Bilim, mühendislik ve felsefe için bir merkez üssü olarak hizmet veren Mısır’ın İskenderiye kentinde yaşayan ve mühendisliğin büyük büyükbabası olarak da düşünmemiz gereken İskenderiyeli Heron dünyanın tanıdığı en iyi matematikçilerden ve mucitlerden biriydi. Kendisi aslında İskenderiye Mekanik Okulu’nun son temsilcisiydi.
Aslına bakarsanız Heron adı geometri dersi alan öğrenciler için çok da yabancı değildir. Çünkü kenarları verilen bir üçgenin alanını hesaplamak için kullandığımız aşağıdaki formül Heron Formülü biçimindedir. Ancak İskenderiyeli Heron bir geometri formülünden çok daha fazlasıdır.
Heron’un yaşamı hakkında tüm detaylara sahip değiliz. Araştırmacılar, onun büyük olasılıkla Yunan kökenli olduğuna ve MS 10 – 70 yılları arasında yaşadığına inanıyorlar. Ayrıca kendisinin bir başka Yunan mucit olan İskenderiyeli Ktesibios’un eserlerinden etkilendiği de bilinmektedir.
Heron’un günümüze en önemli katkısı matematik ve mühendislik üzerine yazdığı eserlerdir. Bu kitaplar adım adım diyagramlar ve ayrıntılı açıklamalar içerir. Bu da aslında kitapların ders kitabı olarak da kullanıldığını düşündürmektedir. Trajik bir şekilde, eserlerinin çoğu İskenderiye Kütüphanesi’nin yıkılması sırasında yok olsa da birkaçı Arapça el yazmaları sayesinde günümüze erişmiştir.
İskenderiyeli Heron’un Herkesiz Şaşırtan İcatları
Heron’un en ünlü eseri, dünyanın ilk buhar ve hidrolik güç keşiflerinden biri olan topluca Pneumatica olarak bilinen iki kitaptır. Ayrıca Heron’un yazdığı bu kitaplar, antik dönem mekanik tarihi için oldukça önemli kaynaklardır.
Vinçlerin yardımıyla ağırlık kaldıran mekanik aletler, dioptra olarak adlandırılan ve dik açı gösteren bir alet, mengeneler, fıskiyeler, kendi eksenleri etrafında dönen buharlı türbinler ve düşünüş olarak on dokuzuncu yüzyılda kullanılan itfaiye arabalarındakine benzeyen su pompaları gibi aletler de yapmıştır.
Sihirli Olduğu Düşünülen Bir Sürahiydi
Heron’un otomatlar yani gizemli araçlar konusundaki ilk çalışması sihirli sürahidir. Sürahinin sapında bir delik vardı. Sürahideki suyu boşaltmaya çalışan kişi, eğer bu deliği parmağıyla kaparsa su akmaz, açarsa tekrar akardı. Bu durum izleyen kişilere muhtemelen oldukça eğlenceli gelmiş olmalıcki, Heron da bu buluşunu daha çok eğlence amaçlı kullanmıştı. Aslında düzeneğin esasını hava ve boşluk hakkındaki çalışmaları oluşturuyordu. Heron Pneumatica (Pnömatik-Hava Basıncı) adlı kitabında çok sayıda benzer düzenek tarif etmişti.
Otomatik Bir Tapınak Kapısı
Heron’un yaptığı çeşitli araçlardan biri de bir tapınak kapısının otomatik olarak açılıp kapanmasını sağlayan düzenekti. O dönemde her tapınağın yanında bir sunak taşı vardı. Heron’un yaptığı düzenek sayesinde, bu sunak taşının üzerinde bir ateş yakıldığı zaman, tapınağın kapısı kendiliğinden açılmakta ateş sönünce de kapanmaktaydı.
Aeolipile – İlk Buhar Türbini
Heron hava, hava basıncı ve boşluk konusunda yaptığı çalışmalarla “aeolipile” adı verilen ilk buhar türbinini de icat etmişti. Aslında düzenek son derece basitti. Sonucunda içi su ile dolu bir hazne ve üzerinde iki delik bulunan metal bir küreden oluşuyordu. Metal küre su haznesinin üzerine iki boru ile sabitlenmişti. Çalışma prensibi ise şu biçimdeydi.
Haznenin altında ateş yakıldığında, buharlaşan su iki boru aracılığıyla metal küreye dolar. Sonrasında da buhar dışarı çıkarken oluşturduğu kuvvetin etkisiyle küre kendi etrafında dönerdi. Buhar arttıkça gittikçe daha hızlı dönen metal küre, etrafa basınçlı su buharı püskürtmeye başlıyordu. Aynı zamanda kuvvetli bir ıslık sesi de çıkarırdı. Sonucunda o gün için harika bir oyuncak olarak görülen bu basit araç, aslında ilerleyen süreçte buhar türbinin temelini oluşturacaktı.
Zaman içinde Heron’un çalışmalarının çevirileri sayesinde, aeolipiller yaygınlaştı. Sonrasında da insanlar bu cihazın benzerlerini cam ve metali eritmek, evlerde ateş yakmak ve baca taslaklarını iyileştirmek için kullandılar. Aeolipile, hem görünüm hem de işlev açısından elbette geleceğin buharla çalışan makinelerinden oldukça farklıydı. Ancak İskenderiyeli Heron sizin de görmüş olduğunuz gibi bir formülle adının anılıp geçilmesinden çok daha fazlasını hak etmektedir.
Yazımızın devamında antik robotlar hakkında bilgi edinin: Modern Teknoloji Gelişmeden Önce Yapılmış 5 Antik Robot
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Heron: The Industrial Engineer Long Before the Industrial Age. Yaınlanma tarihi: 29 Ekim 2016. Kaynak site: Interesting Engineering. Bağlantı: Heron: The Industrial Engineer Long Before the Industrial Age
- Why Heron’s Aeolipile Is One of History’s Greatest Forgotten Machines. Yayınlanma tarihi: 29 Kasım 2020; Kaynak site: Popular Mechanics. Bağlantı: Why Heron’s Aeolipile Is One of History’s Greatest Forgotten Machine
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
