Antik Yunan felsefesinden bahsettiğimiz zamanlarda akla gelen tüm filozoflar erkektir. Ancak sayıları az da olsa Platon ve Sokrates gibi efsanelerle aynı dönemde yaşayan kadın filozoflar da vardı. Onlar hakkında yazan kaynakların azlığı nedeniyle, bu kadın filozofların çoğunun yaşamları ve öğretileri hakkında derinlemesine bilgi toplamak zordur. Neyse ki bu durum Mantinealı Diotima için geçerli değildir.
Sevgi / aşk tüm insan yaşamında yaygın bir olgudur ve birçok biçimde ortaya çıkar. Hepimiz bu duyguyu insanlara, hayvanlara, nesnelere, fikirlere ve daha fazlasına karşı hissederiz. Aşk felsefesi ise aşkın doğasını açıklamaya ve rasyonelleştirmeye çalışır.
Sokrates genellikle ” Bildiğim tek şey, hiçbir şey bilmediğimdir.” sözü ile anımsanır. Ancak Platon, ünlü eserlerinden biri olan Sempozyum’da (Şölen) onun “aşk hakkındaki gerçeği” zeki bir kadından öğrendiğini söylediğini aktarır. Bu kadına “Diotima” adı verilir ve Sokrates Sempozyum’da öğretisini açıklar.
Sempozyum isimli kitap, konuyla ilgili ilk çalışmalardan biri olması ve derinliği nedeniyle aşk felsefesinin temelidir. Diyalog, antik Yunanistan’da erkeklerin içki içmek, sohbet etmek, dans etmek, müzik dinlemek için bir araya geldiği bir tür toplantı olan bir sempozyumu konu alır. Sokrates ve dönemin ünlü isimleri, ünlü Yunan tragedya yazarı Agathon’un evinde toplanmışlardır.
Sohbet esnasında konu sevgiye gelir. Katılımcılar Platon’un aşk felsefesindeki merkezi kavram olan “aşk merdiveni”ne katkıda bulunan bir dizi konuşmada aşk konusunu tartışır. Sokrates için bu aşk hikayeleri bize gerçek aşk hakkında fikir vermezler. Bu nedenle Sokrates, Mantinealı Diotima’nın kendisine aşk merdiveni olarak da bilinen aşk sanatı hakkında öğrettiklerini anlatmaya başlar.
Mantinealı Diotima Kimdir?
Mantinealı Diotima, Sokrates’e erosun ( sevgi / aşk kimi zaman ise dostluk) gizemlerini öğretmeyi vadeden bir öğretmen olarak karşımıza çıksa da gerçek bir tarihsel figür olarak onun varlığı tartışmalıdır. Onun sadece kurgusal bir karakter olup olmadığı konusunda kesin bir sonuca varmak imkansızdır. Diotima adlı bir Yunan filozofunun Atina’yı ziyaret ettiği, Sokrates ile buluştuğu ve ona felsefe öğrettiğine dair kesin bir kanıt yoktur.
Diyalogda bir rahibe ya da kahin ( mantis ) olarak tanımlanır. Diyaloglarda kendisine konuşmacı olarak yer almaz. Bunun yerine Sokrates onunla yaptığı konuşmaları dile getirir. Platon, Diotima’nın kimliği hakkında şimdiye kadar hiçbir zaman açıklığa kavuşturulmamış bazı ilginç derecede kesin ipuçları bırakır.
Aslına bakarsanız, Sokrates gibi bir düşünüre aşkın gizemlerini öğretecek bilgeliğe sahip olan bu kadının Diotima değil de gerçek bir karakter olan Aspasia olduğu da düşünülmektedir. Aspasia’nın Sokrates üzerinde etkili olduğu bilinmektedir. Sokrates’in Aspasia ile felsefi konuşmalar yaptığı ve bu düşünce alışverişinden çok şeyler öğrendiğini dile getirdiği de söylenir.
Kendisinin MÖ 450 civarında 20 yaş civarında olduğu bilinmektedir. Her ne kadar yukardaki görselde yaşlı bir adam olarak tasvir edilse de o tarihte Sokrates’in de 20 yaş civarında olduğu bilinmektedir. Bu nedenle kimi araştırmacılar Sokrates’in Aspasia’ya aşık olduğunu da düşünmektedir.
Ancak birkaç yıl sonra Aspasia, o zamanlar Atina’nın önde gelen politikacılarından biri olan Perikles’e ilgi duymaya başlayacaktı. Sokrates ise otuzlu yaşlarında bir filozof olarak Atina’da iyi tanınmaya başlamıştı. Sokrates’in Aspasia’ya duyduğu karşılıksız sevginin onun felsefeye yönelmesine neden olduğu da düşünülmektedir.
Aspasia / Diotima’nın Aşk Merdiveni Nedir?
Diotima’nın aşk merdivenini anlamak için Platon’un formlar teorisini anlamak gerekir. Formlar teorisi, kendisinin yazıları boyunca devam eden temel bir doktrindir. Platon, gerçekliğin iki alemi olduğuna inanmaktadır. Bunlardan ilki duyularımızla algıladığımız fiziksel dünyadır. Diğer ise Formlar adını verdiği varlıklarla dolu bir alemdir.
Formlar, her şeyin fiziksel olmayan, değişmez, ebedi özleridir ve fiziksel dünyamızın nesneleri, Formlarının kusurlu taklitleridir. Bu fikri pek çok diyalogda ama en önemlisi mağara alegorisinde örneklendirir. Aşk merdiveninde, fiziksel dünyadaki güzellik nesnesinden güzellik Formu’na yükselişi göreceğiz.
Platon’un aşk merdiveni veya Platon’un Eros merdiveni olarak da bilinen Diotima’nın Aşk Merdiveni, farklı aşk türlerinin felsefesidir. Altı çeşit aşk vardır ve her tür bir merdivenin basamağına konur. Merdiven, başlangıçta saf fiziksel çekimden nihayet ilahi aşka bir yükseliş olarak sevginin yolunu temsil eder. Merdivende bir sonraki basamağa çıkmak için önceki basamağın öğretilerini iyi anlamak gerekir.
Birinci basamak, tek bir bedenin sevgisidir. Bu aşk belirli bir bedene duyulur. Fiziksel özelliklere duyulan bir arzudur. İkincisi, tüm güzel bedenlerin sevgisidir. Kişi, tüm bedendeki güzelliği görür ve farklılıkları sevmeyi öğrenir. Üçüncüsü, nefs sevgisidir. Bu, fiziksel özelliklerin bir kenara bırakıldığı, manevi ve ahlaki güzelliğin sevgiyi tetiklediği aşamadır. Bu adımda kişi güzel beyinlere aşık olacaktır.
Dördüncüsü, kanunlara ve kurumlara duyulan aşktır. Ardından beşincisi, genel olarak bilgiye duyulan aşktır. Altıncısı ise aşkın kendisine duyulan aşktır. Kişi, güzelliği kendi biçiminde görür ve aşkın güzelliğini olduğu gibi sever. Her özel güzel şey, bu formla bağlantısı nedeniyle güzeldir.
Sokrates Aşık mıydı?
Diotima’nın ağzından dile getirilen doktrin, fiziksel alemin daha yüksek idealler uğruna bir kenara bırakılabileceğini ve bırakılması gerektiğini bizlere öğretir. Sevginin en önemli görevinin bedeni tatmin etmek değil, ruhu eğitmek olduğunu söyler. Özel olanın genel olana, geçici olanın kalıcı olana ve dünyevi olanın ideal olana tabi olması gerektiğini anlatır.
Tüm bu söylemlerin Aspasia yerine Diotima’nın ağzından bize aktarılmış olması olasıdır. Belki de Aspasia Sokrates’i zihinsel yaşama yönelmeye, maddi başarıdan kaçınmaya yönlendiren kişi idi. Diotima ise aslında Aspasia için örtülü bir kimlikti. Günümüzde genç Sokrates’in izlediği yolun izini sürmek elbette kolay değil. Ancak tüm bu fikirler olanak dışı gibi de gözükmüyor. Belki de güzel, dinamik ve zeki Aspasia’yı Avrupa felsefesinin kurucularından biri olarak gerçek statüsüne kavuşturmanın zamanı gelmiştir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Rebecca Buxton; The Philosopher Queens. The lives and legacies of philosophy’s unsung women; ISBN-10 : 178352801X
- Durgun, Sezgi. (2021). DÜŞÜNCE TARİHİNE ALTERNATİF YAKLAŞIMLAR. DIOTIMA, ARENDT VE BEAUVOIR ALTERNATIVE APPROACHES TO THE HISTORY OF IDEAS: DIOTIMA, ARENDT AND BEAUVOIR. Öneri Dergisi. 16. 51-73. 10.14783/maruoneri.730.
- cagri-mutlu, Esra. (2018). Sokrates’in Öğretmeni Diotima. Kilikya Felsefe Dergisi / Cilicia Journal of Philosophy. 5. 11-26. 10.5840/kilikya2018512.
- Diotima’s Ladder of Love; https://en.wikipedia.org
- Andrews, Susanna. “Three Ancient Greek Female Philosophers You Should Know” TheCollector.com, February 18, 2023, https://www.thecollector.com/three-ancient-greek-female-philosophers-to-know/.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
