Beynimizin yüzleri tanıma konusunda yüksek bir hassasiyet geliştirdiğini biliyoruz. Böylece annenizi, kız kardeşinizi ve bir yabancıyı birbirinden ayırmak mümkün olacaktır. Bu bilgiyi akılda tutarak şimdi aşağıdaki görsele bakalım. Görselde gördüğünüz kişi Margaret Thatcher. Yazımızın konusu da onun adı ile hatırlanan Thatcher illüzyonu ya da Thatcher etkisi.
Yukarıdaki resimlerin ters olmalarının dışında, bir tanesinin diğerine göre biraz daha garip göründüğünü fark edeceksiniz. İsterseniz görseli farklı kişilere gösterin. İki yüz arasında bir fark olduğunu anlasalar da bunun ne olduğunu tam olarak cevaplayamayacaklardır.
Neler olup bittiğini anlamak için şimdi resmi düzeltelim ve aşağıdaki görsele bakalım. Gördüğünüz gibi aslında soldaki resimde Margaret Thatcher’ın gözleri ve ağzı ters çevrilmiş durumdaydı. Bu oldukça önemli bir değişim olsa da yine de bizlerin ters çevrili bir resimde bunu hemen fark etmemiz kolay olmadı. Ancak resme doğru yönden baktığınız zaman biraz da ürkütücü görünen farkı anlayabildik.
Thatcher İllüzyonu Nedir?
İngiltere’deki York Üniversitesi’nden görme bilimcisi Peter Thompson tarafından yaklaşık 40 yıl önce keşfedilen Thatcher illüzyonu, yüz algısına ilişkin mevcut bilgiler için çok önemliydi. Bunun nedeni beynin nasıl çalıştığı ve gelişimini yönlendiren evrimsel kısıtlamalar hakkında bizlere ipuçları vermesiydi.
Bu durum adını, o dönemin İngiltere Başbakanı olan Margaret Thatcher’dan aldı. Bunun sebebi de etkinin test edildiği ilk fotoğrafın Margaret Thatcher’a ait olmasıydı. Ancak aynı etkiyi herhangi bir başka resimde de gözlemlemeniz mümkün. Örneğin aşağıdaki görseldeki ters duran yüzler bize oldukça normal gözüküyor. Ancak görsele tersten bakarsanız aralarındaki farkı kolayca anlarsınız.
Thatcher etkisini yaratmak için herhangi bir görselde yalnızca gözleri ve ağız kısmını ters çevirmemiz gerekir. Eğer daha fazla uzvu ters çevirirseniz beynimiz bir anormallik olduğunu fark edecektir. Ancak diğer organlar düzken gözlerin ve ağzın ters olması beynimiz tarafından otomatik olarak düzeltilir. Ayrıca Thatcher etkisi sadece insanlarla sınırlı değildir. Yakın zamanda şempanzelerin de Thatcher illüzyonuna kandığı anlaşılmıştır.
Thatcher Etkisi Neden Kaynaklanıyor?
Hayatımız boyunca her gün yüzlerce yüz görüyoruz. Ve bu yüzler iki göz, iki kaş, bir burun gibi ortak özellikle paylaşıyorlar. Beynimizin bir yüzün bir futbol topundan daha farklı olması önemlidir. Ayrıca hayat arkadaşınızın yüzü ile patronunuzun veya komşunuzun yüzünü kolayca ayırt etmeniz de önemlidir. Sonucunda bunu yapmazsanız işler oldukça tuhaf bir hal alacaktır.
Aslında sadece partnerinizin, patronunuzun ve komşunuzun yüzlerini tanımak da yeterli değildir. Bu dünyada yaşayabilemek için binlerce yüzü hatırlamamız ve ayırt etmemiz gerekir. Neyse ki, beynin fusiform girus adı verilen bir bölgesinde yer alan fusiform yüz alanı olarak bilinen beyin kısmı sayesinde çoğumuz bunu kolaylıkla yapıyoruz.
Bu kısım bir yüzün bir yüz olduğunu fark etmemizi ve günlük olarak karşılaştığımız pek çok yüzü ayırt etmemizi sağlar. Fusiform yüz alanı olmasaydı hepimiz yüz körü olurduk. Gerçekten de beyinlerinde bu bölgelerde sorunlar yaşayan kişiler, yüzleri tanımakta güçlük çekerler ve hatta kimi durumlarda kendi yüzlerini bile tanıyamayabilirler.
Bir Görüntünün İnsan Yüzü Olarak Algılanması Nasıl Gerçekleşiyor?
Bu sorunun cevabını 1980 yılında, Peter Thompson vermişti. Normalde göz, burun ve ağzı belli bir geometrik düzende bulmayı bekleyen beyniniz ters çevrilmiş yüzlere alışık olmadığı için bu yüz görüntüsünü kolaylıkla işleyemeyecektir. Bu yüzden de görüntüde bir terslik olduğunu muhtemelen ilk bakışta fark edemeyeceksiniz.
Konu hakkında yapılan bir çok deneyle de kanıtlandığı gibi, hem insanlar hem de maymunlar, bir yüzdeki gözlerin yönelimindeki değişiklikleri, yüz baş aşağı olduğunda değil, yalnızca dik olduğunda fark ederler. Bunun nedeni hayatımız boyunca yüzleri bu biçimde görmemizdir. Sonucunda beyin ters yüzlerle çok sık karşılaşmadığı için, onları dik yüzler kadar etkili bir şekilde işlemeyi öğrenememiştir.
Ağız ve gözler kendi başlarına duyguları ifade eder. Beynimiz onları yüzün geri kalanından ayrı işler ve iletilen duygusal ipuçlarını tanımlar. Böylece kişinin gülümsediği sonucuna varırız. Ancak ağız ve gözlerin ters çevrildiği bir görselde algılanan şey, daha önce hiç görülmemiş bir biçimdeki gözler ve ağızdır. Bu nedenle de görüntüde bir gariplik olduğunu hissederiz ve ancak doğru açıdan baktığımız zaman bunu görürüz.
Çoğu illüzyonda olduğu gibi, Thatcher illüzyonu hakkında bilgi sahibi olmamız etkiyi ortadan kaldırmaz. Bu basit görsel deney, dünyayı her zaman gerçekte olduğu gibi görmediğimizi kanıtlıyor. Ne yazık ki bilgimiz algımızı değiştiremez. Yüzümüzün ters çevrilmiş halindeki ifadeyi yorumlayacak şekilde evrimleşmedik, bu yüzden gözler ve ağız ters çevrildiğinde oluşan değişiklikleri fark etmiyoruz.
Sonuç olarak
Sonucunda beyin tüm duyularımızdan gelen sinyalleri yorumlayarak sonuçları en faydalı olacak şekilde bilincimize ulaştırır. Bu sonuçlar, dünyanın o anda gerçekte nasıl göründüğünün, duyulduğunun, koktuğunun, tadının veya hissettiğinin kesin temsilleri değildir. Daha çok nasıl görünmesi, duyulması, kokması, tadı veya hissi olması gerektiği anlamına gelir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The Neural Seat of the Thatcher Face Illusion. yayınlanma tarihi: 24 Nisan 2015; Kaynak site: Scientific American. Bağlantı: The Neural Seat of the Thatcher Face Illusion/
- The Thatcher illusion: Are faces special? yayınlanma tarihi: 19 Mayıs 2016; Kaynak site: The Guardian. Bağlantı: The Thatcher illusion: Are faces special? /
- Adachi I, Chou DP, Hampton RR. Thatcher effect in monkeys demonstrates conservation of face perception across primates. Curr Biol. 2009 Aug 11;19(15):1270-3. doi: 10.1016/j.cub.2009.05.067. Epub 2009 Jun 25. PMID: 19559613; PMCID: PMC2726903.
- Psalta L, Young AW, Thompson P, Andrews TJ. The Thatcher illusion reveals orientation dependence in brain regions involved in processing facial expressions. Psychol Sci. 2014 Jan;25(1):128-36. doi: 10.1177/0956797613501521. Epub 2013 Nov 21. PMID: 24264941; PMCID: PMC4298288.
- Human Face Recognition and Image Statistics using Matlab – Scientific Figure on ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/figure/The-Thatcher-Illusion-This-illusion-originally-with-the-face-of-Margaret-Thatcher_fig1_287321335 [accessed 14 Jul, 2023]
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
