Adrenalin tutkunları tarafından yapılan ve sporcuların genel olarak fiziki bir kondisyona sahip olması gereken aktiviteler bütünü ekstrem sporlar olarak adlandırılır. Ekstrem sporların en keyiflilerinde birisi de tırmanıştır. Pek çok kişinin düşündüğünün aksine tırmanış ve diğer ekstrem sporlar matematik ile yakın ilişki içindedir.
Matematiğe yalnızca cebir veya geometri ödevinizi yapmak için veya mühendis olarak bir işiniz varsa ihtiyacınız olduğunu düşünmek kolaydır. Ama aslında matematik her yerde karşımıza çıkar. Buna bir örnek de tırmanış sporu ile ilgilidir. Bu örnek matematik ne işe yarar? diye merak edenlere de bir fikir verecektir.
Genel kanının aksine gerekli önlemler alındığında ve bilinçli davranıldığında risk içermeyen tırmanış sporu, kendi içinde kaya tırmanışı, buzul tırmanışı, dağ tırmanışı ya da kapalı alanda yapılırsa bouldering gibi isimler alır. Bu tırmanışların bazılarında tırmanışçının ağırlığı belirli ekipmanlar ile desteklenir. Bazılarında da herhangi bir emniyet noktası ya da yardımcı ip olmaz. Tırmanıcı sadece kas gücü ile tırmanışını gerçekleştirir. Bu tarz tırmanmaya da serbest tırmanış denir.
Matematik, başarılı bir tırmanışta ve disiplinin çeşitli yönlerini analiz etmede önemli rol oynar. Matematikçi Skip Garibaldi’nin dediği gibi, tırmanışta çözülmesi gereken birçok bulmaca vardır ve bu sadece güç ya da yetenek ile başarılamaz.
Tırmanış ve Antropometri
Spor tırmanışı esnasında vücudun dikey olarak yükseltilmesinde en önemli görev parmak ve ön kol kaslarına düşmektedir. Bu nedenle bu kasların kuvveti ve dayanıklılığı tırmanışta performansı belirleyen en önemli fiziksel özelliklerden biridir. Kuvvetin yanısıra tırmanışta performansı etkileyen bir diğer önemli faktör ise sporcunun vücut tipidir. Vücut ağırlığı, boy uzunluğu, vücut yağ oranları performans için ayrı ayrı önem taşımaktadır.
Antropometri, insan vücudunun ölçülerinin matematiksel olarak incelenmesidir. Yunanca anthropo (insan) ve metrikos (ölçme) sözcüklerinden türetilmiştir. Bu araştırmalar bizlere başarılı tırmanışçıların daha kısa boylu olduğunu, düşük vücut ağırlığına ve yağ yüzdesine sahip olduklarını gösterir. Ayrıca yapılan incelemeler sonucunda bu kişilerin vücutlarının daha dar ve düz yapılı olduğu gözlemlenmiştir.
Ape indeksi (Türkçe’ye maymun indeksi olarak çevrilebilir) bir tırmanıcının kol açıklığının boyuna oranıdır. Yetişkinlerde, Leonardo da Vinci’nin “Vitruvius Adamı” nda gösterildiği gibi, genellikle bire yakındır. Bu indeksin birden büyük olması tırmanış için bir avantaj olarak kabul edilir.
Tırmanış ve Matematik İlişkisi Düşme Faktörünü de Hesaplar
Tırmanış ile matematik ilişkisi sadece yukarıda aktardığımız gibi vücut tiplerinin belirlenmesinde karşımıza çıkmaz. Her tırmanıcı özellikle deneyimsiz ise düşme riski ile karşı karşıyadır. Bunu engellemek içinde kendisini emniyete aldığı iplere güvenir.
Ancak ipin de düşüşün de bazı sınırlamaları vardır. Düşme faktörü, bir düşüşün bir tırmanıcıya ne kadar zarar verebileceğini ölçer. Formüle dökülmüş biçimi aşağıda görülebilir. ( Konuyu detayları ile ele almayacağız ancak arka plandaki hesaplamaları incelemek isterseniz bu yazıya göz atabilirsiniz.)
Tırmanış ve Modelleme
Pek çok insan dağlara tırmanmak ve matematik problemlerini çözmek arasında paralellikler kurmuştur. Gerçekten de durum budur. Tırmanış öncesinde ve esnasında matematiksel bir düşünüş başarının anahtarlarından biridir. Atılan her bir adım önceden hesaplanmalı ve ona göre hareket edilmelidir. Yani bir kaya tırmanışı aslında bir problem çözmeye benzer.
Ayrıca tırmanma yüzeylerinin geometrik çeşitliliği ve karmaşıklığı ve dağcılar tarafından kullanılan tekniklerin çeşitliliği, tek bir optimal tırmanma stratejisi geliştirmeyi zorlaştırır. Bu nedenle tırmanışçılar, farklı tırmanışların özelliklerini ölçmek için birkaç yöntem kullanırlar. Bunlar arasından seçim yapmak için de olasılık modellerinden faydalanırlar. Bunun neticesinde de objektif ve sübjektif kriterler kullanarak tırmanma rotalarına tırmanma dereceleri atarlar.
Belki de bu nedenle matematikçi John Gill, kaya tırmanışının babası olarak kabul edilir. Kendisi kayalara tırmanan ilk kişi olmasa da, bu fikrin popülaritesini artırmada önemli çalışmalar yapmıştır. Kendisi günümüzde 84 yaşında olmasına rağmen tırmanışlarına devam etmektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Sarah J. Greenwald ; Jill E. Thomley; Encyclopedia Of Mathematics and Society; Appalachian State University; ISBN 978-1-58765-844-0
- Learning to rock-climb is changing how I’ll teach math.; yayınlanma tarihi: 30 Ekim 2013; Bağlantı: https://mathwithbaddrawings.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
