Portreler elbette bizi göremezler. Ama öyle bile olsa bir portre ile karşı karşıya kaldığımız bazı durumlarda, izlendiğimiz düşüncesine pek de engel olamayız. Bir sergiye gittiğinizde bazı insan resimlerindeki gözler bizim gözlerimizin içine bakıyormuş gibi hissederiz. Biraz yana çekilsek ve hatta bir köşeye gitsek bile sanki resimdeki kişi gözlerini dikmiş hala bize bakıyordur. Mantıken ortada korkacak hiçbir şey olmadığını biliriz. Ancak yine de kendimizi huzursuz hissederiz.
Belki de bu nedenle vandalizmin ilk hedefi genellikle gözlerdir. Örneğin, Leonardo Da Vinci’nin ikonik sanat eseri Mona Lisa‘yı ele alın. Ünlü portre, doğrudan size bakıyormuş gibi görünen ve siz hareket ettikçe sizi takip eden gözleri ile ünlüdür. Leonardo böyle bir tabloyu yaratan ilk kişi olmasa da, resimdeki gözlerin kişiyi takip etmesi, aynı etki bu tabloda da karşımıza çıktığı için, “Mona Lisa etkisi” olarak da bilinmektedir.
Tablolarda, kişi veya kişilerin nereden bakılırsa bakılsın gözlerinin hep bize bakmasını sağlamak ressam için ayrı bir yetenektir. Peki bu optik yanılsamaya ne sebep oluyor ve sanatçılar bu etkiyi nasıl elde ediyor? Cevap bir kere daha matematik ile ilişkili.
Ressamlar perspektif tekniğini keşfedene kadar nesnelerin birbirlerine uzaklıklarını yansıtmak için yükseklik ve genişlikten faydalanıyordu. Bu yüzden resimler düz görünüyordu. Erken Mısır resimleri, perspektif eksikliği için iyi bir örnektir. İlk sanatçılar, mesafeyi vurgulayabilmek için nesneleri yalnızca daha küçük veya daha büyük yapabilirlerdi.
Perspektif, Işık ve Gölge Oyunları
Neyse ki 14. yüzyılda sanatçılar “perspektif” ile tanıştı. Filippo Brunellesco adlı bir İtalyan mimar, odak olarak tek bir nokta kullanan bir teknik olan, doğrusal perspektif tekniğini geliştirdi. Bu keşfin ardından, sanat endüstrisinde doğrusal bir perspektif popüler hale geldi.
Perspektifin yanı sıra sanatçılar eserlerinde, derinlik yanılsaması yaratmak için ışık ve gölgeyi de ustaca kullanmaya başladılar. Bu sayede de resimler giderek gerçeğe daha yakın bir hal almaya başladı. Detaylar için: Rönesans Mimarisinin Babası Filippo Brunelleschi Perspektifi Nasıl Keşfetti?
Yukarıda da dediğimiz gibi, birçok sanatçı, canlı görünen resimler yaratmak için doğrusal perspektifi ve ışık ile gölgenin etkileşimini kullanır. Sonuçta yarattığı şey optik bir yanılsamadır. Ve bu yanılsama başka yanılsamalara yol açar. Tablodaki perspektif, gölgeler ve ışık siz hareket ettikçe değişmediğinden, beyninizde hafif bir optik illüzyon yaratır. Öyle ki siz hareket ettikçe gözler de sizi takip ediyormuş gibi görünür.
Gözün bakış açısı göz merceğinin konumu ile ilgilidir. Bir gözü tam karşıdan görüyorsanız ve göz bebeği de size göre ortada ise o göz de size bakıyordur. Eğer bir ressam gözün tam karşıdan görünüşünü, göz bebeği de tam ortada veya yuvarlak resimlemiş ise veya fotoğraf tam karşıdan göz objektife bakar şekilde çekilmiş ise hangi açıdan bakarsanız bakın, gözün o şeklini göreceksinizdir.
Resimdeki Gözlerin Bizi Takip Etmesinin Nedeni
Ancak aynı şeyi karşınızda gerçek bir insan varken denediğinizde resimdeki bu yanılsama gerçekleşmez. Örneğin bir arkadaşınızdan sabit durmasını ve hep karşıya bakmasını isteyin. Siz de bu sırada konumunuzu sürekli değiştirerek onun gözlerine bakın. Resimde yaşadığınız durum gerçekleşmiyor değil mi? Bunun nedeni üç boyutlu bir görüntüye bakıyor olmanızdır.
Ayrıca resimdeki sabitliğin aksine siz konumunuzu değiştirdikçe perspektif, ışık ve gölge de değişmektedir. Duvarda bir resim gördüğümüzde ise yakın ve uzak noktaları tanımlayan görsel bilgi, bakış yönünden etkilenmez.
Resim iki boyutlu olduğundan, yani derinliği olmadığından yanından dolaşıp yandan görünüşünü görme olanağınız yoktur. Bu nedenle, nereden, hangi açıdan bakarsanız bakın gözü tam karşıdan bakıyormuşsunuz gibi görürsünüz. Kendi gözleriniz de olayı üç boyutlu algıladığından tablodaki göz sürekli size bakıyormuş gibi görünür.
19. yüzyılda Jules de la Gournerie bu fenomeninin matematiksel olarak kanıtlanabileceği fikrini ilk kez ortaya atmıştı. Ancak bunun açıklanması için Ohio Eyalet Üniversitesi’nden araştırmacıların 2004 yılında yaptığı açıklamaya kadar beklememiz gerekti.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why do the eyes in paintings seem to follow you sometimes? Bağlantı: https://entertainment.howstuffworks.com
- The Mystery of Portraiture: Why Do the Eyes in Paintings Seem to Follow You Sometimes?; Yayınlanma tarihi: 30 ocak 2020; Bağlantı: https://www.nashvillechatterclass.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
