Bazı kavramlar yaşantımıza yaygın biçimde yerleştiği için nedenlerini fazla da sorgulamadan kabullenme eğilimi gösteririz. Bunlardan bir tanesi de zamanı ölçme biçimimiz ile ilgilidir. Zamanı söylemeyi öğrendiğimizde çoğumuzun saatler hakkında fark ettiği ilk şey, akrep ve yelkovanın saat yönü denilen bir yönde dönmesidir.
Ancak bu esnada aslında akla bir soru gelir. Bir saatin yönü neden soldan sağa doğru olmalıdır? Sonuçta biraz düşündüğünüz zaman bunun tam tersinin olmaması için herhangi bir neden yoktur. Ayrıca tarih boyunca saat yönünün tersine doğru çalışan saatlerin de yapıldığını biliyoruz.
Saat Yönü Özünde Dünya’nın Dönüş Yönü İle İlgilidir.
Saat yönü ile ilgili en bilinen açıklama bu standart yönün yalnızca zaman işleyişinin sonucu olmadığıdır. Bu durum aynı zamanda Dünya’nın dönüşünün ve insan uygarlığının çoğunun Kuzey Yarımkürede evrimleşmesinin bir sonucudur.
Örneğin, Türkiye’deki güneş saatleri ortalama 40 derece açıya sahiptir.
Saat yönünün neden bu şekilde kullanıldığını anlamak için yaklaşık 4.000 yıl geriye gitmeliyiz. İnsanlar binlerce yıldır zamanın geçişini takip etmek için Güneş’i kullanmışlardır. İlk saatler, zamanı kabaca göstermek için bir gölgenin uzunluğunu ölçen çubuklardı.
Mezopotamya’lı bilginler yerdeki gölgelerinin soldan sağa doğru hareket ettiğini fark etmişlerdi. Bu bölge konumu itibari ile kuzey yarım kürede olduğundan, güneş doğduğunda, gölge hemen tam batıda oluşuyor, güneş yükseldikçe gölge kuzeye, yani sağa doğru hareket ederek, güneş batışında doğu yönüne ulaşıyordu.
Yani gölge bugünkü tüm saatlerin akrep ve yelkovanında olduğu gibi soldan sağa doğru dönüyordu. Zamanla, MÖ 280 civarında antik Yunan yarım küre güneş saati ve MÖ 164 civarında Roma’da oluşturulan taşınabilir güneş saatleri gibi farklı versiyonlar da ortaya çıktı.
oluşan serinin bir parçasıdır.
Saat kollarının soldan sağa doğru hareket etmelerinin temel nedeni Dünya’nın dönme yönü ve uygarlığın önemli bir bölümünün Kuzey Yarımküre ‘de gelişmesi gerçeğinden kaynaklanmaktadır. Güneş saatleri ekvatorun altında saat yönünün tersine çalışır ve modern saat yapımcıları onları örnek olarak kullansaydı, saatlerimizi tamamen farklı okuyor olurduk.
Güney Yarıkürede Saat Yönü Diğer Tarafa Doğru mu Olur?
Avustralya gibi ekvatorun güneyindeki ülkelerde, güneş doğarken taşın gölgesi güneye düşer ve güneş yükseldikçe sola doğru dönüş yapar. İlk saat orada keşfedilseydi, bugün akrep ve yelkovan ters yönde dönüyor olabilirdi.
Saat teknolojisi ilerleyip güneş saatlerinden modern saatlere geçiş yapıldığında saatin kolları saat yönünde hareket etmeye devam etti. Sonucunda çoğunluğun alıştığı şey buydu. İnsanlar güneş saatine aşina olduğu için anında mantıklı geldi. Bu aynı zaman da gökyüzüne bakıldığında Güneş’in izlediği doğrultuya da uyuyordu.
Demek ki ilk uygarlıklar Güney Yarımküre ‘de gelişselerdi, durum çok farklı olacaktı. Sonuçta Dünya’nın kara yüzeyinin yaklaşık %70’i de kuzey yarımkürededir. Eğer insanlık Ekvator’da doğsaydı neler yaşanırdı diye soracak olursanız, o apayrı bir hikaye olurdu.
Bu arada ek bir bilgi verelim. Bolivya’da bazı saatler soldan sağa dönüyor. Bu ilginç saat tasarımını yukarıda görebilirsiniz. Bu saatler Güneyli kimliğini korumak adına önerildi, neyse ki halk arasında kabul görmedi. Yazımızın bitiminde öğrenmeye devam edelim. Zaman Neden Tek Yönde Hareket Eder? Zaman Oku Nedir?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why Do Clocks Run Clockwise?; Yayınlanma tarihi: 10 Haziran 2016; Bağlantı: https://www.thrillist.com
- Why Do Clocks Run Clockwise?; Yayınlanma tarihi: 13 Ekim 2015, Bağlantı: https://www.mentalfloss.com/
- Bolivia turns back the clock in bid to rediscover identity and ‘southernness’; yayınlanma tarihi: 25 Haziran 2015; Bağlantı: https://www.theguardian.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
