İnsanlar için Samanyolu galaksisinin şeklini belirleme eylemi, bir mikrobun Dünya’nın şeklini belirlemesine eşdeğerdir. Bunun nedeni elbette onun içinde olmamızdır. Ancak büyük resmi görmeyi başardığımız zaman şekli hakkında bir fikre sahip olabiliriz.
Aslında bir süre, içinde bulunduğumuz galaksinin eliptik bir yapıda olduğunu düşünüyorduk. Ancak uzaydaki tozun ötesine bakabilen radyo teleskopları yaygın olarak kullanılmaya başlandıkça bu fikrimiz değişti. ( Ek okumalar için: Radyo Astronomi Nedir? Radyo Teleskop Ne Amaçla Kullanılır?)
Sonucunda da gökbilimciler, onu oluşturan yıldızların dönme hızlarını inceleyerek Samanyolu’nun sarmal bir galaksi olduğunu belirlediler. Ayrıca tozun içeriğini, yıldızların sırasını ve hızlarını inceleyerek dört sarmal kolun varlığını da doğruladılar. Bu çalışmalar hem Samanyolu’nu bilinen galaksilerin üçte ikisi ile aynı potaya koydu, hem de Dünya’nın galaksinin merkezinden, galaksi yarıçapının yarısı kadar bir mesafede olduğunu gösterdi.
Galaksi Nedir? Farklı Galaksi Tipleri Nelerdir?
Galaksi veya gök ada, kütle çekimi kuvvetiyle birbirine bağlı yıldızlar, yıldızlararası gaz, toz ve plazmanın meydana getirdiği yıldızlararası madde ve şimdilik pek anlaşılamamış karanlık maddeden oluşan maddesel bir sistemdir. Dünya, Güneş Sistemi’nde Samanyolu Galaksisi içerisinde bulunan bir gezegendir. Güneş, galaksi içerisinde dış tarafa 1/4 oranında yakın, merkeze ise 3/4 oranında uzak bir konumda yer almaktadır.
Galaksiler, görünen şekillerine göre sınıflandırılır. Bu şekiller tipik olarak eliptik, spiral veya düzensiz olarak üçe ayrılır. Bir galaksinin şekli, galaksideki yıldızların yaşı ve türleri hakkında bize ipucu verecektir.
Düzensiz gökadalar, tanımlanmış bir şekli olmayan gökadalardır. Çoğu düzensiz galaksi, diğer komşu galaksilerin çekimiyle parçalanana kadar muhtemelen sarmal veya eliptiktir. Eliptik galaksiler kendi içlerinde aldıkları şekle göre sınıflandırılırlar. Kimisi küreye kimisi de elipsoit bir şekle sahiptirler.
Eliptik galaksiler aktif olarak yeni yıldızlar oluşturmazlar. Genellikle çok eski yıldızlar ve az miktarda gaz ve toz içerirler. Eliptik bir galaksideki yıldızlar genellikle birbirine yakındır. Bu da merkezin dev bir yıldız gibi görünmesini sağlar. Dünya eliptik bir galaksinin içinde olsaydı, çevredeki yıldızlardan gelen ışık miktarı o kadar fazla olurdu ki gece ve gündüz ayrımı ortadan kalkardı.
Sarmal Galaksiler Hakkında Neler Biliyoruz?
Sarmal galaksiler ise adlarını yıldızların oluştuğu parlak kollarına borçludurlar. Bu kollar logaritmik olarak merkezden dışa doğru açılırlar. Logaritmik spiralde noktaların aralarındaki mesafeler, dışarıya doğru gidildikçe bir geometrik dizi halinde artar. Aşağıda bir logaritmik spiral örneğini görebilirsiniz.
Logaritmik (veya eşaçılı) spiral, doğada sık rastlanan bir spiral çeşididir. İlk olarak 17. yüzyılda René Descartes ve Jakob Bernoulli tarafından tanımlanmış ve incelenmiştir. Bernoulli bu eğriye, kendine özgü matematiksel özelliklerinden dolayı, spira mirabilis (mucizevi spiral) adını vermiş, ve mezar taşına bir logaritmik spiral oyulmasını vasiyet etmiştir.
Sarmal galaksiler, kendi içlerinde çubuklu ve çubuksuz sarmal galaksilere ayrılırlar. 2005 yılında Spitzer Uzay Teleskobu’ndan yapılan gözlemler Samanyolu’nun çubuklu bir sarmal galaksi olduğunu doğruladı. Avrupa Uzay Ajansı’nın Gaia misyonu, 2014’ten beri Samanyolu’nun haritasını çıkarıyor. Yaklaşık iki milyar yıldızın Dünya’dan kesin konumlarını ve mesafelerini ölçüyor.
Elde edilen veriler, sarmal kollarda 400’den fazla yıldız oluşum bölgesinin var olduğunu gösteriyor. Ayrıca NASA yıldızların çoğunun bu kolların içinde doğduğunu söylüyor. Tarihin en verimli görevlerinden biri olan (ürettiği bilimsel makale sayısıyla ölçülen) Gaia, 2025 yılına kadar gökyüzünü taramaya devam edecek. Oluşturduğu yıldız konumları, hareketleri ve hızlarına ilişkin geniş kataloglar, astronomları on yıllar boyunca meşgul edecek.
Yazının sonunda göz atmak isterseniz: Yıldız Tozu Nedir? Tam Olarak Ne Kadar Yıldız Tozuyuz?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Know how galaxies categorized according to their shape, such as elliptical, spiral, or irregular. Bağlantı: https://www.britannica.com
- Why does the Milky Way have spiral arms? New Gaia data are helping solve the puzzle. Yayınlanma tarihi: Bağlantı: https://www.space.com/
- Types of Galaxies; Bağlantı: https://space-facts.com/galaxies/types/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
