Her yılın son aylarında tüm dünyada bir yeni yıl heyecanı ve beraberinde de alışveriş çılgınlığı süreci gözlemlenir. Bu esnada elbette etrafta kırmızı kostümlü Noel Baba’lara bolca rastlanır. Peki ama bu Noel Baba gerçekte kimdir?
Noel Baba kimdir? sorusuna bir cevap için aslında çok da uzaklara gitmemize gerek yok. Noel Baba efsanesinin tohumları, yüzlerce yıl öncesine, Aziz Nicholaos adlı bir keşiş ile atılmıştır. Aziz Nicholaos, Türkiye’nin Akdeniz kıyılarında, önemli bir Lykia kenti olan Patara’da, M.S. 300’e doğru zengin bir buğday tüccarının bir oğlu olarak doğmuştur.
Dindarlığı ve nezaketiyle sevilen Aziz Nicholaos temelinde birçok efsaneye konu olmuştur. Miras kalan tüm servetini dağıttığı, fakir ve hastalara yardım etmek için kırsal bölgeyi gezdiği kendisi ile ilgili anlatılar arasındadır. Yıllar içinde Nicholaos’ın popülaritesi yayılmış ve sonrasında da çocukların ve denizcilerin koruyucusu olarak anılmaya başlanmıştır.
Aziz Nicholas’ın hayatıyla ilgili pek tarihi kayıt yoktur. Ölüm tarihi net olmasa da, 6 Aralık günü hem Katolik hem de Ortodoks kiliselerinde Aziz Nicholaos Günü olarak kutlanır. Bu tarihte çocuklara hediyeler verilir.
Noel Baba günümüzde beyaz saçlı, uzun beyaz sakallı, sevimli, koca göbekli, tonton birisi olarak resmedilir. Beyaz tüyleri olan kırmızı bir cübbe giyer ve aynı malzemeden bir kukuleta takar. Oysa ki kendisinin asıl görüntüsü yukarıdaki vitrayda resmedildiği gibidir. Bu durumda bizim görmeye alıştığımız Noel Baba kimdir? sorusunun cevabını hala alamadık.
Aziz Nicholaos Neden Noel Baba Halini Aldı?
Aziz Nicholas’ın ABD’deki popülerliği ise 18. yüzyılın sonlarına uzanır. 1809’da yazar Washington Irving, The History of New York adlı kitabında Aziz Nicholas’tan ‘New York’un koruyucu azizi’ olarak bahsetmektedir. New York’un kuruluşunun mizahi öyküsünü anlatan Washington Irving, Aziz Nikolaos’tan Noel Baba’ya geçişi yapan ilk kişidir. Irving’in kitabı, 17. yüzyılda Amerika’ya gitmek üzere Amsterdam’dan ayrılan Hollandalı bir mürettebatın macerasını anlatır. Bu esnada Aziz Nicholas veya Hollandaca adıyla Sinterklaas, gemilerini fırtınadan korur.
Aziz bir gün bir denizcinin rüyasında belirir. Hollandalı göçmenlerin Manna-hata (Manhattan) adasına yerleşip bir şehir kurmalarını görmek istediğini ifade eder. Buna karşılık Sinterklaas, havadaki kızağıyla onları her yıl ziyaret edeceğine ve çocuklara hediyeler dağıtmak için bu yeni kurulan şehrin bacalarından aşağı kayacağına söz verir.
Birkaç yıl sonra Aralık 1823’te, New York’taki Episcopalian ilahiyat okulunda profesör olan Clement Clark Moore, New York eyalet gazetesi The Sentinel’de bir şiir yayınladı. Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleşmiş Alman, Hollandalı ve Norveçli toplulukların halk efsanelerinden ilham alan bu şiirde, Aziz Nicholas’ı kırmızı yanakları olan neşeli bir adam olarak sundu.
Şiir anında başarılı oldu ve Amerikan hayal gücüne Noel Baba’yı tanıtmada kilit bir rol oynadı. İskandinav tanrısı Odin’den esinlenilen Noel Baba genellikle yeşil giyinirdi. Başının üzerinde de kutsal bir taç vardı. Çok geçmeden sayısız Amerikalı sanatçı karakterden ilham aldı. Aralarında en ünlüsü, Alman asıllı bir karikatürist olan Thomas Nast’dı (1840-1902). Nast, Harper’s Weekly dergisi için 1862 ile 1886 arasında otuz üç Noel Baba çizimi yaptı.
Thomas Nast’ın Çizimleri Günümüz Noel Baba Efsanesini Yarattı
1800’lerin ortalarında, Noel Baba’yı zayıf ve uzun, piskopos cübbesi içinde, uzun paltosu ve sivri şapkasıyla çizmek popülerdi. Nast’ın tarzı daha sonra gelişti ve Noel Baba daha az sert hale geldi. 1885’te Noel Baba, hala gizemli bir bölge olan Kuzey Kutbu’na gitmek için New York sokaklarını terk etti.
1840’lar ve 1850’ler boyunca, bir dizi Kuzey Kutbu keşfi, halkın bu bölgeye olan ilgisini artırmıştı. Ertesi yıl, yazar George Webster, Noel Baba’nın oyuncak fabrikasının Kuzey Kutbu’nun karlarına gömüldüğünü iddia etti. Buna paralel olarak, 1875’te Amerika Birleşik Devletleri’ne Noel kartlarını tanıtan adam Louis Prang (1824-1907), Noel Baba’yı karlı ve buzlu bir ortamda, kapüşonlu büyük bir paltoyla tasvir eden kartlar bastı. Bu da Noel Baba efsanesinin yerleşmesinde önemli bir katkı sağladı.
Yazar L. Frank Baum bizi “Oz Büyücüsü” ile tanıştırmakla kalmadı. 1902’de “Noel Baba’nın Hayatı ve Maceraları” adlı bir çocuk kitabı yazdı. Mary Cowles Clark’ın çizimleriyle süslenen bu kitap, Noel Baba efsanesini geniş kitlelere ulaştırdı ve devamında popülaritesini artırdı. Puck dergisinin (ABD’deki ilk başarılı mizah dergisi) Aralık 1902 sayısının bu kapağı Avustralyalı illüstratör Frank A. Nankivell tarafından yapılmıştır. Ayrıca bunun, Noel Baba’nın günümüzde bildiğimiz hali ile ilk tasviri olduğu düşünülmektedir.
Birinci Dünya Savaşı sırasında, ABD hükümeti Noel Baba’yı askerlerle gösteren reklamlar ürettiğinde, Noel Baba, vatansever bir figüre dönüştü. İkinci Dünya Savaşı sırasında da Noel Babanın bu görevi devam edecekti. Savaşın ardından Amerikan Noel Baba’sı, Amerikan askerlerinin Noel Baba gibi giyinip savaştan zarar görmüş Avrupa’daki çocuklara yiyecek ve oyuncaklar vermesiyle bir cömertlik sembolü haline geldi.
Noel Baba Aslında Her Zaman Kırmızı Giymiyordu
Aslında Nast’ın Harper’s Weekly’deki illüstrasyonları siyah beyaz olarak basılmıştı. Ayrıca Nast’ın çizdiği Noel Baba kıyafetleri kırmızı ya da yeşil değildi. Ancak Louis Prang kartpostallarında, Noel Baba’yı kırmızı kostümlü biçimde resmetmişti. Sonrasında da işin içine Coca-Cola karışacaktı.
1931’de Coca-Cola, pazarını çocukları da kapsayacak şekilde genişletmeye karar verdi. Atlanta merkezli şirket, İsveç asıllı illüstratör Haddon Sundblom’dan göbekli, gülümseyen, kırmızılar içinde, bir Noel Baba’yı tasvir etmesini istedi. Sundblom, Noel kartları ve dergi kapaklarındaki İsveçli jultomte görüntüsünün yaratıcısı olarak bilinen bir ressam ve illüstratör Jenny Eugenia Nyström’in (1854-1946) çizimlerinden yararlanacaktı.
Kısa süre içinde Coca-Cola’nın kırmızı ve beyaz renkleri, Noel Baba’nın üniforması ile özdeşleşti. Noel Baba 1931 yılının Aralık ayında, insanlara tüm yıl boyunca kola içebileceklerini hatırlatmak için reklamlarda yer aldı. Coca-Cola, 1931’den 1964’e kadar reklamlarında Sundblom’un yağlı boya tablolarını kullanmaya devam etti. Sonucunda Coca-Cola günümüz Noel Baba’sını icat etmedi. Ancak kullandığı resimlerinin o zamandan beri diğer sanatçıların Noel Baba’yı tasvir etme şeklini güçlü bir şekilde etkilediğine inanılıyor.
Sonucunda binlerce yıl boyunca, cömertliğiyle tanınan bir aziz, Kuzey Kutbu’nda yaşayan ve her yıl düzenlenen 24 saatlik anıtsal bir etkinlik için bir elfler ve ren geyiği ordusu kullanan, bugün bildiğimiz neşeli figüre dönüştü.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The Invention of Santa Claus: From Thomas Nast to Coca-Cola. Yayınlanma tarihi: 20 Aralık 2018; Bağlantı: https://france-amerique.com/
- When Santa Claus Was Deployed in Wartime. Yayınlanma tarihi: 4 Temmuz 2019; Bağlantı: https://www.history.com/
- From St. Nicholas to Santa Claus. The surprising origins of Kris Kringle; Yayınlanma tarihi: 25 Aralık 2018; Bağlantı: https://www.nationalgeographic.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
