Aradan uzun zaman geçmiş olmasına rağmen, Roma İmparatorluğu’nun bazı icatları hâlâ günlük hayatımızın bir parçası olmaya devam ediyor.
Roma ya da Romen rakamlarının bize onlardan miras kaldığını zaten biliyor olabilirsiniz. Ancak bu büyük medeniyetin mirası sadece bunlarla sınırlı değil. Roma’nın modern topluma ve teknolojiye katkılarını hatırlamak için, bu uygarlık döneminde ortaya çıkan bazı Roma icatlarına göz atalım…
1-Roma Yolları
Roma icatları denince akla ilk gelenlerden biri, şüphesiz Roma yollarıdır. Geniş bir imparatorluğun etkili bir şekilde yönetilmesini sağlamak için Romalılar, antik dünyanın en gelişmiş yol sistemini inşa etti. Bu yollar, şehirleri ve kasabaları birbirine bağlamakla kalmıyor, aynı zamanda hızlı askeri ve idari iletişim sağlıyordu. İmparatorluğun gücünün ve birliğinin temel taşlarından biri, bu mühendislik harikası yol ağıydı.
Romalılar, yol inşaatına titizlikle yaklaşıyorlardı. İlk adımda, toprağı oyarak bir hendek açıyorlardı. Bu hendeğe kaya ve taşlar döşeniyor, ardından bu malzeme çimentoyla sımsıkı bir şekilde birleştiriliyordu. Böylece üstünde ağır orduların ve savaş arabalarının ilerleyebileceği kadar sağlam bir temel oluşuyordu.
Yüzeyi tamamlamak için büyük döşeme taşları kullanıldılar. Yolun yanlarına, suyun civardaki tarlalara yönlendirilmesini sağlayan kanallar açtılar. Bu sayede yollar sadece sağlam değil, aynı zamanda çevreyle uyumlu hale geliyordu.
Romalılar, MS 200 yılına kadar 80.500 kilometre uzunluğunda yol inşa etmeyi başardılar. Bugün bile Roma yollarının izleri, modern ulaşım sistemlerinde görülmektedir. Örneğin, İngiltere’deki Al ve A5 otoyollarının kökeni Roma dönemine kadar uzanır.
2- Roma Su Kemerleri
Romalılar, şehirlerinde umumi tuvaletlerden süslü hamamlara, çeşmelerden yeraltı kanalizasyon sistemlerine kadar çeşitli olanakların tadını çıkarıyordu. Ancak tüm bu gelişmiş altyapının temelinde bir mühendislik harikası olan su kemerleri vardı.
İlk olarak MÖ 312 civarında geliştirilen bu sistemler, suyu taş, kurşun ve beton boru hatları boyunca şehir merkezlerine taşımak için yerçekiminden faydalandılar. Roma su kemerleri, sadece günlük yaşamı kolaylaştırmakla kalmadı, aynı zamanda antik dünyanın en etkileyici mühendislik başarılarından biri olarak tarihe geçti.
Romalılar, su kemerlerini inşa ederken basit ama etkili ölçüm araçları kullandı. “Dioptra” adlı cihaz açıları, “Chorobates” ise yatay düzlemleri ölçmek için tasarlanmıştı. Bu araçlar, kemerlerin eğimini doğru bir şekilde hesaplamalarını sağladı
Bu sistem, şehirlerin büyümesine ve gelişmesine olanak tanıdı. Romalılar, yüzlerce kilometre uzunluğunda kemerler inşa ederek imparatorluğun her köşesine su sağladı. Öyle ki bazı su kemerleri, yapıldıkları günden bu yana varlıklarını sürdürüyor. Örneğin, İspanya’daki Segovia Su Kemeri ve Fransa’daki Pont du Gard, Roma mühendisliğinin zamanla nasıl başa çıkabildiğini gözler önüne seriyor.
3-Roma Betonu
Beton, modern dünyada günlük yaşamımızda sıkça karşılaştığımız bir malzemedir. İlk bakışta etkileyici bir Roma icadı gibi görünmemektir. Ancak, antik Roma’nın geliştirdiği Opus Caementicium adlı beton, tarihin en dayanıklı ve devrim niteliğinde yapı malzemelerinden biridir.
Romalılar, betonun geliştirilmesiyle mühendislik ve inşaat dünyasında çığır açtılar. Opus Caementicium, çimento ve çakılın karıştırılmasıyla elde ediliyordu. Bu beton türü, özellikle suyla temas ettiğinde daha da dayanıklı hale geliyordu. Bu özellik, su kemerleri, rıhtımlar ve köprüler gibi suyla sürekli temas eden yapılar için ideal bir çözüm sundu.
Günümüzde kullanılan beton, Roma’nın formülüne dayanır, ancak bazı yönlerden onun kadar dayanıklı değildir. Özellikle Roma betonunun suya karşı direnci ve zamanla güçlenmesi, bugünün yapı malzemelerinde hâlâ tam anlamıyla yeniden yaratılamamıştır.
4-Roma Gazeteleri
Romalılar, modern anlamda günlük hayatta aşina olduğumuz kağıt gazeteyi yaratmadılar. Ancak bilgi paylaşımı ve iletişim konusundaki yenilikçi yaklaşımları, dünyanın ilk gazetesi olarak kabul edilen Acta Diurna ile karşımıza çıkıyor.
“Günlük eylemler” anlamına gelen Acta Diurna, MÖ 131 dolaylarında ortaya çıktı ve Roma’nın toplumsal yapısında önemli bir rol oynadı. Metal veya taş üzerine kazınarak hazırlanan bu gazeteler, Roma Forumu gibi yoğun ticaretin ve sosyal etkileşimin olduğu alanlarda sergileniyordu.
Bu günlük gazeteler, sadece eğlence ve bilgi kaynağı değil, aynı zamanda halkı devlet kararları hakkında bilgilendiren bir araçtı. Örneğin, senato işlemleri Acta Senatus adı verilen ayrı bir yayında detaylandırılıyordu. Bu, Roma halkının siyasi gelişmelerden haberdar olmasını sağlıyordu.
5-Ciltli Kitaplar
Roma İmparatorluğu’nda yazı malzemesi olarak genellikle kil levhalar ve parşömenler kullanılıyordu. Bu tür malzemeler, yazıların taşınmasını zorlaştıran, saklamayı zahmetli hale getiren ve kırılgan yapılarıyla pratik olmayan seçeneklerdi.
1. yüzyıl dolaylarında yeni bir kitap türü görülmeye başlandı. Romalılar bu yeni kitaba ‘ağaç kütüğü’ anlamında kodeks diyordu. İlk kodeksler bağlı balmumu tabletlerinden yapılmaktaydı. İlk kodeksler, balmumu kaplı tahta tabletlerin bağlanmasıyla oluşturuluyordu.
Bu tabletler, yazı yazmak için tekrar tekrar kullanılabiliyor, pratik bir çözüm sunuyordu. Ancak kodekslerin asıl devrimi, daha dayanıklı ve kullanışlı bir malzemenin, hayvan derisinin (parşömen veya vellum) kullanılmaya başlanmasıyla gerçekleşti.
Kodeksin yaygınlaşmasında Hıristiyanlığın etkisi büyüktü. İlk Hıristiyanlar, kutsal yazılarını saklamak ve taşımak için kodeksleri tercih ettiler. Bu Roma icadı, dünya tarihinde bilginin korunması ve aktarılması açısından büyük bir öneme sahiptir.
6-Hipokaust Isıtma Sistemi
İlk Roma hamamları, sıcak su kaynaklarının bulunduğu yerlerde inşa edildi. Ancak hamamların popülerleşmesiyle birlikte, su kaynaklarından uzak yerlere yeni hamamlar inşa etme gerekliliği doğdu. Bu ihtiyaç, Romalıları mühendislik alanında yeni çözümler geliştirmeye itti. Sonuç olarak, suyun taşınması ve ısıtılması için etkileyici teknikler ortaya çıktı. Bu sistemlerin en dikkat çekici olanlarından biri, hipokaust adı verilen merkezi ısıtma sistemiydi.
Hipokaust, Romalıların MS 1. yüzyılda geliştirdiği, günümüz merkezi ısıtma sistemlerine benzeyen bir teknolojiydi. Sistem, sık aralıklarla dizilmiş, yaklaşık 60 ila 170 cm yüksekliğinde tuğla kolonlarla döşemeyi yükseltiyordu. Kare ya da daire kesitli tuğlalar, kireç harcıyla birleştirilerek sağlam bir temel oluşturuyordu. Döşemenin altında yer alan bu boşluk, sıcak havanın dolaşımına izin vererek mekânın ısınmasını da sağlıyordu.
Hipokaust sistemi, günümüz merkezi ısıtma sistemlerinin öncüsü olarak kabul ediliyor. Bugün birçok evde kullanılan zemin altı ısıtma sistemleri, Romalıların bu yenilikçi yaklaşımından ilham almıştır.
7- Modern Kanalizasyon Sistemi
Cloaca Maxima, dünyanın en eski kanalizasyon sistemlerinden biri olarak kabul edilmektedir. İsmi, Latince “En Büyük Lağım” anlamına gelir ve Roma’nın teknik dehasının somut bir örneğidir. İlk olarak yerel bir bataklığı kurutmak için tasarlanan bu sistem, zamanla genişletilerek Antik Roma’nın atık su yönetiminde kilit bir rol oynadı.
Cloaca Maxima’nın temel işleyişi oldukça basitti ama etkiliydi. Şehrin çeşitli bölgelerinden gelen kanalizasyon boruları, yerçekimi sayesinde atık suları Cloaca Maxima’ya yönlendiriyordu. Buradan itibaren atık sular, yeraltındaki büyük tünellerden geçerek doğrudan Tiber Nehri’ne ulaşıyordu.
Bu sistem, aynı zamanda yağmur sularını yönetmeye de yarıyordu. Yağışlı dönemlerde, şehrin caddelerinde biriken suyun taşmasını önlemek için drenaj ağı devreye giriyordu. Bu sayede hem sel baskınları engelleniyor hem de şehir sokaklarının temizliği sağlanıyordu.
Cloaca Maxima’nın etkileri, yalnızca antik dönemde sınırlı kalmadı. Bugün kullanılan modern kanalizasyon sistemleri, temelde Roma’nın geliştirdiği prensiplere dayanır.
8- Cerrahi Malzemeler
Romalılar sadece güçlü savaşçılar değillerdi. Aynı zamanda, modern tıbbi uygulamaların temelini atan ileri düzey cerrahi teknikler ve aletler geliştirdiler. Savaş alanlarında ve günlük yaşamda karşılaşılan yaralanmaların tedavisi, onları cerrahi ve tıbbi aletler konusunda yenilikçi olmaya zorladı.
Romalıların geliştirdiği cerrahi aletlerin tasarımı, yüzyıllar boyunca modern cerrahiye ilham kaynağı oldu. Bugün kullanılan birçok aletin temel yapısı, Roma döneminde kullanılan aletlere dayanır. Örneğin, modern neşter ve kemik testeresi gibi araçların temel tasarımı, Roma yeniliklerinin bir yansımasıdır.
9- Roma’nın Posta Sistemi: Cursus Publicus
Yaklaşık MÖ 20 yılında İmparator Augustus, Roma İmparatorluğu’nun etkin yönetimini sağlamak ve mesajların hızlı bir şekilde iletilmesini kolaylaştırmak için bir posta sistemi kurdu. Cursus Publicus, bu amaçla tasarlanan ve atlar ile arabaların kullanıldığı bir ulaşım ağıydı.
Cursus Publicus, öncelikli olarak devlet işleri için kullanılan bir sistemdi. Mesajları, eyaletler arasında atlı haberciler taşıyordu. Roma yollarının dayanıklı ve iyi planlanmış yapısı da, mesajların hızlı bir şekilde yerine ulaşmasını kolaylaştırıyordu.
Habercilerin hızını artırmak için yollar boyunca belirli aralıklarla “mansio” adı verilen konaklama noktaları vardı. Bu istasyonlarda haberciler, dinlenmek için mola verirken atlarını değiştirerek yola devam ediyordu. Böylece yolculuk kesintisiz bir şekilde devam ediyordu. Roma’nın Cursus Publicus sistemi, modern posta hizmetlerinin öncüsüdür. Yollar boyunca kurulan konaklama istasyonları da, lojistik merkezlerinin erken bir versiyonu olarak düşünülebilir.
10- İlk Apartmanlar
Listemizdeki son Roma icadı ise muhtemel hepimizin kabusu oldu. Artan nüfus ve sınırlı şehir alanı nedeniyle Romalılar, konut ihtiyaçlarını karşılamak için yenilikçi bir çözüm bulmak zorundaydı. Çözüm mevcut alanı dikey olarak kullanmaktı. Böylece, bir merdiven ve orta avlu etrafında organize edilen altı ila sekiz katlı apartman blokları, yani insulae, ortaya çıktı.
İnsulae, zengin villalardan farklı olarak, orta ve alt sınıf Romalılar için tasarlanmış çok katlı konutlardı. Alt katlar genellikle daha geniş, daha sağlam ve daha pahalıydı. Üst katlar ise daha dar, daha az sağlam ve daha ucuzdu. Alt katlarda yaşayanlar genellikle dükkan sahipleri veya orta gelirli ailelerdi. Üst katlar, düşük gelirli ailelerin veya bireylerin yaşadığı alanlardı.
İnsulae’nin merkezinde bir avlu bulunurdu. Bu avlu, hem doğal ışık hem de havalandırma sağlardı. Merdivenler, sakinlerin üst katlara erişimini kolaylaştırırdı, ancak üst katlara çıktıkça konfor ve güvenlik azalırdı. Romalıların insulae modeli, modern şehirlerdeki apartman bloklarının temelini oluşturur.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- 10 Innovations That Built Ancient Rome; yayınlanma tarihi: 4 Ocak 2021; Bağlantı: https://www.history.com
- Historical Roman Inventions That Helped Shape the Modern World; yayınlanma tarihi: 21 Mart 2021; Bağlantı: https://interestingengineering.com/
Matematiksel
