Çocukların aşırı hareketlilik durumu ile şekeri bir biçimde ilişkilendirmek ebeveynler ve eğitimciler için alışılagelmiş bir düşünce biçimidir. Ama acaba bilim bu konuda ne diyor? Şeker yemek çocukları gerçekten hiperaktif yapar mı? Belki de şaşırtıcı bir şekilde veriler “muhtemelen hayır” diyor.
Aslında hepimizin şahit olduğu bir durumdur bu. Bir doğum günü partisini düşünelim. Bu partiye gelen çocuklar başta normal davranırlar. Ancak bol miktarda şekerli yiyecek ve içeceğin ardından aşırı heyecanlı ve enerji dolu birer canavar halinde ayrılırlar. Peki, bu durumu nasıl açıklamak gerekir?
Şeker elbette masum bir katkı maddesi değildir. Günümüzde şekere neredeyse bağımlıyız ve obezitenin ardındaki yaygın olarak kabul edilen suçlu olarak yağın yerini şeker almış durumda. Ancak şeker yemenin yapmadığı şey çocuklarda hiperaktif davranışları tetiklemek gibi gözüküyor.
Şeker Tam Olarak Nedir?
Şeker vücudunuzun enerji üretmek için kullandığı bir tür karbonhidrattır ve karbonhidratlar meyveler, sebzeler ve tahıllar gibi birçok gıdada bulunur. Vücudunuz yediğiniz şekerin tamamını bir anda kullanmaz, şekeri daha sonra kullanmak üzere depolamayı tercih eder. Aslında vücudunuz kanınızdaki şeker miktarını mümkün oldukça sabit tutmaya çalışır. Bu sayede kaslarınızın ve organlarınızın ihtiyaç duyduklarında enerji üretmek için doğru miktarda şekeri kullanabilirler.
Bazı kişiler şekerin bağımlılık yapan bir madde olduğuna inanır. Ancak şekerin bağımlılık yaptığına dair bilimsel kanıt yoktur. Benzer bir biçimde şeker ve hareketlilik arasındaki ilişki de aslında bir efsanedir.
Şekerin Hiperaktivite İle Olan İlişkisi Nasıl Ortaya Atıldı?
1947’de Dr. Theron G. Randolph, gıda alerjilerinin çocuklarda yorgunluk, sinirlilik ve davranış problemlerindeki rolünü tartışan bir makale yayınladı. Makalesinde, diğer faktörlerin yanı sıra, mısır şurubuna duyarlılığı, çocuklarda gerginlik-yorgunluk sendromuna bir neden olarak tanımladı. 1970’lerde de şekerin kan şekeri üzerindeki etkileri uzun süre tartışılacaktı. Sonrasında da hiperaktif olan çocukların daha fazla şeker tükettiğini gösteren bir dizi çalışma ortaya çıktı. Tüm bunlar belli bir mitin yerleşmesi için yeterliydi.
Şekerin çocukların davranışlarını etkileyip etkilemediği sorusu 1990’larda yeniden ilgi çekmeye başladı. Daha önceki çalışmalar küçük veri grupları ile yapılmıştı. Bu nedenle bir dizi çalışma başladı. Sonuçta da 1995’te bir meta-analiz yayınlandı. Yazarlar şu sonuca varmışlardı. “Bugüne kadar bildirilen çalışmaların bu meta-analizi, şekerin çocukların davranışlarını veya bilişsel performansını etkilemediğini ortaya çıkardı.”
Ancak yazarlar her zaman olduğu gibi, büyük ölçekte daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğunu da açıklamalarına eklediler. Bunun sonucunda da bilim insanları büyük çoğunlukla hiperaktivite ve şeker arasında bir bağlantı olmadığı konusunda kesin karara vardılar. Şeker tüketiminin çocukların davranışlarını etkilediğine dair hiçbir kanıt yoktu.
2006’da yayınlanan daha yakın tarihli bir araştırma, çikolata ve meyve tüketiminin okul öncesi çocukların davranışları üzerindeki etkisini inceledi. Çocuklar yemekten önce ve sonra videoda kayıt altına alındı. Sonrasında da uzmanlar çocukların davranışlarını puanladı. Ancak, çikolata veya meyve yemenin de çocukların davranışlarını etkilediğine dair hiçbir kanıt bulunamadı. 2017 yılında, bir araştırma da şeker tüketiminin 8-12 yaş arası 287 çocuğun uyku ve davranışları üzerindeki etkisini araştırdı. Sonuçta da şeker tüketiminin davranış ya da uyku sorunlarıyla ilgili olmadığı sonucuna vardılar.
Beklentiler Gözlemlerimizi Etkiler
Bu noktada bazı okuyucular, “Bilimsel bir kanıt yoksa, neden benim çocuklarım şeker yedikten sonra aşırı hareketli oluyor?” biçiminde bir soru soracaktır. Söylemesi üzücü olsa da suçun bir kısmı, ebeveyn beklentileri ile ilgili gibi gözüküyor. Sonuçta beklenti, karar vermemizi zorlaştıran bilişsel önyargılara neden olur.
Bununla ilgili oldukça ilginç bir de araştırma var. Bu araştırmada bilim insanları önce bazı çocuklara atıştırmalıklar verdi ama ebeveynlerine onlara ne verdiklerini söylemediler. Daha sonra ebeveynler çocuklarına şekerli bir şey mi yoksa şekersiz bir şey mi verildiğini tahmin etmek zorunda kaldı.
Çocuklarının oyununu izledikten sonra çoğu ebeveyn, çocuklarının hangi atıştırmalıkları yediğini anlayamadı. Ayrıca öyle olmasa da hareketli çocukların şekerli bir atıştırmalık yediğini düşünenler de vardı. Buradan da şu sonuç çıkıyor. Şeker, çocukların değil ama annelerinin davranışını değiştiriyor. Dediğimiz gibi beklenti, karar vermemizi zorlaştıran bilişsel önyargılara neden oluyor
Şeker Çocukları Hiperaktif Yapmaz Ama Yine de Dikkat
Çocukların büyük çoğunluğu için şeker hiperaktiviteye neden olmaz. Ancak hali hazırda dikkat eksikliği bozukluğu olanlar için bu geçerli olmayabilir. 2019’da yayınlanan bir meta-analiz, beslenme ve DEHB arasındaki ilişkiyi ele aldı. Yazarlar, “rafine şeker ve doymuş yağ oranı yüksek bir diyetin DEHB riskini artırabileceği” ve meyve ve sebze ağırlıklı bir diyetin koruyucu olduğu sonucuna vardılar. Ancak daha fazla çalışmaya gerek olduğunu da bir kere daha vurguladılar.
Görünüşe göre şeker sağlıklı çocukların büyük çoğunluğunda hiperaktiviteye neden olmuyor. Mevcut kanıtlar bu ilişkinin bir efsane olduğunu gösteriyor. Ancak bu, şeker oranı yüksek bir diyetin diyabet, kilo alma, diş çürükleri ve kalp hastalığı riskini artırdığı gerçeğini azaltmaz. Çocukların ve kendimizin şeker alımını izlemek, sağlığı korumak için hala önemlidir.
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- Medical myths: Does sugar make children hyperactive?; Yayınlanma tarihi: 21 Temmuz 2020; Bağlantı:https://www.medicalnewstoday.com/
- Does Sugar Make Kids Hyper? Yayınlanma tarihi: 1 Temmuz 2015. Kaynak site: Popular Science. bağlantı: Does Sugar Make Kids Hyper?
- Do children really get sugar rushes?; Yayınlanma tarihi: 25 Şubat 2014; Bağlantı:https://www.theguardian.com
- Silva, Bianca & Callo, Gabriela & Cruz, Suélen & Grellert, Merlen & Santos, Iná. (2019). Dietary patterns and Attention Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD): A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders. 252. 10.1016/j.jad.2019.04.061.
- Chang HY, Seo JH, Kim HY, Kwon JW, Kim BJ, Kim HB, Lee SY, Jang GC, Song DJ, Kim WK, Shim JY, Kim HJ, Park JW, Cho SH, Lee JS, Shin YJ, Hong SJ. Allergic diseases in preschoolers are associated with psychological and behavioural problems. Allergy Asthma Immunol Res. 2013 Sep;5(5):315-21. doi: 10.4168/aair.2013.5.5.315. Epub 2013 Aug 1. PMID: 24003389; PMCID: PMC3756179.
- Mantantzis K, Schlaghecken F, Sünram-Lea SI, Maylor EA. Sugar rush or sugar crash? A meta-analysis of carbohydrate effects on mood. Neurosci Biobehav Rev. 2019 Jun;101:45-67. doi: 10.1016/j.neubiorev.2019.03.016. Epub 2019 Apr 3. PMID: 30951762.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
