısındakini kandırmayı bile beceremeyeni “tiyatro yapıyor” diye aşağılıyoruz. (…) Tiyatro kötü bir kandırmaca sanatı sanki.

Bu yüzden midir nedir, kimsenin tiyatroyu ciddiye aldığı yok. Medyada tiyatroya gösterilen ilgi sinemaya gösterilenin çok gerisinde. Tiyatro haberleri, en çok polemiğe elverişli ise yer alıyor gazetelerde. Oyuncu, yönetmen, yazar olarak düzeyli tiyatro yapanlar yeterli ilgiyi görmüyorlar. (…) Halk da kimi illerde, ilçelerde tiyatro gösterilerine uygulanan kısıtlamalara yeterli tepki göstermiyor. Köhne bir sanat anlayışıyla kotarılmış sözde gerçekçi oyunların, duygu sömürüsü yapan aile dramlarının, sulu güldürülerin, görsel ve sözel şatafata boğulmuş gösterilerin, (…) kasıntılı tarih oyunlarının ayakta alkışlandığına şaşmamalı.

Seyirci, bir aldatmaca saydığı bu sanattan fazlasını beklemiyor ki! Ezberlediklerinin onaylanmasını yeterli sayıyor, (…) hoşça vakit geçirdiği birkaç saati kâr sayıyor anlaşılan. (…) Dikkatleri en çok, yıllanmış büyük oyuncularımızın heyecan verici başarılarına, oyunlarının belki hiç sahnelenmeyeceğini, sahnelense bile hak ettiği özeni görmeyeceğini bile bile oyun yazmayı sürdüren yazarlarımıza, bu sanattan umut kesmeden ona taze kan aşılamaya çalışan genç sanatçılara, tiyatro sanatı üstüne araştırma yapmayı sürdüren bilim insanlarına, az satacağını bile bile tiyatro kitaplarını yayımlamayı göze alan yayıncılara, tiyatro dergilerini yaşatmayı başaranlara,(…) sözünü esirgemeyen eleştirmenlere çekmek istiyorum. İlgili ve yetkili kişiler umursamasalar da, en azından ülkemizde sanat duyarlığı olan, sorumluluk sahibi, yürekli insanların yaşamakta olduğunu anımsayıp iyimser olmaya çalışmak için.”

Kısaca Sevda Şener

Sevda Şener, 25 Nisan 1928 tarihinde Kadıköy’de dünyaya gelir. Asıl adı Azime Sevda ŞENER’dir. İlköğretim hayatını Uşak ve Eskişehir illerinde tamamlayan Şener, 1947 yılında Eskişehir Lisesini ve 1951 yılında da Ankara Üniversitesi DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirir. DTCF Tiyatro Enstitüsü kurulur, ilk kez asistanlık sınavı (1958) açılır ve bu sınavı Sevda Hoca kazanır. Böylece satırlara sığamayacak kadar önemli akademik kariyer hayatı başlar. 1962 yılına gelindiğinde doktora tezini “Musahipzâde Celal ve Tiyatrosu” adlı konu üzerine verir. Bu sıralarda Tiyatro Enstitüsü’ne eleştiri ve oyun yazarlığı konularında ders vermek üzere ABD’den gelen, Prof. Dr. Kenneth MacGowan’ın (ABD’li Tiyatro Eleştirmeni, yönetmen ve yapımcı, 1888 – 1963) ve Prof. Dr. Grant Redford’un (ABD’li akademisyen, 1908 – 1965)  yardımcılığını üstlenir.

Tiyatro anlamında akademik bilgisini geliştirmek üzere İngiltere Bristol Üniversitesi Drama Bölümünde iki dönem ve Viyana Üniversitesi Tiyatro Bilim Enstitüsünde bir dönem olmak üzere seminer ve derslere katılır. Ülkeye döndükten sonra DTCF Tiyatro Bölümünden 1967 yılında doçent, 1972 yılında profesör unvanını alır. Aynı bölümün 1976-81 ve 1985-94 yılları arasında bölüm başkanlığı görevini yürütür. 1995 yılında emekliye ayrılır.

Tiyatro Teorisi, Tiyatro Eleştirisi, Dramaturji, Eleştiri Kuramları, Çağdaş Sanat, Modern Zaman ve Sonrası Tiyatro, Çağdaş Türk Tiyatro Edebiyatı gibi uzmanlık alan derslerini Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Bölümünde, AÜ İletişim Fakültesinde, Hacettepe Üniversitesi Devlet Konservatuarında, Bilkent Üniversitesi Müzik ve Sahne Sanatları Fakültesi Tiyatro Bölümü ve Türk Edebiyatı Bölümünde  verir.

Başta Ankara olmak üzere İstanbul, Eskişehir, İzmir, Mersin gibi farklı illerde, konferans, sempozyum, panel ve açık oturumlara katılır, bildiriler hazırlar. Pek çok TV ve radyo programına da konuk olur. Maske und Kothurn, Devlet Tiyatrosu, Türk Tiyatrosu, Ulusal Kültür, Tiyatro Tiyatro, Tiyatro 76-79, Birikim, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Milliyet Sanat, Türk Dili, Çağdaş Eleştiri, Oluşum, Adam Sanat, Gösteri dergileri ile Hürriyet ve Hürgün gazetelerinde tiyatro eleştirisi ve araştırma yazıları yayımlar. Radikal gazetesinin kültür eki Radikal 2’de tiyatro eleştirileri yazar.

Tüm bu başarılarının yanında 1990’da Avni Dilligil Jüri Özel Ödülünü ve Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği Hizmet Ödülünü, 1992’de Uluslararası Adelaide Ristori Ödülü, 1993’te Kültür Bakanlığı Tiyatro Eleştiri-İnceleme-Araştırma Ödülünü, 1994’te Tiyatroda Yılın Kadını Ödülünü, 1999’da Afife Jale Ödülünü, Muhsin Ertuğrul Özel Ödülünü, 2001’de Çankaya Belediyesi Hizmet Ödülünü, 2002’de Ankara Sanat Kurumu Onur Ödülünü, 2004’te 9. Uluslararası Ankara Tiyatro Festivali Tiyatro Emek Ödülünü alır. Uluslararası Tiyatro Enstitüsü Türkiye Millî Merkezi üyesi olarak görev yapar. Dil Derneği, Türkiye Felsefe Kurumu, Tiyatro Eleştirmenleri Birliği (kurucu üye), Edebiyatçılar Derneği, Tiyatro Bölümünden Yetişenler Derneği üyesidir.

Sevda Şener’in Eserlerine Kısa Bir Balış

Sevda Şener, tiyatro alanına bir çok önemli eser bırakır. Antik Yunan’dan bugüne kadar her dönemde etkili olmuş tiyatro akımlarını ve kuramlarını kronolojik bir sıralamayla, karşılaştırmalı biçimde incelediği “Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi” adlı kitabı, Türkiye’de tiyatro tarihi alanındaki başyapıtlardan biri sayılır ve hatta her tiyatro severin rahatlıkla okuyup anlayabileceği bir sadelikle yazılmıştır.

“Yaşamın Kırılma Noktasında Dram Sanatı” adlı kitabında, antik dönemden günümüze kadar gelen süreçte dram, trajedi ve komedinin anlatış biçimlerini aktarır. “Oyunlar ve Gerçekler” adlı kitabıyla Reşat Nuri Güntekin, Haldun Taner, Nazım Hikmet, Oğuz Atay, Vüs’at O. Bener ve Memet Baydur gibi yazarların tiyatro yapıtlarını temel alır ve ülkemizde tiyatro tarihinin gelişimine ışık tutar. 2010’da yayımlanan “Tiyatroda Oyun-Yaşam İlişkisi” adlı kitabında, tiyatro ve hayat arasındaki ikilemi, tiyatronun bakış açısıyla irdeler. “Gelişim Sürecinde Türk Tiyatrosu” adlı eserinde ise tiyatromuzun yaşadığı bazı girişimleri, sorunları ve aşamaları inceler; bu süreçte oyunları tiyatro edebiyatımızda önemli etki bırakmış yazarlarımız üzerine genel değerlendirmeler yapar; oyunlarının tiyatro dünyamıza kazandırdıklarını saptar.

Maalesef 22 Temmuz 2014 tarihinde Ankara’da hayata gözlerini yumar. Öyle çok büyük işleri öyle naif bir şekilde yapar ki “Hocaların Hocası” olarak yaşamaya devam edecektir. Füsun Akatlı’nın da dediği gibi: “Artık tiyatronun ne olduğunu, insanla, toplumla, yaşamla nasıl bir ilişki kurmuş ve kurmakta olduğunu ve dolayısıyla neyin/nelerin tiyatro olmadığını, ‘güzel’, ‘orijinal’, ‘etkileyici’, ‘çarpıcı’, ‘alışılmamış’, ‘modern’, ‘yaratıcı’ sıfatlarının teker teker ya da hep birlikte, bir yapıtı ya da gösteriyi ‘tiyatro’ kılmaya neden yetmeyeceğini aydınlıkta tartışabilmemizi sağlayacak güvenilir bir kaynak var elimizde.” İyi ki bu topraklarda doğmuş, iyi ki var, anısının önünde saygıyla eğiliyorum…

Yazının devamında göz atmak isterseniz: Nakiye Elgün: İlk Çocuk Hakları Bildirisinin Yazarı İdealist Bir Eğitimci

Tüm Eserleri

• Oyunlar ve Gerçekler, 2007, Dost Kitabevi, ISBN 978-975-298-315-1
• İzleri Kaldı Tiyatro Eleştirileri, 2006, Dünya Yayıncılık, ISBN 978-975-304-287-1
• Gelişim Sürecinde Türk Tiyatrosu, 2003, Alkım Kitabevi, ISBN 978-975-6363-12-6
• Dram Sanatı: İnsanı Geçitlerde Sınayan Sanat, 2003, Mitos – Boyut Yayınları, ISBN 978-975-8648-40-5
• Elveda Dünya Merhaba Kainat Mehmet Baydur’un Ardından, 2002, Mitos – Boyut Yayınları, ISBN 978-975-8648-17-7
• Yaşamın Kırılma Noktasında Dram Sanatı, 2001, Dost Kitabevi, ISBN 978-975-8457-99-1
• Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi, 1998, Dost Kitabevi, ISBN 978-975-7501-16-9
• Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Tiyatrosu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, ISBN 975-458-135-5
• Yaşamın Kırılma Noktasında Dram Sanatı, 1997, Yapı Kredi Yayınları, ISBN 975-363-703-9
• Oyundan Düşünceye,1993, Gündoğan Yayınları, ISBN 975-520-072-X

Bazı Makale ve Bildirileri

• “Images of Woman in Turkish Drama as İllustrated by the Plays of Adalet Ağaoğlu”, JTL (Journal of Turkish Literature, Bilkent University Center for Turkish Literature, 2005. S 85-92.
• “Ihlamur Ağacı”, İnce Anlatılar Ustası Vüs’at O. Bener, Tüyap Tüm Fuarcılık Yapım A.Ş. 2005. S:73-82.
• “Klasikten Moderne Tiyatro Yazarının Etik Duyarlığı”, Erdem. Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, Cilt 15, Sayı 44, Eylül 2005. S: 73-82.
• “Kültürel Kimliğin Tiyatrodaki Yansımaları”, Türk Kültürü ve Kimliği, İstanbul Kültür Üniversitesi yayını, 2006. S: 136-157.
• “Tiyatro”, Türk Edebiyatı Tarihi IV. Cilt, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. 2006. S. 181-210
• “Shakespeare’s World of Intrique”, Tribute to Professor Oya Başak, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2005. S: 379-385.
• “Sanat Eleştirisinde Özgün Yorum ve Yaratıcılık”,8. Ulusal Sanat Sempozyumu 18-20 Ekim 2006, Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, 2006. S: 581-588.
• “Tiyatro Sanatında Zaman ve Mekân”, İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi’nde düzenlenen Sempozyumda bildiri olarak verildi. Kasım 2005
• “Fırtına”, Adana Devlet Tiyatrosu Dergisi, 2005
• “Bir Yaz Dönümü Gecesi Rüyası” Ankara Devlet Tiyatrosu Dergisi, 2005- 2006.
• “Yangın Bacayı Sarınca”, Tiyatro dergisi…..
• “Mutlu Günler – Oyun Sonu”, Tiyatro dergisi, Temmuz 2006.
• “Yönetmenin İmzasını Öne Çıkaran Bir Tragedya : Antigone”, Gösteri Dergisi, 2006.

Kaynakça:

• Sevda Şener ve Türk Tiyatrosu’na yapmış olduğu katkılar. (Erişim Tarihi: 20.02.2019)http://repository.bilkent.edu.tr
• Sevda Şener. (Erişim Tarihi: 20.03.2020)https://tiyatro.iksv.org/tr
• Ölümünün 5. yılında Sevda Şener’le. (Erişim Tarihi: 23.07.2019)http://www.cumhuriyet.com.tr/
• Kenneth MACGOWAN, Notes On The Turkısh Theatre/Türk Tiyatrosu Üzerine Notlar (İngilizce‘den Türkçe‘ye Çeviri/ Translation From English To Turkish) https://dergipark.org.tr
• İleri Okuma İçin bknz: Ulusal ve Çağdaş Türk Tiyatrosu Üzerine, Sevda ŞENER

Matematiksel