Neden Bazı İnsanlar Solaktır? Solak Olmak Bir Avantaj Sağlar mı?

Yıllarca süren araştırmalara rağmen, bir kişinin solak olup diğerinin neden olmadığı konusunda kesin bir cevaba sahip değiliz. El yatkınlığıyla ilgili mitler her yıl ortaya çıkıyor, ancak araştırmacılar solak olmanın ne anlama geldiğini henüz tam olarak ortaya çıkaramadı.

Bildiğimiz şey, dünyadaki insanların yalnızca yaklaşık %10’unun solak olduğudur. Ancak bu cinsiyetler arasında eşit olarak dağılmamıştır. Erkeklerin yaklaşık %12’si ancak kadınların %8’i solaktır. Solak olmak genetik ile de tam olarak açıklanamamaktadır. Çünkü iki solak ebeveyni olan çocukların yalnızca yaklaşık %25’i solak olacaktır.

Bir çalışmada Oxford Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, yaklaşık 400.000 kişinin DNA’sına baktılar. Sonunda genomun dört bölgesinin genellikle solaklıkla ilişkili olduğunu buldular. Bu dört bölgeden üçü beyin gelişimi ve yapısıyla ilgiliydi. Ancak insanların solak olup olmadığını belirlemeye katkıda bulunan tek bir gen bile bulamadılar.

Tek genler aracılığıyla farklı insan özelliklerini açıklamaya çalışan birçok teori olmasına rağmen, son yıllarda gerçeğin genellikle çok daha karmaşık olduğunu keşfettik. Daha sonraki dönemde yapılan daha karmaşık araştırmalarla da insan genomunun solaklıkla ilişkili 41 bölgesi ve iki elini de kullanma ile ilgili yedi bölgesi bulunacaktı.

İnsanların Solak Olmasının Nedeni Çevre Olabilir mi?

Binlerce yıl önce insanların hangi elini kullandığını bilmenin bir yolu olmadığını düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Sonuçta tercih ettiğimiz el ile daha fazla iş yapma eğilimi gösteririz. Bu nedenle bu kol genellikle diğerinden biraz daha uzundur. Ayrıca koldaki kemikler de daha kalındır.

Bu yaklaşımla, araştırmacılar bir milyon yıl önceki uzak atalarımızın soldan ziyade sağ elini kullandıkları sonucuna vardılar. Yani solak olmak günümüzde olduğu gibi geçmişte de oldukça nadirdi. El yatkınlığı biyolojik olarak karmaşıktır ve beyin ile el arasında önemli bir koordinasyon içerir. Solak olmanın nedenleri kesin olmasa da muhtemel genetik ile birlikte çevresel etkinlerin birleşimi insanların çoğunun sağ elini kullanmasına neden olmuştur.

Birçok kültürde sol elin kullanımı kötülükle ilişkilendirilir. Ayrıca makaslar ve tatlı çatalından testereye kadar çeşitli el aletleri ve araçların sağ elini kullanan çoğunluğa göre tasarlanmış olması, bunların sol el kullananlar tarafından kullanılmasını zorlaştırır. Sonucunda tüm bunlar da sağ elinizi kullanmanız ve uyum sağlamanız için önemli bir baskı yaratır.

Solak Olmak Bilişsel Avantaj Sağlar mı?

Solak olmak bir çok olumlu ya da olumsuz şeyle ilişkilendirilmiştir. Olumsuz olanların başında daha fazla sağlık sorunları ve erken ölüm gelir. Ancak bunların ikisi de yanlıştır. Bir de olumlu mitler vardır. İnsanlar, solakların daha yaratıcı olduğunu, çünkü çoğunun “sağ beyinlerini” kullandığını söyler.

Bu, belki de el kullanımı ve beyin hakkındaki en kalıcı mitlerden biridir. Ancak ne kadar çekici olursa olsun her birimizin kişiliğimizi ve karar almamızı tanımlayan “baskın beyin tarafını” kullandığımız genel fikri de yanlıştır. Ancak beynin sağ yarım küresinin vücudun sol tarafını, sol yarım küresinin de sağ tarafını kontrol ettiği ve yarım kürelerin gerçekten de uzmanlıkları olduğu doğrudur.

Örneğin, dil genellikle sol yarım kürede biraz daha fazla ve yüz tanıma işlemi de sağ yarım kürede biraz daha fazla işlenir. Her yarım kürenin bazı beceriler için uzmanlaştığı fikrine beyin lateralizasyonu denir. Ancak, yarımlar izole bir şekilde çalışmaz. Çünkü kalın bir sinir lifi şeridi -korpus kallosum adı verilir- iki tarafı birbirine bağlar.

Ancak yine de sağ elini kullananlar ile sol elini kullananlar arasında bazı farklılıklar vardır. Örneğin sağ elini kullananlarda yüz algısı beynin sağ tarafı ile ilişkilidir. Ancak sol elini kullananla bir yüz gördüklerinde beynin hem sol hem de sağ bölgelerini kullanırlar. Ayrıca kesin nedeni tam olarak bilinmese de sol elini kullananların %70’i dili sol yarımkürede daha fazla işler.

Ayrıca, iki beyin yarımküresini birbirine bağlayan sinir hücreleri demeti olan korpus kallozum, sol elini kullananlarda daha büyük olma eğilimindedir. Bu, bazı sol elini kullananların iki yarımküre arasında gelişmiş bir bağlantıya ve dolayısıyla üstün bilgi işlemeye sahip olduğunu göstermektedir. Ancak bunun nedeni belirsizdir.

Solak Olmak İle Matematik Becerisi Arasında Bir İlişki Var mı?

El yatkınlığının matematikte oynadığı rol uzun zamandır ilgi konusu olmuştur. Bunun nedeni de 30 yıldan fazla bir süre önce, bir çalışmanın solaklığın matematiksel erken olgunluğun bir göstergesi olduğunu iddia etmesi idi. Bunun sonucunda solaklığın üstün entelektüel yeteneğin bir göstergesi olup olmadığı fikri bir çok defa sorgulandı. 

Bir çalışmaya da 2.300’den fazla öğrenci dahil edilecekti. Sonuçlar, görevler zor problemleri çözmeyi içerdiğinde, solakların örneklemdeki geri kalanından daha iyi performans gösterdiğini ortaya koydu. Bu sonuç örüntüsü özellikle erkek ergenlerde belirgindi. Buna karşılık, görev basit aritmetik işlemleri yapmak olduğundan, sol ve sağ elini kullananlar arasında bir fark yoktu. 

Ayrıca aynı çalışmada, sağ elini çok fazla kullananların, orta düzeyde bu eli kullanan ve arada bir sol eli kullananlara göre, daha düşük performans gösterdiği de bulunacaktı. Bulgular bir araya getirildiğinde, el yatkınlığının bilişi bir dereceye kadar etkilediğini göstermektedir.

Sonuç olarak

Konu ile ilgili çok fazla soru olsa da aslında tek bir doğru cevap var. Tam olarak nedenini bilemesek de %90’ımız bin yıllardır sağ elimizi kullanıyoruz ve kullanmaya da devam edecek gibi görünüyoruz. Bütün bunlar, solakların kendilerini özel hissetmek için birçok nedeni olduğu anlamına gelir, çünkü sonuçta insanların büyük çoğunluğu solak değildir.

Kaynak ve ileri okumalar:

• Being left-handed doesn’t mean you are right-brained – so what does it mean?. Yayınlanma tarihi: 12 Ağustos 2019. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Being left-handed doesn’t mean you are right-brained – so what does it mean?
• Willems RM, Van der Haegen L, Fisher SE, Francks C. On the other hand: including left-handers in cognitive neuroscience and neurogenetics. Nat Rev Neurosci. 2014 Mar;15(3):193-201. doi: 10.1038/nrn3679. Epub 2014 Feb 12. PMID: 24518415.
• Papadatou-Pastou M, Martin M, Munafò MR, Jones GV. Sex differences in left-handedness: a meta-analysis of 144 studies. Psychol Bull. 2008 Sep;134(5):677-699. doi: 10.1037/a0012814. PMID: 18729568.
• McManus, I. C., & Bryden, M. P. (1992). The genetics of handedness, cerebral dominance, and lateralization. In I. Rapin & S. J. Segalowitz (Eds.), Handbook of neuropsychology, Vol. 6, pp. 115–144). Elsevier Science.
• Carey DP, Johnstone LT. Quantifying cerebral asymmetries for language in dextrals and adextrals with random-effects meta analysis. Front Psychol. 2014 Nov 4;5:1128. doi: 10.3389/fpsyg.2014.01128. PMID: 25408673; PMCID: PMC4219560.

Matematiksel