Argumentum ad verecundiam veya otoriteye başvurma, bir kişinin bir alanda otorite olan birinin görüşlerini, tartışma sırasında kendi argümanını desteklemek için kullanmasıyla yaptığı bir mantık hatasıdır.
Kendimiz hakkında uzmanlar aracılığıyla çok şey öğreniriz; belirli bir kızarıklığın neden kaynaklandığını bize söylemesi için dermatologlarımıza, zihinsel bir hastalığımız olup olmadığını belirlemek için bir psikiyatriste, çocuklarımızın hızla iyileşmesine yardımcı olacak ilaçları söylemesi için bir çocuk doktoruna güveniriz.
Dolayısıyla, doğru olduğunu bildiğimiz bilgilerin neredeyse tamamı uzmanlar tarafından kanıtlandığı için, bir uzmanın sözlerini gerçek kabul eder ve tartışmalarımızda referans olarak kullanabiliriz. Ancak otoriteye başvurma kimi zaman mantık hatası yapmamıza da neden olur. Bu durum, bir kişinin otoritesi önemli ölçüde kusurlu, yetersiz ya da eksik olduğunda ortaya çıkacaktır.
Birçok reklam kampanyası ad verecundiam çağrıları üzerine kuruludur. Popüler sporcular, müzisyenler veya aktörler, özel bir uzmanlıkları olmayan ürünleri onaylarlar ve statüleri, bu ürünleri kullanmamız için bir neden olarak sunulur.
Sahte Otoriteye Başvurma Örnekleri
Sahte otoriteye başvurmanın bir örneği, tıp alanında hiçbir uzmanlığı olmamasına karşın ününe dayanarak bir diyet tavsiyesinde bulunan popüler bir film yıldızı olsun. Bu kişi yapmış olduğu diyetin faydalarını kendi sosyal medya hesaplarında aktarırken, bir pazarlamacı da onu referans göstererek bu diyeti kar elde etmek amacı ile kullanabilir. Bu kişileri takip eden kişilerde kolaylıkla işin arka planını tam anlamadan bu safsatanın tuzağına düşeceklerdir.
Sorun bu takipçiler diyeti etrafına ” Uzmanlara göre X diyetinin faydaları kanıtlanmıştır.” gibi söylemlerle yaymaya başladıkları zaman çıkar. Hatta bu kişiler zaman içinde radikalleşip konu ile ilgili gerçek uzmanların görüşlerini bile kabul etmez hale gelebilirler.
Bu düşünce hatasının mantıksal biçimi: “Y konusunda uzman olan 1. kişiye göre Y doğrudur. Bu nedenle, Y doğrudur”. biçimindedir. Burada sorun elbette Y konusunda uzman olduğu düşünülen kişinin uzmanlığı şaibeli olduğu zaman ortaya çıkacaktır.
Mantık Hataları Nelerdir?
Mantık hataları, mantıksal yapısında veya öncüllerinde bir kusur içeren akıl yürütme modelidir. Buna bir örnek yanlış ikilemdir. Yanlış bir ikilem sınırlı sayıda seçeneğin yanlış bir şekilde birbirini dışlayan veya var olan tek seçenek olarak sunulduğu bir durumda ortaya çıkan mantıksal bir yanılgıdır.
Diğer bir deyişle sanki farklı seçenekler yokmuşçasına iki seçenekten birinin seçilmek zorunda olduğunun diretilmesidir. Örneğin, birinin C seçeneğinden bahsetmeden A veya B seçenekleri arasında seçim yapmamız gerektiğini söylediği bir durumda yanlış bir ikilem meydana gelir.
Mantık Hataları İki Biçimde Karşımıza Çıkar
Mantık hataları temelde iki biçimde olur. Bunlardan ilki biçimsel ( formal) diğeri de gayri resmi (informal) olarak isimlendirilir. Biçimsel mantıksal yanlışlık, bir argümanın mantıksal yapısında argümanı geçersiz kılan bir kusur olduğunda ortaya çıkar. Argümanın sonucunun öncüllerine dayanmadığı durumlarda bu mantıksal hatayı yaparız.
Basit bir örnek şu biçimde olacaktır. “Öncül 1: Yağmur yağıyorsa, gökyüzü bulutlu olacaktır. Öncül 2: Gökyüzü bulutlu. Sonuç: Yağmur yağıyor.” Oysa ki hepimiz biliyoruz ki havanın bulutlu olması yağmurun her zaman yağacağı anlamına gelmez. Bu nedenle her iki öncül doğru olsa da, yapısında bir kusur olduğu için argüman geçersizdir.
Gayri resmi bir mantıksal yanlışlık, bir argümanın öncüllerinde argümanı geçersiz kılan bir kusur olduğunda ortaya çıkar. Buna şöyle bir örnek verebiliriz. “Öncül 1: Meteoroloji sunucusu önümüzdeki hafta yağmur yağacağını söyledi. Öncül 2: Meteoroloji sunucusu her zaman haklıdır. Sonuç: Önümüzdeki hafta yağmur yağacak.”
Bu akıl yürütmede de bir sorun vardır. Bu sorun hava durumu sunucusunun her zaman haklı olduğu varsayımımızdır. Argümanın mantıksal yapısı geçerli olsa bile, kusurlu bir önermenin kullanılması, genel argümanın sağlam olmadığı anlamına gelir. Bu mantıkla baktığımız zaman yazımızda ele aldığımız sahte otorite mantık hatası ikinci türe aittir.
Bu arada mantıksal yanılgılar ve bilişsel önyargılar birbirine benzer gibi görünse de iki farklı olgudur. Mantıksal yanılgılar temelinde kusurlu tartışma kalıplarıdır. Bu nedenle felsefi bir kavram olarak ele alınırlar. Oysa ki bilişsel önyargılar insanların düşünce sistemindeki sistematik hatalardır ve bu nedenle psikolojik bir kavramdırlar.
Bilişsel önyargılar, özellikle de kökleri insanların sezgilerine dayandığında, genellikle daha temel bir düşünce düzeyinde ortaya çıkar. Mantık hataları insanların nasıl düşündükleri ve birbirleriyle nasıl iletişim kurdukları konusunda önemli bir rol oynar. Bu yüzden onları anlamak önemlidir.
Bu tip bir yanılgı ile başa çıkmak için yapmanız gereken ilk şey elbette söz konusu otoritenin neden yanlış olduğunu açıklamaktır. Bu kişinin kimlik bilgilerinin neden şüpheli veya yetersiz olduğunu açıklayabilirsiniz.
Sonuç olarak;
En iyi hareket tarzı, kiminle konuştuğunuz ve neyi başarmayı umduğunuz gibi faktörlere bağlıdır. Bu nedenle bazen kişinin kendisi ile ilgili sorunları bazen de iddia ettiği konu ile ilgili sorunları ele alabilirsiniz. Ayrıca kimin gerçek bir otorite olduğunu açıklayabilirsiniz. Örneğin tıbbi tavsiyeler için bu kişinin ilgili bir kurumdan diploma sahibi olması gerektiğini vurgulayabilirsiniz.
Sahte otoriteye güvenmekten kaçınmak için, söz konusu kişinin hangi uzmanlığa sahip olduğunu sorgulayın. Eğer muğlaklık varsa da en iyisi siz bu kendisini sevseniz bile her dediğinin doğru olmama ihtimali olduğunu hatırlayın. Uzmanların fikirlerine önem verin. Ancak her uzmanım diyenin sözünü de fazla da ciddiye almayın.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- False Authority: When People Rely on the Wrong Experts. Bağlantı: https://effectiviology.com/
- Floridi, L. Logical fallacies as informational shortcuts. Synthese 167, 317–325 (2009). https://doi.org/10.1007/s11229-008-9410-y
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi artırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak, bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca, yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
