Atina sokaklarında etrafına sorular sorarak felsefe yapan bu basık burunlu, kısa boylu bilgeyi felsefe tarihinde eşsiz kılan şey nedir? Sokrates gerçekte kimdir ve neden bu kadar önemlidir?
Kabullere göre felsefe, Sokrates adında bir ihtiyarın; adaletin, cesaretin ve diğer erdemlerin doğası hakkında vatandaşlarını rahatsız ettiği için öldürülmesiyle başlar. Batı felsefesinin kurucu figürü olarak kabul gören Sokrates, filozofların hem en çok tanınanı hem de en tuhaf olanıdır.
Sokrates kendisi hiçbir şey yazmamıştır. Aslında kendisinin hiçbir şey bilmediğini bildiği için en akıllı insan olduğunu söylemekten gurur duymuştur. Kendisi Platon’un öğretmeniydi ve Aristoteles üzerinde etkisi vardı.
Kuşkusuz ki tüm bunlar yeni bir akademik disiplinin kurucusu olmak için çok da yeterli değildir. Ancak Sokrates’i Sokrates yapan kendisiyle özdeşleşmiş olan Atinalıları diyaloğa dahil etme girişimi olan Sokratik yöntem idi.
Bu Sokratik sorgulama yöntemi kendisine yaşadığı Atina’da pek çok düşman kazandırmıştı. Bunun sonucunda Sokrates, gençleri yoldan çıkarmakla suçlanmış ve infaz edilmişti. Ancak ardından Sokrates ya da Sokratik felsefe, felsefe tarihinde bir değişim simgesi olarak kaldı.
Sokrates kimdir? sorusuna tüm detayları ile net cevap vermek kolay değildir. Çünkü yetenekli bir hatip olan Sokrates, yazmak yerine fikirlerini sohbet yoluyla diğer insanlarla paylaşmayı tercih etmişti. Çünkü yazı yazmanın düşünceyi harflere hapsettiğini düşünüyordu.
Aslında fikirleri kulak ardı edilmiş olsaydı, dünya bu kendine özgü düşünürü unutabilirdi. Neyse ki Sokrates’in faaliyetleri, konuşmaları ve ölümü hakkında bildiğimiz şeylerin çoğu, sadık öğrencisi Platon tarafından kaydedilmiştir. Platon’un tuttuğu, Sokrates’in sorgularının yazılı kayıtlarının ne kadarını Sokrates’in kendisine atfedebileceğimiz konusunda akademik tartışmalar devam etmektedir.
Kısaca Sokrates Kimdir? Sokrates’in Yaşam Öyküsü Hakkında Bildiklerimiz
Özel yaşamı zor sınavlardan geçen, buna rağmen ölümün karşısında bile dimdik ayakta durmayı başaran Sokrates MÖ 490 yılında Atina’da bir taş işçisinin oğlu olarak dünyaya gelmişti. Hayatının ilk yarısını, Atina’da sanatın ve edebiyatın altın çağını yaşadığı bir döneme denk gelir. Bu dönemde doğa felsefesi çalıştığı ve evrenin yapısı hakkında çeşitli açıklamalar yaptığı kabul edilmektedir.
O zamanlar Atinalılar Perslerle yaptıkları yıkıcı bir savaştan yeni yeni toparlanıyorlardı. Bu süreçte de liderlik askeri general ve politikacı Perikles’in elindeydi. Perikles’in Atina’sı ve beraberinde demokrasi gelişti. Akdeniz’in dört bir yanından gelen tüccarlar Pire limanında bir araya geldi. Atina agoralarında – merkezi pazar yerleri ve meclis alanlarında – Atinalı vatandaşların aktif sosyal ve politik yaşamları Sokrates’in zihnine ilham verecekti.
Hayatının ikinci yarısı ise Atina’nın Yunan dünyasındaki ününü Sparta’ya kaptırdığı bir döneme denk geldi. Sokrates, MÖ 432’de Potidaea kuşatması sırasında gelecekteki Atina lideri Alcibiades’i kurtararak büyük bir fiziksel dayanıklılık ve cesaret gösterdi. Sonrasında Peloponnesos Savaşı’nda aktif bir biçimde rol aldı.
Babası ölünce, karısı ile birlikte çalışmak zorunda kalmaksızın geçinebileceği bir mirasa da sahip olmuştu. Bu zamandan sonra Sokrates Atina civarında katıldığı tartışmalar nedeniyle tanıdık bir yüz haline geldi. Giderek genç öğrencilerden oluşan bir taraftar kitlesi oluşturdu.
İleride Atina’nın önde gelen generallerinden biri olacak olan Alcibiades, Sokrates’in düşüncesinin gelişiminde dönüm noktası olabilecek bir hikayeyi anlatır. Anlatıya göre, Potidaea seferi sırasında bir sabah, Sokrates çözemediği bir sorunla karşı karşıya kalır.
Bütün bir gün geçer ve Sokrates hiç hareket etmez. Ne kadar dayanabileceğini merak ederek, diğer askerler tüm gece onu izlerler. Ertesi sabah şafak vakti Sokrates yeni güne bir dua eder ve uzaklaşır.
Sokrates’in ne düşündüğünü asla bilemeyeceğiz. Düşünürler, onun bu davranışını şu şekilde yorumlar. Durma nedeni, bir sonraki adımının ne olması gerektiğini bilmemesidir. Çünkü Sokrates her zaman doğru yönde hareket etmek ister.
Sokrates Neden Öldürüldü?
Demokrasinin ilk zamanlarında Sokrates gibi devrimci bir düşünürün entelektüel ilerlemenin çok değerli bir aracı olacağını düşünmüş olmalısınız. Ancak tam olarak böyle olmadı.
Cumhuriyet adlı yapıtının bir bölümünü oluşturan mağara alegorisi, birçok bakımdan Sokrates’in öyküsüdür. Alegori, bir mağaradaki mahkumlarla başlar. Mahkumların görebildiği tek şey, duvarda yansıyan gardiyanların gölgeleri ve arkalarındaki dünyanın yankılarıdır. Bu, bilginin salt yanılsamalarıyla yetinen, düşüncesiz ve durgun bir toplumun durumudur.
Bir mahkum kaçmayı başarır. Mağaranın girişine doğru döndüğünde, ilk önce ışığın parlaklığını fark eder. Ancak yıllarca gölgelerle yetindikten sonra, ışık rahatsız edici ve bozucudur – aynı durum bilgi için de geçerlidir.
Platon, dışarı çıkan mahkumun, dışarıdaki hayatın çok daha üstün olduğunu fark edeceğini savunur. Geri döner ve diğer mahkumları kendilerini kurtarmaya teşvik ederdi. Ancak Platon, mağaranın dışında kendilerini nelerin beklediğinden korkan tutsakların, buna tepki göstereceklerini, hatta huzuru sağlamak için onu öldüreceklerini söyler.
Sokrates’in kaderi de böyleydi. Atina halkı Sokrates’in rahatsız edici sorularından bıkınca bir araya gelerek onu gençliği yozlaştırmakla suçladılar. Hapsedildi. Takipçileri bir kaçış planladılar ama o reddetti. Sokrates, kaçmanın ne kazandıracağını sorguladı. Kaçmakla kazanacağı hiçbir şey yoktu.
Atinalı yargıçların önündeki son duruşunda Sokrates tüm suçlamaları reddeder. Tek suçu Atinalıları düşünmeye zorlamaktı. Ancak yargıçlar kararlarını vermişlerdi. Çoğunluk, Sokrates’in baldıran zehri içilerek idam edilmesine oy verdi. MÖ 399’da öldürücü dozda baldıran zehri verilerek öldürülecekti.
Sokrates’in Felsefe Tarihi Açısından Önemi Nedir?
Sokratik yöntem felsefi düşüncede yepyeni bir çığır açtı. Bu, tümevarım argümanın bilinen ilk kullanımıydı. Bu güçlü argüman biçimi Aristoteles ve daha sonra onu bilimsel yönteminin başlangıç noktası olarak kullanan Francis Bacan tarafından geliştirildi. Bu nedenle, Sokrates’in düşünceleri sadece Batı felsefesinin değil tüm ampirik bilimlerin temellerini oluşturmaktadır.
Sokratik yöntem eleştirel düşünmeyle yakından bağlantılıdır çünkü sorgulama düşüncenin mükemmelliği için önemlidir. Eleştirel düşünme ise, düşüncemizi ve eylemimizi izlemek, değerlendirmek ve belki de yeniden oluşturmak veya yeniden yönlendirmek için bize rasyonel araçlar sağlar. Modern bir bakış açısı ile bu yöntem aşağıdaki gibi düşünülebilir
Sokrates bilgeliğin aşığı idi ve beni öldürecekseniz ancak, benim gibi birini kolay kolay bulamayacaksınız demişti. Günümüzde mağaradan kaçmaya ve güneşe bakmaya cesaret eden herkes, Sokrates’in öldüğü değerler için yaşamaya devam ediyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why philosophy must be dragged out of the ivory tower and into the street. Yayınlanma tarihi: 13 Nisan 2019. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Why philosophy must be dragged out of the ivory tower and into the street
- Lake, Tim. “Socrates’ Philosophy: The Ancient Greek Philosopher and His Legacy” TheCollector.com, October 26, 2021, https://www.thecollector.com/socrates-philosophy-ancient-greek-philosopher-legacy/.
- Explainer: Socrates and the life worth living. Yayınlanma tarihi: 20 Eylül 2022. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Explainer: Socrates and the life worth living
Matematiksel
