Modern insanlar kendilerini tarihin en gelişmiş insanı olarak görmekten hoşlansa da, bugün yararlandığımız çoğu araç ve teknolojinin kökleri antik dünyaya dayanmaktadır. Yazı, matematik ve ölçü birimlerinin başlangıcı dünyanın en eski gelişmiş uygarlığı olan Sümer’de başladı.
Binlerce yıl önce Fırat ve Dicle nehirlerinin arasında büyüyüp gelişen Sümerler, Silikon Vadisi’nin antik dünyadaki karşılığı sayılabilecek bir medeniyet inşa etmişti. Sümerler yeni teknolojiler icat ettiler ve mevcut olanların ise kullanımını mükemmelleştirdiler.
Tarihçilere göre Sümerlerdeki yaratıcılığın kaynağı kısmen, yaşadıkları toprakların doğal kaynaklar açısından yetersiz olmasıydı. Bölgede ağaçlıklı alan çok azdı, taş ve metalse neredeyse hiç yoktu. Bu durum, onları antik dünyanın plastiği sayılan kil gibi materyalleri ustalıkla kullanmaya zorladı.
Tuğladan çömleğe, kaplardan yazı tabletlerine kadar her şeyde kil kullanıyorlardı. Sümerlerin getirdiği yenilikler yavaş yavaş yayıldı. Sonrasında da bugün içinde yaşadığımız gelişmiş dünyadaki modern teknolojinin gelişimine yol açtı. İşte Sümerlerin izlerini bıraktığı alanlardan bazıları ve dünyayı değiştiren Sümerlerin bazı icatları.
Sümerlerin Günümüzü Şekillendiren Bazı İcatları
Çömlek Yapımı
Diğer antik halklar çömleği elleriyle yaparken Sümerler, seri üretime geçmelerini sağlayan çömlek tekerini icat etmişti. Yani tekerleğin ilk kullanımı sanılanın aksine araçlarda değil çanak çömlek atölyelerinde olmuştur. Bu sayede Sümerler içine yiyecek koymak için çok sayıda ürünü kolayca üretebilmişlerdi.
Çivi Yazısı
Tarih yazı ile başlar. Sümerlerin icatları arasında belki de en önemlisi ilk yazı türü çivi yazısıdır. Çivi yazısı dünyanın en eski yazı biçimidir ve ilk olarak MÖ 3400’de Sümerler tarafından kullanılmıştır. Kâtipler, bu yazıyı yazarken ıslak kil üzerine sembolleri kazımak için ucu sivri kamışlar kullanıyordu. İlk metinleri sadece sayılar ve ticari ürünleri tanımlıyordu.
Sümerlerin bunu temelde çeşitli nesnelerin çizimi olan bir piktograf (resimyazı) sistemiyle yaptılar. Sümerler zaman içerisinde fikir ve eylemleri ifade etmek için piktografları birleştirdiler. Daha sonra da bu piktograflar sesleri ve kelimeleri oluşturacak şekilde gelişti. Bu yazı sonraki süreçte diğer medeniyetler tarafından da benimsendi. Bu sayede yaklaşık 2000 yıl boyunca tüm Orta Doğu’da kullanılmaya devam etti.
Hidrolik Mühendisliği
Sümerler, taşan Fırat ve Dicle nehirlerinin suyunu nasıl toplayıp yönlendireceklerini öğrenmişti. Taşan suları içerdiği zengin alüvyonla birlikte topluyor daha sonra bunu ekili tarlaları sulamak ve gübrelemek için kullanıyordu. Suyun akışını düzenlemek için kapıları açılabilen ve kapatılabilen sazlıklar, çamurlardan oluşan barajlarla karmaşık kanal sistemleri tasarladılar. Kamış, palmiye gövdesi ve çamurla inşa edilen, kapıları su akışını kontrol edebilmek için açılıp kapanabilen barajlarıyla karmaşık kanal sistemleri tasarlamışlardı.
Tekerlekli Araba
Çizgi roman ve filmlerdeki ağaçtan veya taştan tekerlek yapan ilkçağ insanı figürlerinin hepsi hayal ürünüdür. Aslında tekerlek insanlık tarihinin nispeten daha sonraki bir bölümünde, Mezopotamya’da MÖ 3500 civarında ortaya çıktı. Az evvelde dediğimiz gibi öncül kullanımı da çömlek yapımı ile ilgiliydi. Ancak sonrasında Sümerler kütükleri bir araya getirdiler ve ağır nesneleri hareket ettirmeyi kolaylaştıracak şekilde de tekerleği kullanmaya başladılar.
Sümerlerin 3000’li yıllarda taşıma için bu tür arabalara sahip olduklarına dair kanıtlar bulunduğunu söyleyen tarihçiler, ancak bu tür araçların kırsal bölgelerdeki engebeli arazilerde dolaşmak için değil, törenler ya da askeri amaçlı kullanım için olduklarını belirtiyorlar.
Saban Kullanımı
Tarımda hayati bir teknoloji olan sabanı Sümerler icat etmişti. Çiftçilere çeşitli saban türlerini nasıl kullanacaklarını açıklayan detaylı kılavuzlar hazırlamışlardı. Kılavuzun yanı sıra, ekinlerin yenmesini önlemek amacıyla tarla kemirgenleri tanrıçası Ninkilim’e saygı göstermek için okunması gereken bir dua da oluşturdular.
Dokuma atölyeleri
Orta Doğu’daki diğer kültürler yün toplayıp giyim için kumaş örerken, Sümer halkı bunu endüstriyel ölçekte yapan ilk uygarlıktı. Sümerlerin yaptığı yenilik tapınaklarını dev fabrikalara çevirmekti. Kumaş yapmak için, modern üretim şirketlerinin öncülü olan büyük iş örgütlenmeleri geliştirmişlerdi.
Seri üretim tuğla yapımı
Sümerler ev ve tapınak inşa etmede yaşanan taş ve odun kıtlığını telafi etmek adına kilden tuğla yapmak için özel kalıplar üretmişti. Kili yapı malzemesi olarak kullanan ilk onlar değildi. Ancak büyük miktarda tuğla üretip bunları bir araya getirme becerisi önemli bir yenilikti. İnşa ettikleri yapılar taştan olanlar kadar sağlam olmasa da çok sayıda yapı inşa edip büyük şehirler kurmayı başarmışlardı.
Metalurji
Sümerler, bakırın ilk kullanıcıları olarak bilinmektedir. Arkeolojik kanıtlar, yaklaşık 5000 ila 6000 yıl önce bakırla çalışma becerisinden yararlandıklarını gösteriyor. Sümerler bakırı ok başları, jiletler, zıpkınlar ve daha birçok küçük nesne yapımında kullanmışlardır. Sadece kullanılan eşyalarda değil, aslan başlı kartal gibi fantastik hayvanların betimlendiği tablolarda da dahil çeşitli sanat eserlerinde de bakırı kullandılar.
Sümer icatlarının en önemlisi: Matematik
Çivi yazısına benzer şekilde Sümer sayı sistemi de ticari bir zorunluluk olarak geliştirildi. Sayı sistemi kavramını Sümerler yaratmamış olsa da Sümer sayı sistemi, bir uygarlığın ondalık veya basamak değerine dayalı bir sayı sistemini ilk kez kullandığı zamandı. Sümer sayı sistemi günümüz ondalık sistemine benzeyen altmış tabanlı bir sayma sistemi idi. Sümerler astronomik çalışmalarını da 60 tabanlı sistemde yaptılar. Sonucunda, bir saatin 60 dakika olması, bir dakikanın 60 saniye olması bize onlardan miras kalmıştır.
Sümerler 60’lık sistemi kullanarak toplama, çıkarma, çarpma ve bölme tablolarını oluşturdular. Bu bilgi daha sonra geometrik denklemlere, aritmetik yapılara ve standart bir ölçüm sistemine dönüştü. Çivi yazısına benzer şekilde Sümer matematik sistemi de daha sonraki uygarlıkların sayı ve ölçüm sistemlerini etkiledi. En önemlisi, Babilliler Sümer matematik kavramlarını daha karmaşık geometrik ve cebirsel denklemleri içerecek şekilde genişletti. ( Detaylar için: Babil’den Modern Matematik Dersine İkinci Dereceden Denklemler Nasıl Gelişti?)
Sonuç olarak Sümerler, diğer medeniyetler ortaya çıkmadan önce bile insanların ihtiyaçlarını anlama zekasına sahipti. Bugünün temel ihtiyaçları haline gelen şeylerin çoğunu bize armağan etti. Her ne keşfettilerse, her buluş önemini kanıtladı ve yıllar sonra bile dünyaya hizmet ediyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- 9 Ancient Sumerian Inventions That Changed the World; Yayınlanma tarihi: 1 Ağustos 2019; Bağlantı: https://history.com
- 11 Fascinating Sumerian Inventions That Changed the World; yayınlanma tarihi: 18 Mayıs 2019; Bağlantı: https://interestingengineering.com/
- Cuneiform: 6 things you (probably) didn’t know about the world’s oldest writing system; Bağlantı: https://www.historyextra.com
- 9 Things You May Not Know About the Ancient Sumerians; Yayınlanma tarihi: 5 Şubat 2019; Bağlantı: https://www.history.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
Sayıların gizemli dünyasında yolculuk