Hafızanız ne kadar güvenilir? On yıl önce bugün ne yaptığınızı hatırlıyor musunuz? Bir şeyleri ne kadar iyi hatırladığınızı düşünürseniz düşünün, tüm beynimiz, sahte anılar olarak adlandırılan, hiç gerçekleşmemiş olayların anılarıyla doludur.
Bir şeyleri hatırlama konusunda harika olmanız, sizin de herkes gibi aynı türden çarpıklıklara ve kafa karıştırıcı düşüncelere yatkın olmadığınız anlamına gelmez. Ve endişe etmeyin, bilime göre bu mutlaka endişelenecek bir şey değildir.
Sahte Anılar Nedir?
Anılar aslında sadece nöron ağlarıdır. Otobiyografik anılar (hayatımızın anıları) beynin farklı bölümlerinin birbirine bağlanmasını içerir. Bu nedenle, bir anıyı yeniden yaşıyormuş gibi hissettiğinizde (kokular, görüntüler, sesler, tatlar), beynin farklı duyulardan sorumlu olan tüm bölümleri, bu büyük ve karmaşık ağın bir parçası olarak görevlendirilir.
Her an, çevremizde bir miktar duyusal uyarıma maruz kalırız. Bu bilgilerin bir kısmı kısa süreli bellekte kodlanır. Aktif olarak işlenen, ayırt edici veya duygusal olarak dikkat çekici bilgiler ise, daha sonra geri çağrılmak üzere uzun süreli belleğimizde depolanır.
Ancak sistem her zaman mükemmel biçimde çalışmaz. Mesela yaşamın ilk birkaç yılında meydana gelen deneyimlere ilişkin anıların yetişkinlikte bilinçli olarak erişilebilir olması pek olası değildir. Bunun nedeni çocukluk amnezisi olgusudur. Bebek beyni, yaşamın bu aşamasında ayrıntılı otobiyografik anıları kaydedecek kadar gelişmiş değildir.
Benzer şekilde yetişkinlikte bir kaza veya saldırıya uğrama sonucu beyinde meydana gelen fiziksel travma, travmaya ilişkin anıların pekiştirilmesini engelleyebilir. Yaşamın ilerleyen dönemlerinde yaşanan diğer travmatik deneyim türlerine ilişkin anılar bile çarpık ve eksik olabilir.
Bu gibi durumların devamında, uzun süreli bellekten bilgiyi geri çağırmak zorunda kaldığımızda, zihin çoğu zaman biz farkında olmadan boşlukları otomatik olarak dolduracaktır. Bu nedenle hatırladığımız şey çoğu zaman aslında yaşanan şey ile aynı olmaz.
Sahte Anıların Gücü: Mandela Etkisi
Araştırmalar, travma, depresyon veya stres geçmişi olan kişilerin sahte anılar üretme olasılığının daha yüksek olabileceğini gösteriyor. Diğer bir deyişle olumsuz olaylar, olumlu veya nötr olanlardan daha fazla sahte anılar üretir. Sahte anıların varlığı, çok çeşitli yöntemlerin kullanıldığı, iyi kontrol edilen yüzlerce bilimsel çalışmada gösterilmiştir.
İlginç bir biçimde çok sayıda insanın aynı şeyin doğruluğunu iddia etmesi bile, bir anının gerçek bir anı olduğunu garanti etmez. Aslına bakarsanız sahte anılar Mandela Etkisi adı verilen başka bir şeye de neden olur. Mandela etkisi, büyük bir insan kitlesinin bir olayın gerçekleşmediği halde meydana geldiğine inandığı bir durumu ifade eder.
Sonuç olarak
Gördüğünüz gibi anılarımız genellikle düşündüğümüz kadar güvenilir değildir. Çok iyi anılara sahip olan kişilerde bile sahte anılar oldukça kolay bir şekilde oluşabilir. Sahte anılar kulağa bir kusur gibi gelse de tam olarak öyle değildir. Aslında bu anılar insan olmanın temel bir parçasıdır. Sahte anılara sahip olduğumuz gerçeği, beynimizin yaratıcılığının ve bilgiyi sürekli, yaratıcı bir şekilde yeniden birleştirme yeteneğinin bir kanıtıdır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- What Experts Wish You Knew about False Memories. Yayınlanma tarihi: 8 Ağustos 2016; Bağlantı: What Experts Wish You Knew about False Memories
- Loftus, Elizabeth F. et al. “Who remembers best? Individual differences in memory for events that occurred in a science museum.” Applied Cognitive Psychology 6 (1992): 93-107.
- We all have false memories. Here’s how yours are made. Yayınlanma tarihi: 26 Temmuz 2023. Kaynak Site BBC. Bağlantı: We all have false memories. Here’s how yours are made
- Patihis L, Frenda SJ, Loftus EF. False memory tasks do not reliably predict other false memories. Psychology of Consciousness: Theory, Research, and Practice. 2018;5(2):140-160. doi:10.1037/cns0000147
- Mendez MF, Fras IA. The false memory syndrome: experimental studies and comparison to confabulations. Med Hypotheses. 2011 Apr;76(4):492-6. doi: 10.1016/j.mehy.2010.11.033. Epub 2010 Dec 21. PMID: 21177042; PMCID: PMC3143501.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
