Retorik, bir topluluk önünde etkili bir biçimde konuşma sanatıdır. Dinleyiciyi ikna etmek, bilgilendirmek veya eğlendirmek için dili ustaca kullanmakla ilişkilidir. Dilin kullanımı felsefenin konuları arasında yer aldığı için özünde retorik ile felsefe birbiri ile bağlantılıdır.
Tarih boyunca retorik, kamuoyunu etkilemek için ikna kullanmanın resmi sanatı olarak hizmet etti. Uzun zaman boyunca politikacılar, avukatlar ve diğer konuşmacılar için temel bir beceri olarak kabul gördü. Hatta retorik öğrenilmesi, çalışılması ve düzenlenmesi gereken akademik bir disiplindi. Günümüz retorik çoğu zaman bireyin topluluk önünde konuşma tarzına bağlı olarak kişisel tercih meselesi olsa da, antik retorik doğası gereği çok daha didaktik ve katıydı.
Retorikte ustalaşmak için mantıksal akıl yürütme ve tartışma stratejileri gibi retorik araçların kapsamlı bir biçimde araştırılması gerekiyordu. Bu disiplinin geliştirilmesinde de öne çıkan isim Aristoteles idi. Aristoteles konuşma sanatı üzerinde çalışan ilk filozoflardan biriydi.
Retorik teorisinin temel ilkelerini oluşturan ve ikna sanatı hakkında temel bilgileri veren onun Retorik adlı eseriydi. Günümüzde bir çok kişi bu kitabı ikna konusunda şimdiye kadar yazılmış en önemli eser olarak görmektedir. Bu nedenle Aristoteles’in retorik kuramı ve iletişim modeli günümüzde hala kullanılmaktadır.
Aristoteles’in Retorik Kuramı ve İletişim Modeli
Aristoteles’in iletişim modeli aynı zamanda “retorik üçgen” veya “konuşmacı-dinleyici-mesaj” modeli olarak da bilinmektedir. İletişimde 3 temel unsur vardır. Bunlar konuşmacı, konuşma ve dinleyici üçlüsüdür.
Konuşmacı mesajı ileten kişidir. Bu modelde konuşmacı mesajın etkili bir şekilde oluşturulmasından ve iletilmesinden sorumludur. Bu sadece kullanılan kelimeleri değil aynı zamanda konuşma tarzını, ses tonunu ve beden dilini de etkili bir biçimde kullanmasını içerir.
Dinleyici mesajı alan insan grubudur. Bu modelde dinleyici iletişim sürecinin önemli bir parçası olarak kabul edilmektedir. Konuşmacının mesajı etkili bir şekilde iletebilmesi için dinleyicilerin ihtiyaçlarını, ilgi alanlarını, inançlarını ve değerlerini anlaması gerekir. Mesaj ise iletilen şeyin içeriğidir. Bu modelde mesaj açık, kısa ve ikna edici olmalıdır. Mesajın alakalı ve ilgi çekici olmasını sağlamak önemlidir.
Aristoteles’in iletişim modeli önemlidir çünkü modern yaşamlarımızda bile makul ve geçerli görünmektedir. Onun modeli temelinde üç ana önemli unsurdan oluşur.
İletişimin İlk Unsuru: Ethos
Ethos, “güvenilirlik” anlamına gelen bir kelimedir. Esasen konuşmacının bahsettiği konu hakkında güvenilir olması ile ilgilidir. Bu da sadece konuşmacının kendi uzmanlık alanından bahsetmesi durumunda mümkün olacaktır. Konuşmacı ayrıca argümanlarını destekleme konusunda da ustalık kazanmalıdır. Güvenilirlik aynı zamanda kanıtlar kullanılarak, kaynaklardan alıntı yapılarak veya konuşmacının kendi deneyiminden veya uzmanlığından yararlanılarak da oluşturulur. Bu nedenle, bir konuşmada argümanlarınızı net kanıtlarla destekleyecek ampirik verilere sahip olmak çok önemlidir.
İletişimin İkinci Unsuru: Pathos
İletişimin ikinci en önemli unsuru, Aristoteles’in pathos dediği şeydir. Pathos’un gerçek çevirisi duygudur. Pathos aslında konuşmacının konuştuğu kitleyle duygusal bir bağ kurmasıdır. Bu sayede izleyiciler konuşmacının onlardan biri olduğunu hissedeceklerdir. Dolayısıyla Aristoteles’in iletişim modelinde pathos, bir mesajın duygusal çekiciliğini ifade eder.
Bu da ancak ses tonu, beden dili gibi çeşitli iletişim unsurlarını ustaca kullanmakla mümkün olacaktır. Ancak pathos konusunda ustalaşmak için öncelikle dinleyicileri ve onların duygusal durumlarını anlamak gerekecektir. Bu sayede dinleyicilerin duygularına hitap etmek ve onlarla bağ kurmak mümkün olacaktır.
İletişimin Üçüncü Unsuru: Logos
Aristoteles’in işaret ettiği iletişimin üçüncü en önemli unsuru ise logos’tur. Logos kelime olarak İngilizce “logic” yani mantık sözcüğünden türemiştir. Aristoteles’e göre retorik alanında kullanılan “logos”, mantığa dayalı akıl yürütme durumudur. Logos konuşmacının anlattıklarını mantıki temellere bağlamasıdır.
Ethos, konuşmacının veya mesajın kaynağının güvenilirliğini, pathos bir mesajdaki duygusal çekiciliği ifade ederken, logos mesajın kendisinin mantıksal çekiciliğine ve tartışmaya dayalı yapısına odaklanır.
Aristoteles’in İletişim Modeline Eleştiriler
Aristoteles’in iletişim modeli, günümüzde de geçerliliğini koruyan, zamanın ötesinde bir çerçevedir. Bu üç unsur, konuşmacıların mesajlarını etkili bir şekilde iletmeleri ve dinleyicilerini ikna etmeleri için sağlam bir rehber sağlar. Ethos konuşmacının inanılırlığına ve güvenilirliğine odaklanır. Logos mesajda mantığın ve akıl yürütmenin kullanımını vurgular. Pathos ise dinleyicilerle bağlantı oluşturmanın önemine dikkat çeker.
Ancak yine de bu modelin zayıf yönleri de bulunmaktadır. Model öncelikli olarak iknaya odaklanmıştır ve ikna edici olmayan iletişim bağlamlarında fazla yararlı olmayacaktır. Modelin ana kullanımı, belirli türdeki bir etkinliğe izleyici kitlesinin dahil edilmesini sağlamaktır. Bu nedenle günlük kullanım için verimli değildir.
Bu teorinin ikinci ve muhtemelen en dikkate değer sınırlaması, modelin iletişimin doğrusal bir süreç olduğunu varsayması ve iletişimin dinamik ve etkileşimli doğasını hesaba katmamasıdır. Bu, modelin dinleyicilerin herhangi bir geri bildirimine, sorusuna yer bırakmaması anlamına gelir. Yani bu iletişim modelinde dinleyiciler pasif durumdadır. Dolayısıyla model yalnızca topluluk önünde yapılan konuşmaya uygulanabilir.
Günlük hayatta basit bir iletişim kurarken bile aslında amacımız karşımızdaki kişiyi söylediklerimizle etkilemek ve anlattıklarımıza inandırmaktır. Farkında olsak da olmasak da ağzımızdan çıkan her sözcük temelinde ikna etmeye dayalı bir amaç için çıkmaktadır. Bu nedenle bu iletişim modelinin bir kısmının üzerine kafa yormak hem daha ikna edici konuşmak hem de körü körüne birilerinin sözlerinin karşısında ikna olmamak adına faydalı olacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Dunne, Luke. “Aristotle’s Rhetoric: A Brief Overview” TheCollector.com, November 20, 2023, https://www.thecollector.com/aristotle-rhetoric/.
- Panovski, Antonio. “Aristotle’s Model of Communication: 3 Key Elements of Persuasion” TheCollector.com, November 11, 2023, https://www.thecollector.com/aristotle-model-communication/
- Adhikary, Nirmala Mani. (2010). The Sadharanikaran Model and Aristotle’s Model of Communication: A Comparative Study. Bodhi: An Interdisciplinary Journal. 2. 10.3126/bodhi.v2i1.2877.
- Bahçecioğlu, Elif. (2021). Retoriğin Temel Unsurları Olan Ethos-Pathos-Logos Perspektifinden İkna Sanatının Kullanılışı: Müge Anlı Örneği. Aksaray İletişim Dergisi. 3. 10.47771/aid.783923.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
