13. yüzyılın sonlarında, şu anda Fransa ve Belçika arasındaki sınır bölgesinde, Sistersiyen rahipler tarafından geliştirilen bir sayı sistemi vardı.
Günümüzde neredeyse tüm dünya on tabanına göre düzenlenmiş olan ortak bir sayı sistemi kullanımı açısından uzlaşmaya varmış durumda. Gündelik objelerde arada bir Roma rakamlarına rastlasak da sayılar ile uğraşmamız gereken zamanlarda Hint – Arap kökenli 10 tabanlı sayı sistemini kullanırız.
Ancak tarih boyunca insanlar, bir çok sayı sistemi kullanmışlardır. Bunların en ilginç olanlarından biri de, Orta Çağ’da keşişler tarafından kullanılan Sistersiyen sayı sistemi olarak bilinmektedir.
Sistersiyen tarikatı (Order of Cistercian) Hristiyanlığın Katolik koluna bağlı kendilerini Dünya işlerinden uzaklaştırmış keşiş ve rahibelerden oluşan bir topluluktu. Bernardinler veya üzerlerine giydikleri beyaz cübbeden dolayı Beyaz Keşişler olarak da bilinmektedirler. 12. yüzyıl sonlarında Fransa, İngiltere, İskoçya, İrlanda, İspanya, Portekiz, İtalya ve Doğu Avrupa’ya yayılmışlardı.
Sistersiyenler, yaptıkları işte mükemmeliyeti hedefledikleri için özelikle tarımsal üretim alanında pek çok yeni teknikler geliştirdiler. Manastır kurdukları uzak bölgelerdeki halk, onların geliştirdikleri teknikleri öğrenerek ilerledi. Bu özellikleri ile Avrupa’daki endüstri devriminin mimarları olarak da kabul edilirler. Bu rahiplerin kendi aralarında kullandıkları sayı sistemi de günümüzde Sistersiyen sayıları olarak bilinmektedir.
Sistersiyen Sayı Sistemi Nasıl Çalışır?
Sistersiyen sayıları pratik olarak matematiksel işlemleri yapmakta bir avantaj sağlamaz. Ancak arka planlarındaki mantığı kavradığınız zaman kullanmak oldukça eğlenceli hale gelir. Aslında uzun süre bu sayı sisteminden haberdar değildik. Ancak yaklaşık 20 yıl önce tarihçi David A. King The Ciphers of the Monks: A Forgotten Number-notation of the Middle Ages isimli kitabı yayınladığı zamanda kendileri ile tanıştık.
Bu sayı sistemini anlamak için ilk olarak 0 dan 9’a kadar olan sembolleri tanımak gerekir. Çünkü diğer tüm sayılar aslında sadece bu sembollerin pozisyon değiştirmesi ile üretilmektedir.
Sistersiyen Sayılarını Tanıyalım
Yukarıdaki şekiller ilk bakışta biraz korkutucu gözükse de aslında değil. Sistersiyen sistemi ile herhangi bir 4 haneli bir sayıyı temsil edebilirsiniz. Bunun için aşağıda gördüğünüz gibi X ve Y ekseni biçiminde çizili bir grafik düşünmek gerekir. Sağ üst tek haneler (1-9), sol üst ikinci rakam (10-90), sağ alt üçüncü (100-900) ve sol alt dördüncü (1000- 9000) için kullanılacaktır.
Bundan sonra yapmamız gerek aslında çok basit. Sadece 0-9 arasındaki sembolleri ilgili kutucuğa uygun gelecek biçimde çizmeliyiz. Şimdi aşağıdaki sayıları inceleyin. Mantığını anladıktan sonra yazılan sayıyı anlamak artık size oldukça kolay gelecektir. Örneğin aşağıdaki örnekteki 1992 sayısını ele alalım. Ancak öncesinde ilk 9 sayının sembollerini bir kere daha anımsayalım
1 sayısının 1000’ler basamağında olduğu için sol altta bir çizgi ile gösterilmesi gerekir. 1992 sayısının yüzler basamağında 9 var. Bu nedenle 9 sayısının sembolü de sağ tarafa doğru bir kutu olmalıdır. Benzer biçimde onlar basamağındaki 9 sayısı sola doğru bir kutu olacak. Ancak bu sefer üst kadranda yer almalıdır. Son olarak birler basamağındaki iki sayının sembolünü de sağ üste yerleştirmeliyiz. Aslında bu kadar basit.
Bu Garip Sayı Sistemi Gerçekten Kullanıldı mı?
Cevabın evet olduğunu biliyoruz. Sayısal gösterimin astronomide kullanıldığına dair kanıtlarımız var. Çünkü Sistersiyen sayıları, bir ortaçağ astronomik aleti olan usturlaplara kazınmıştı. Ayrıca 15. yüzyılın sonlarındaki astronomik tablolarda da bu sayılara rastlamak olası. Rahipler aynı zamanda, kitap sayfalarını, tarihleri ve hatta müzik notalarını da bu sayı sistemi aracılığı ile numaralandırmışlardı.
Günümüzde bu sayı sistemi elbette pek işimize yaramayacak. Ancak yine de okullarda basamak kavramlarını öğretirken eğlenceli bir aktivite olarak uygulamamız mümkün. Ayrıca yazımızın sonunda ilginç bir sayı sistemi daha tanımak isterseniz: İnyupiklerin Kaktovik Sayı Sistemi Bildiğiniz En İlginç Sayı Sistemlerinden Birisi Olacak
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Cistercian monks’ numeral system once competed with Roman numerals; Yayınlanma tarihi: 2 Nisan 2021; bağlantı: https://aleteia.org
- What are Cistercian numbers — the forgotten ciphers of Medieval monks; yayınlanma tarihi: 21 Ocak 2021; bağlantı: What are Cistercian numbers — the forgotten ciphers of Medieval monks/
- Kosheleva, Olga & Kreinovich, Vladik. (2021). What is the logic behind Cistercian numbers?. International Mathematical Forum. 16. 57-61. 10.12988/imf.2021.912217.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
