Hikâye anlatıcıları, bir hikâyenin ilginç, sıkıcı, duygusal ve hatta alaycı olup olmayacağını anlatımı aracılığıyla belirleyebilecek konumdadır. Kırmızı ringa balığı (İng: red herring), güçlü bir hikaye anlatma ve izleyici için ağzı açık bir deneyim yaratan benzersiz bir olay örgüsü aracıdır.
Kelimenin tarihi 1800’lerin başına kadar uzanıyor. Tazıların tilki avı için eğitildiği eski günlerde, onlardan her türlü dikkat dağıtıcı şeyden kaçınma ve başka hiçbir kokudan etkilenmeme yeteneğine sahip olmaları beklenirdi. Bu nedenle, bir köpeğin yeteneklerini test etmek için yem olarak kırmızı ringa balığı kullanılırdı.
İyi eğitimli bir tazı odaklanmış kalmalı ve dikkati kırmızı ringa balığı tarafından dağıtılmadan tilkinin kokusunu takip etmeye devam etmeliydi. Daha sonrasında da bu söylem bir düşünce hatası olarak anılmaya başlandı ve sinema endüstrisinin odağına dahil oldu.
Kırmızı Ringa Balığı Metaforu Nerelerde Karşımıza Çıkar?
Polisiye ya da gizem romanlarında sıklıkla karşımıza çıkan bir kurgu vardır. Kitabın başlarında bir karakter ile tanışır ve onun hakkında anlatılanlardan kesinlikle suçlu olduğuna kanaat getiririz. Ancak kitabın sonlarına doğru bir bakarız ki asıl suçlu hiç de beklemediğimiz bir kişi olarak karşımıza çıkar. Sonuçta yazarın bilinçli çabası sonucunda dikkatimiz başka bir yöne çekilmiştir.
Aynı durum iki kişinin diyaloğu esnasında da bazen gerçekleşir. Herhangi bir konu üzerinde tartışırken, başka bir konu sanki tartıştığımız konu ile ilgiliymiş gibi gündeme getirilir. Sonra da kendimizi bir anda yeni konuyu tartışırken buluruz. Karşımızdaki kişi bilinçli bir biçimde dikkatimizi başka yöne çekmeyi başarmıştır.
Genel olarak, tartışma ve retorikte kırmızı ringa balığı kullanımı, şu sözler ile iyi bir şekilde özetlenmiştir: “Onları ikna edemiyorsan, kafalarını karıştır.” Burada kırmızı ringa balığı, insanları önemli bir şeyden yanıltıcı bir şekilde uzaklaştırmayı amaçlayan bir bilgi parçası anlamını taşır. Diğer bir deyişle birinin diğerlerini tartışılan bir konudan uzaklaştırmak amacıyla alakasız bilgiler sunmasıdır. Bu da asıl konudan uzaklaşılmasına neden olur. Dikkatimizi dağıttığı içinde, farkında varmadan bir düşünce hatası gerçekleştiririz.
Aynı durum küçük bir çocuğunuz varsa da uyku zamanından az önce de başınıza gelecektir. Siz onu bin bir güçlükle yatağa götürseniz de, o uyumamak için yatakta alakasız bir sürü soruyu size yönlendirecektir. Siz de bu sorulara cevap vermeye çalıştıkça ister istemez uyku saati ötelenecektir. Özellikle politik tartışmaları izlemeyi seviyorsanız benzer bir duruma şahit olmanız da olasıdır. Politikacılar bir soruya doğrudan cevap vermemek için her şeyi yaparlar.
Kırmızı Ringa Balığı Örnekleri
Bir panel esnasında konuşmacıya “Şirketinizin yeni çevre politikası hakkında ne düşünüyorsunuz?” diye sorduğunuzu düşünün. Aldığınız cevap “Şirketimiz, müşterilerimize yardımcı olacağını düşündüğümüz yeni ürünler geliştirmede büyük ilerleme kaydediyor” biçiminde olursa bu bir kırmızı ringa balığı örneğidir. Çünkü yönetici, sorudan kaçmak ve dinleyicilerin dikkatini dağıtmak için alakasız bilgiler kullanarak soruya yanıt verir. ( Ek okumalar: Çerçeveleme Etkisi Nedir? Kararlarımız Seçeneklerin Sunulma Biçiminden Nasıl Etkilenir?)
Konu hakkında daha net fikir sahibi olmanız için bazı örnekler verelim. İlk örneğimiz bir iş yerinde şef Aslı ile Bülent arasında geçen bir konuşma olsun. Bu örnekte Bülent başarı ile konuyu değiştirmiştir.
- Aslı: Dün bana bu görevin icabına gün içinde bakacağına söz vermiştin.
- Bülent: Ah evet, haklısın. Aslında, şu anda gerçekten harika bir proje üzerinde çalışıyorum, sana bir ekran görüntüsü göstereyim mi?
İkinci örneğimiz politik bir tartışmadan olsun. Burada da politikacının görünüşte bağlantılı ama muğlak bir cevap vererek dinleyicileri başarılı bir biçimde yanılttığını görebilirsiniz.
- Gazeteci: İktidara gelmenizin üzerinden iki yıl geçti ve şu ana kadar işsizlik oranlarını düşürmeyi başaramadınız.
- Politikacı: Göreve geldiğimden beri çok çalışıyorum ve ülke çapında birçok iş adamı ile olumlu ilişkiler geliştirdiğimi söylemekten mutluluk duyuyorum. Hepsi de sıkı çalışmamızın meyvesini verdiğini görmekten memnun olduklarını söylüyorlar.
Üçüncü örneğimiz medyadan olsun. Burada, kırmızı ringa balığı, izleyicileri orijinal konudan uzaklaştırmak için kullanılır. İki konuda sonuçta eğitim ile ilgili olduğu için bu konuşma biçimi ile esas konuyu basitçe gizler.
- Muhabir: Öğrenciler çevreyle ilgili görüşlerinin duyulmasını istedikleri için yürüyüş düzenliyorlar. Peki ya okul yönetim kurulunun seçim prosedürüyle ilgili son tartışmalarına ne demeli?
Son örneğimiz ise bir reklam olsun. Dikkatimizin nasıl dağıtıldığını kolayca fark edeceksiniz.
- Üretici: Son zamanlarda, ürünümüzün kalitesiyle ilgili çok sayıda eleştiri geldi. Yanıt olarak yeni bir indirim yapmaya karar verdik, böylece daha düşük maliyetle daha fazlasını satın alabilirsiniz!
Sinemada Kırmızı Ringa Balığı Etkisi
Olay örgüsünde bir bükülme, tüm olay örgüsünün sonucunu kökten değiştiren bir hikayenin beklenmedik bir gelişmesidir. Büyük açıklamanın ardından hikaye tamamen farklı görünür ve gerçekliğin şekli bir anda değişir.
Film endüstrisindeki kırmızı ringa balığının son derece yaygın bir uygulaması, hikayenin psikolojik açıdan dengesiz bir karakterin gözünden sunulması durumunda gerçekleşir. Bu karaktere makul ve gerçek görünen her şey nesnel gerçeklerden uzak olur. Bu, izleyicinin algılarının ustaca manipülasyonunun başlangıç noktasıdır. Bu dinamik, izleyiciyi tanık oldukları şeyin gerçekliğini aktif olarak çözmeye veya sorgulamaya teşvik eder.
Sonuç olarak yazarlar ve yönetmenler olay örgüsüne yanlış bilgi tohumları ekerek okuyucuyu hikayenin genel gerçeğinden ustaca uzaklaştırmaya çalışırlar. Bu bazen bir ipucu, bazen bir karakter bazen de bizi başka bir gerçeğe inanmaya zorlayan bilgi olacaktır. Yani bir kırmızı ringa balığı herhangi bir yerde karşımıza çıkacaktır.
Hiç kimse kolayca çözülebilecek bir gizemi okuyarak veya izleyerek saatlerini harcamak istemez. Bu nedenle kurguda karşımıza çıkan kırmızı ringa balığı ustaca bir hikaye anlatma tekniğidir. Ancak aynı teknik bizi yanıltmak için kurgu dışında da kullanılır. Bu nedenle farkında olmak önemlidir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Red herring fallacy – Examples and Definitions; yayınlanma tarihi: 3 Haziran 2022; Bağlantı: https://www.theblacksheep.community/
- Red Herring: Using Irrelevant Information as a Distraction; bağlantı: https://effectiviology.com/red-herring/
- Where Did the Phrase ‘Red Herring’ Come From? Yayınlanma tarihi: 20 Mart 2019; Bağlantı: https://www.mentalfloss.com/
- Kapetanakis, Theo. “What Is a Red Herring? History & Cinematic Applications” TheCollector.com, October 21, 2023, https://www.thecollector.com/red-herring-moments-films-open-mouthed/.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
