Kapalı bir ortamda olan pek çok kişi, iri yağmur damlaları, gök gürültüsü ve muhteşem bir ışık gösterisi eşliğinde, fırtınalı havaları izlemeyi sever. Ama “doğa gücü” unvanını hak eden daha karanlık bir fırtına türü de bulunuyor. Bu fırtınalara süper hücre fırtınası adı veriliyor.
Süper hücreler olarak adlandırılan fırtınalar gündüzü geceye çevirebilir, göz kamaştırıcı yağmurlar üretebilir ve büyük dolu tanelerinin oluşmasını tetikler. Ancak bir süper hücrenin en saldırgan olan son eylemi kasırgadır. Orajın dört alt sınıfından biri olan süper hücre, bunlar arasında yaygınlığı en az olanıdır.
Gök Gürültülü Fırtına ( Oraj ) Nasıl Oluşur?
Yer seviyesinde ani ve aşırı miktarda ısınma ile birlikte, atmosferin üst tabakalarında soğuma meydana geldiğinde, atmosfer içerisinde dikey hava hareketleri çok hızlanır. Atmosfer içinde yeterli nem miktarının da bulunması durumunda, adına kümülonimbüs dediğimiz pamuk yığınlarına benzer bulutlar oluşmaya başlar.
Bu bulutlar aynı zamanda elektrikle de yüklüdür. Bulutun içindeki su damlacıkları, hava ile birlikte dikey hareketlere katılarak yukarı aşağı iner çıkarlar. Sonuçta, farklı elektrik yüküne sahip olan bulutlar veya bulutun bölümleri birbirleriyle temas ettikçe şimşekler çakar.
Oraj ya da gök gürültülü fırtına, çoğunlukla şimşek ve gök gürültüsü ile yağmur veya dolu eşliğinde görülen bir fırtına türüdür. Bu hava olayını daha çok ilkbahar ve sonbahar aylarında yaşarız. Ancak yine de kış ve yaz mevsiminde de görmek mümkündür. Aslında önemli olan mevsimden ziyade, yerde aşırı ısınma, yukarı seviyelerde de aşırı soğumanın meydana gelmesidir.
Oraj sırasında mevsime ve o mevsimin, o bölgenin iklim yapısına uygun olarak sağanak yağmur, dolu ve kar yağışı görülür. Yani, kış mevsimi zamanlarında kar yağarken, yaz ve bahar ayları ise yağmur sağanağı meydana gelir.
Gök gürültülü fırtınalar genellikle sıcak öğleden sonraları oluşur. Dağılmadan önce de bir saat civarında sürer. Dünya çapında, oldukça sık rastlanırlar. Ve sadece nadiren tehlikeli hava koşulları üretirler. Ancak uygun yüzey ve yüksek atmosfer koşullarında tam gelişme olanağı bulan şiddetli bir gök gürültülü fırtına, hortumla birlikte geliştiğinde, kara üzerinde çok yıkıcı ve afet boyutunda hava koşulları oluşturabilir.
Gök Gürültülü Fırtına Türleri Nelerdir?
Gök gürültülü fırtınalar, üç gruba ayrılarak incelenir. Bunlardan ilki zayıf bir dikine rüzgârın egemen olduğu atmosfer koşullarında gelişen, göreceli olarak küçük, afet olasılığı düşük ve etki alanı sınırlı tek hücreli gök gürültülü fırtınalardır.
İkincisi, kuvvetli ve karasız bir dikine rüzgâr ile gelişen, daha tehlikeli ve geniş ölçekli çok hücreli fırtınalardır. Üçüncüsü ise, çok hücreli konvektif fırtınaların parçalanmasıyla oluşan, dönen dikine hareketlerle bağlantılı, şiddetli, çok dinamik ve uzun ömürlü süper hücre fırtınalarıdır.
Süper Hücre Fırtınası Nedir?
Süper hücre fırtınası, çoğunlukla hızlı bir biçimde dönen bir hava kütlesinden oluşan olağanüstü bir orajdır. Yukarıda aktardığımız gök gürültülü fırtına ile arasındaki temel fark ise aslında bu dönme hareketidir. Bu dönüş, büyümeye başlayan fırtınayı çevreleyen çevresel rüzgar alanındaki kaymadan kaynaklıdır.
Bir süper hücre oluştuktan sonra, uzun bir süre kendi kendine etkisini göstermeye devam eder. Diğer bir deyişle, süper hücre orajının içyapısı, varlığını saatlerce tek başına sürdürecek özelliktedir.
Ancak her şiddetli fırtına bir süper hücre değildir. Benzer biçimde her süper hücre şiddetli bir fırtına da değildir. Süper hücre fırtınaları, hızları 90 knot’ı geçen kuvvetli yükselici akımları, çok iri dolu taneleri ve hasara neden olan yüzey rüzgârları ile geniş ve uzun süreli hortumları oluşturabilecek bir kuvvete sahiptir. Neyse ki süper hücre fırtınaları (veya süper hücreler) nadiren meydana gelir.
Aşağıdaki şekil, tipik bir süper hücreli fırtına ile ilişkili dikey rüzgar alanını göstermektedir. Fırtınanın tepesindeki örs şeklindeki oluşum, yukarı hava akımlarının stratosfere ulaştığı yeri gösterir. Burada kaldırma kuvvetini kaybettiği (yani yükselmeyi durdurduğu) ve aşağı doğru hareket etmeye başladığı (mavi ok) seviyeyi işaret ediyor.
Süper hücreler en çok Amerika Birleşik Devletleri’nin orta kesiminde yaygındır. Ancak ülkenin diğer bölgelerinde ve dünyanın diğer bölgelerinde de ortaya çıkabilirler. Türkiye’de de son zamanlarda daha sık biçimde karşımıza çıkmaktadır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What is a Supercell? https://www.weather.gov/ama/supercell
- Supercells: What to Know About These Dangerous Thunderstorms. Yayınlanma tarihi: 9 Nisan 2020; Bağlantı: https://weather.com/
- Krider, E. Philip. “thunderstorm”. Encyclopedia Britannica, 4 Aug. 2024, https://www.britannica.com/science/thunderstorm. Accessed 28 August 2024.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
