Ayakkabılarınızı giymek için acele ederken telefondaki arkadaşınıza “On dakika sonra orada olacağım dersiniz. Proje yöneticisi patronuna kendinden emin bir şekilde “Yıl sonunda faaliyete geçmeyi hedefliyoruz” der. Hepimiz bir görevin ne kadar süreceğini tahmin ederken aşırı iyimser davranmaktan suçluyuz. Yazımızın konu planlama yanılgısı özetle budur.
Konunun detaylarına geçmeden önce bir örnek daha verelim. Diyelim ki bir üniversite öğrencisi olan Ali’nin bugünden bir hafta sonra Cuma günü teslim etmesi gereken bir ödevi var. Ali daha önce benzer uzunlukta birçok makale yazmıştı. Sonucunda bu tarz bir ödevi bitirmesi genellikle yaklaşık bir haftasını alıyordu.
Yine de Ali, zamanını nasıl bölüştüreceğini planlarken, ödevi üç günde bitirebileceğinden oldukça emindi. Bu durumda da Salı gününe kadar başlamamaya karar verdi. Sonucunda sizin de tahmin ettiğiniz gibi Ali ödevini son gece bitiremedi ve ek süre istedi. Bunun nedeni bir kez daha planlama yanılgısıdır.
Etrafınıza bakın ve planlama yanılgısının suçlu olduğu birçok başarısız veya gecikmiş proje göreceksiniz. Peki ama neden planlamayı beceremiyoruz?
Planlama Yanılgısı Nedir?
Planlama yanılgısı, ilk kez 1977’de Daniel Kahneman ve Amos Tversky tarafından tanımlanan bilişsel bir önyargıdır. Diğer bir deyiş ile, belirli bir süre içinde gerçekten yapabileceğimizden daha fazlasını yapabileceğimize inanma eğilimimizdir.
Planlama yanılgısı son derece yaygındır. Kahneman ve Tversky ufuk açıcı çalışmalarını yayınladıklarından beri, planlama yanılgısının varlığını doğrulayan pek çok ampirik çalışma yapıldı. Örneğin psikoloji öğrencileriyle yapılan bir araştırma, öğrencilerin yalnızca %30’unun son sınıf tezini tahmin ettikleri sürede tamamlayabildiğini ortaya çıkardı. Dahası, planlama yanılgısı ısrarcıdır. Araştırmalar önceki hatalarımızdan ders almadığımızı gösteriyor.
Bireyler, belirli bir görevi tamamlamalarının ne kadar süreceği konusunda tahminlerde bulunduklarında, öncelikle geleceğe ve görevi nasıl yerine getireceklerine odaklanırlar. Bu da onların geçmişte benzer görevlerin ne kadar zaman aldığını hatırlamalarını engeller.
Bunun sonucunda kişiler, bir görevin (zaman, para, enerji veya başka bir şey) taleplerinin gerçekçi tahminlerini göz ardı eden kararlar alır. Aynı zamanda risk ve şans unsurlarını küçümseme eğilimi gösterir. . Bunun yerine, yalnızca kendi yeteneklerine odaklanır ve muhtemelen bu konuda yeteneklerini aşırı iyimser bir değerlendirmesini yapar.
Planlama yanılgısı insanlar her işbirliği yaptığında -ekonomi, bilim ve siyasette- özellikle belirgindir. Projeler için harcanacak zaman düşük tahmin edilir, projelerin faydaları ise abartılır. Maliyetler ve riskler için tam tersi söz konusudur; bunlar sistematik olarak azımsanır.
Neden Planlarımız Gerçekçi Değildir?
Bu yazımızda da ele aldığımız gibi biz insanlar genel olarak olumlu düşünme eğilimdeyiz. Dünyadan ve diğer insanlardan iyimser beklentilerimiz var. Bu nedenle olumlu olayları, olumsuz olaylardan daha fazla hatırlarız. En önemlisi, karar verme süreçlerimizde olumlu bilgileri tercih etme eğilimindeyiz.
Buna bir çözüm olarak aklınıza daha detaylı planlama yapmak gelirse ne yazık ki bu da bir işe yaramayacaktır. Hatta adım adım yapılan bir plan, planlama yanılgısını arttırır. Bunun nedeni projeye odaklanmamız artınca beklenmedik şeyleri daha da az düşünür olmamızdır.
Planlama yanılgısının hem profesyonel hem de kişisel yaşamlarımız için sonuçları önemli vardır. Sonucunda bu yanılgı bizi zamanımızı ve paramızı talihsiz girişimlere harcamaya yönlendirir. Gereksiz bir biçimde bazı projelere çok uzun süre bağlı tutar.
Araştırmalar bu ön yargının ne kadar yaygın olduğunu bizlere göstermiştir. Sonucunda iş dünyasında, start-up girişimlerin %80’inden fazlasının başlangıçtaki pazar payı hedeflerine ulaşamadığı biliyoruz. Bu arada, sınıflarda öğrenciler ödevlerinin yaklaşık üçte ikisini beklediklerinden daha geç bitirdiklerini de bildiriyorlar. Kısacası bir çoğumuz aslında planlama yapmayı istesek de pek beceremiyoruz.
Planlama Yanılgısından Kaçış Mümkün mü?
Bu yazıyı okuduktan sonra, sadece planlama yanılgısının farkında olmak, bunun olmasını engellemek için yeterli değildir. Bu bilgiye sahip olsak bile, bu kez bu kuralların bizim için geçerli olmayacağına inanma tuzağına düşme riskiyle karşı karşıyayız.
Yapabileceğimiz şey, planlama sürecinde bundan kaçınmamıza yardımcı olabilecek adımlar oluşturmaktır. Bunun için aslında yapılacak şey oldukça basit. Geçmişe başvurun. Planlama yaparken ne yazık ki, çoğumuz zamanda geriye değil ileriye bakma eğilimindeyiz. Bu da geçmiş deneyimlerimizi göz ardı etmemize neden olur.
Sonuç olarak benzer bir proje ya da ödev ya da herhangi bir motivasyonu gerçekleştirme sürecinin üç yıl sürmüşse ne kadar detaylı planlarsanız planlayın bu seferki de muhtemelen aynı zamanınızı alacaktır. Bunun bilincinde olun ve adımlarınızı buna göre atın.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Why do we underestimate how long it will take to complete a task? Bağlantı: https://thedecisionlab.com/
- Buehler, Roger & Griffin, Dale & Peetz, Johanna. (2010). The Planning Fallacy. Advances in Experimental Social Psychology – ADVAN EXP SOC PSYCHOL. 43. 1-62. 10.1016/S0065-2601(10)43001-4.
- Buehler, Roger et al. “Exploring the “planning fallacy”: Why people underestimate their task completion times.” Journal of Personality and Social Psychology 67 (1994): 366-381.
- Buehler, R., Griffin, D., & Ross, M. (2002). Inside the planning fallacy: The causes and consequences of optimistic time predictions. In T. Gilovich, D. Griffin, & D. Kahneman (Eds.), Heuristics and biases: The psychology of intuitive judgment (pp. 250–270). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511808098.016
Matematiksel
