Henrietta Lacks’in ölümünün ardından yaşananlar, hasta onayı ve veri gizliliği konusunda yeni bir yaklaşımın ortaya çıkmasına neden oldu. Öte yandan onun ölümsüz Hela hücreleri binlerce kişinin yaşamını kurtardı.
Kimi insan ölüm fikrinden korkar ve bir biçimde ölümsüz olmayı hayal eder. Ancak aslında ölümsüz olmanın farklı yolları da vardır. Bu yollardan biri de elbette bir kişinin adını tarihe yazdırması başarmasıdır. İşte ölümsüzlüğü yakalayan bu kişilerden birisi de Henrietta Lacks idi. Ancak bunu sıra dışı bir biçimde başardı.
Kaderin şaşırtıcı bir cilvesi olarak, 31 yaşındaki Afro-Amerikalı anne Henrietta Lacks’i öldüren agresif rahim ağzı kanseri tümörü, 20. yüzyılda biyomedikal alanın gelişmesine yardımcı olan önemli bir araç haline geldi.
Henrietta Lacks Kimdir?
Güney Virginia’da bir tütün çiftçisi olarak sıradan bir yaşamı olan Henrietta Lacks’in adını ölümsüzleştiren olay, beşinci çocuğunu dünyaya getirmesinden sonra gerçekleşti. Bunun nedeni doğumdan sonra sağlığının bir türlü düzelmemesi idi.
1951’de Henrietta Lacks vajinal kanama şikayetiyle dönemin fakir Afro-Amerikanlarını tedavi eden bir iki hastaneden olan Johns Hopkins Hastanesine gitti. Jinekolog Dr. Howard Jones, muayene sonucunda rahim ağzında büyük, kötü huylu bir tümör keşfetti.
Tümör vücudunu harap ediyordu. Tedavisine başlamadan önce, tümör hücrelerinden örnek alındı. Sonrasında da bu uzman bir kanser ve virüs araştırmacısı olan Dr. Gey’e gönderildi. Ancak tüm bu gelişmelerden Henrietta Lacks’ın haberi olmamıştı.
Dr. Gey, insan hücrelerini vücudun dışında büyütmek için çalışmalar yapması ile bilinmekteydi. Ancak daha önceki denemelerde hücreler yalnızca birkaç gün canlılığını korumuştu. Bayan Lacks, 8 ay sonra 4 Ekim’de öldü, ancak hücreleri büyümeye devam etti. İlerleyen süreçte Bayan Lacks’ın hücrelerine, adının ve soyadının ilk 2 harfinden esinlenerek HeLa hücreleri denilecekti. Ancak bu kısaltmanın gerçekte nereden geldiği de uzun süre gizli kalacaktı.
HeLa Hücrelerinin Önemi Nedir?
HeLa hücrelerinden önce, bilim insanları canlı bir insanda yapılması imkansız olan çalışmaları yürütmek için laboratuvarda insan hücrelerini büyütmenin ve incelemenin bir yolunu arıyorlardı. Lacks’ın rahim ağzı kanseri hücreleri 1951’de bir petri kabında başarıyla büyütüldüğünde, bilim insanları uygun maliyetli ve kullanımı kolay hücrelere sahiplerdi.
HeLa hücreleri, laboratuvarda sonsuza kadar çoğalabilen ilk insan hücreleridir; çocuk felci ve insan papilloma virüsü (HPV) üzerinde çığır açan araştırmalara olanak sağlamış ve hatta bilim insanlarının COVID-19 aşısı geliştirmesine yardımcı olmuştur.
Normal hücreler, hücre yaşlanması olarak bilinen bir olay olan nedeniyle belirli sayıda bölünmeden sonra yok olur. Bununla birlikte, HeLa hücreleri bölünmeye devam etti, asla yaşlanmadı ve ölmedi. Bunun nedeni Henrietta’nın bir başka hastalıktan daha muzdarip olmasıydı. Bu hastalık cinsel yolla bulaşan en yaygın hastalıklardan biri olan insan papilloma virüsü veya HPV idi.
150’den fazla farklı HPV türü olmasına rağmen, yalnızca küçük bir grubun kansere neden olduğu bilinmektedir. Aslında, rahimağzı kanserlerinin %99,7’si HPV pozitiftir. Neyse ki, HPV ile enfekte olan çoğu kişi, virüs kansere dönüşmeden önce ondan kurtulabilir. PV aşıları, HPV ile ilişkili kanserlerin %90’ından fazlasını önleyecektir.
Henrietta Lacks’ın elbette böyle bir şansı yoktu. Ancak onun bu talihsizliği HPV’nin nasıl çalıştığını anlamamıza yardımcı oldu. Virüsün kansere neden olma yeteneğinin ürettiği iki proteine bağlı olduğu ortaya çıktı. Bu viral proteinler, kansere karşı koruma sağlayan iki önemli protein olan p53 ve retinoblastomu (Rb) hedef alarak yok ediyordu.
P53 ve Rb, hücrelerin zararlı genetik mutasyonlar biriktirmemesini ve belirli sayıda döngüden sonra bölünmeyi durdurmamasını sağlayan nöbetçiler olarak hareket eder. Ancak HPV, hücrelerin sonsuza dek bölünmesine izin verir. Çünkü bölünmeyi kontrol altında tutan nöbetçilere saldırır. Bu sayede de, hücreleri sonsuza dek bölünebilir ve “ölümsüz” hale gelir.
Henrietta Lacks’in Ölümsüz Yaşamı
Henrietta Lacks’in hikayesi aynı zamanda devam eden bir biyoetik vakasıdır. Çünkü bu hücreler rutin bir rahim ağzı kanseri biyopsisi sırasında ondan alınmış ve daha sonra o dönemde yaygın bir uygulama olduğu üzere onun izni olmadan araştırmacılara verilmiştir.
Gazeteci Rebecca Skloot, inanılmaz HeLa hücrelerinin kaynağı olan Henrietta Lacks’in hikayesinin izini sürdü. Sonrasında da bulgularını “The Immortal Life Of Henrietta Lacks” yani Henrietta Lacks’in Ölümsüz Yaşamı isimli kitapta kaleme aldı. Bu kitap daha sonra aynı isim ile bir filme uyarlanacaktı.
HeLa hücrelerinin hikayesi ve Henrietta’nın başına gelenler, sıklıkla ırkçı beyaz bir bilim insanının siyah bir kadına kötü niyetli bir şey yapmasına örnek olarak gösterildi. Ama gerçek hikaye çok daha incelikli ve karmaşık gibi gözüküyor. O zamandan beri Johns Hopkins Üniversitesi onun adına bir anma ödülü ve üniversite binası kurdu. Dünya Sağlık Örgütü Lacks’e tıp bilimine yaptığı katkılardan dolayı ölümünden sonra bir ödül verdi.
Sonuç olarak
Bugün bilimin çoğu, bir tür insan biyolojik dokusunun kullanılması etrafında dönüyor. Bilim insanları için bu hücrelerin manevi bir anlamı yoktur. Oysa ki bu örneklerin arkasındaki insanlar genellikle dokularına ne olması gerektiği konusunda kendi düşüncelerine ve hislerine sahiptir. Ancak ne yazık ki genellikle denklemin dışında bırakılırlar.
Günümüzde, HeLa hücrelerinin yetiştirilmesi, modern bilimdeki en büyük atılımlardan biri olmaya devam ediyor. Belki ölümsüzlük için cevap bile verebilirler, kim bilir? Sonuçta, bir anlamda, Henrietta Lacks bugün hala yaşıyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Beskow LM. Lessons from HeLa Cells: The Ethics and Policy of Biospecimens. Annu Rev Genomics Hum Genet. 2016 Aug 31;17:395-417. doi: 10.1146/annurev-genom-083115-022536. Epub 2016 Mar 3. PMID: 26979405; PMCID: PMC5072843.
- Who Was Henrietta Lacks and Why Are Her Cells So Important?. Yayınlanma tarihi: 6 Haziran 2022; Kaynak site: Science ABC. Bağlantı: Bağlantı: Who Was Henrietta Lacks and Why Are Her Cells So Important?./
- Walboomers JM, Jacobs MV, Manos MM, Bosch FX, Kummer JA, Shah KV. Snijders PJ, Peto J, Meijer CJ, Muñoz N. Human papillomavirus is a necessary cause of invasive cervical cancer worldwide. J Pathol. 1999 Sep;189(1):12-9. doi: 10.1002/(SICI)1096-9896(199909)189:1<12::AID-PATH431>3.0.CO;2-F. PMID: 10451482.
- HAYFLICK L. THE LIMITED IN VITRO LIFETIME OF HUMAN DIPLOID CELL STRAINS. Exp Cell Res. 1965 Mar;37:614-36. doi: 10.1016/0014-4827(65)90211-9. PMID: 14315085.
- Settlement with family of. Henrietta Lacks is an opportunity to reflect on inequalities in genetic research. Yayınlanma tarihi: 4 Ağustos 2023. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Settlement with family of. Henrietta Lacks is an opportunity to reflect on inequalities in genetic research.
Matematiksel
