Uyku esnasında aslında beynimiz uyumaz. Bunun yerine biz uyurken uykumuzu yönetir. Ancak kimi zamanlarda uykuda beynin bazı bölümleri uyanıkken bazı bölümlerinin uykuda olması söz konusu olur. Bunun sonucunda da parasomnia (Parasomni) olarak adlandırılan ilginç durumlar ortaya çıkar.
Parasomni, uyurken anormal davranışlara neden olan bir uyku bozukluğudur. Davranış, uyanıklıktan uykuya geçiş ve bunun tersi de dahil olmak üzere uykunun herhangi bir aşamasında ortaya çıkabilmektedir.
Parasomniniz varsa, uyku sırasında hareket eder, konuşur ve hatta kimi zaman olağandışı şeyler yapabilirsiniz. Diğer insanlar uyanık olduğunuzu düşünse de aslında bu eylemleri tamamen bilinçsiz bir biçimde yaparsanız. Sonrasında da gerçekleşen olayları hatırlamazsınız.
Parasomniler çocuklarda erişkin nüfusa göre daha sık görülmektedir. Çocuklarda, NREM ( hızlı olmayan göz hareketi) esnasında ortaya çıkan parasomniler, REM (hızlı göz hareketi) parasomnilerinden daha yaygındır. Ancak yetişkinlerde de sık olarak parasominelere rastlanmaktadır.
Parasomni psikiyatrik bir bozukluk değildir. Bununla birlikte psikolojik faktörlerin, örneğin stresli bir yaşantının, parasomni ataklarını artırdığı bilinmektedir. Parasomniler görüldükleri uyku dönemine göre REM, REM dışı ve tüm uyku dönemlerinde görülebilen biçiminde üç grupta toplanır.
Bazı Parasomni Türleri
Uyurgezerlik
Halk arasında bilinen diğer parasomni türleri daha çok REM dışında görülenlerdir. Somnambulizm olarak da bilinen Uyurgezerlik bunlardan biridir. Uyurgezerler gözleri açık yürür, konuşur ve eylemlerinin pek az farkında olmalarına karşın tamamen uyanıkmış gibi hareket ederler.
Kimi uyurgezerler, bazen ciddi biçimde, kendilerini veya başkalarını yaralarlar. Bu durumla ilgili yaygın yanılgı, uyuyan kişinin uyandırılmaması gerektiğidir. Ancak, riskleri göz önünde bulundurarak, gerekli durumlarda bu kişileri uyandırmak gerekmektedir.
Kenneth James Parks muhtemelen en ünlü uyurgezerlik vakasıdır. Parks, 1987’de, 24 yaşındayken, uyuyakaldığı kanepeden kalkmış, evin kapısını açık bırakıp arabasına binmiş, eşinin ebeveynlerinin 23 kilometre uzaktaki evlerine gitmiş ve kayınpederini yaralayıp, kayınvalidesini öldürmüştür.
Bir süre sonra şaşkın bir şekilde karakola giden Parks, bir rüya gördüğünü, birilerini öldürdüğünü söylemiştir. Ken Parks uzun duruşmalar, tartışmalar ve uzman görüşlerinden sonra uyurgezer olduğu ve o sıradaki davranışlarından sorumlu olmadığı savunmasının kabul edilmesiyle beraat etmiştir.
Uyku Terörü
Uyku terörü, uykunun derin evrelerinde yüksek sesle çığlık atma ve çılgın davranışların eşlik ettiği bir uyanmadır. Eğer aile bireylerinde uyku terörü veya uyurgezerlik geçmişi varsa uyku terörü daha yaygındır. Özellikle çocuklarda ve kadınlarda daha çok görülmektedir. Bu durumu tetikleyici unsurların, depresyon, anksiyete veya bipolar bozukluk gibi sağlık sorunlarına bağlı olduğu düşünülmektedir.
Uyku felci
Bedenin geçici olarak hareket edememesi durumudur. Halk arasında “karabasan” olarak da bilinmektedir. Ancak bu durumun doğaüstü bazı varlıklarla ilişkisi yoktur. Gerçekte uyku felcinin nasıl ortaya çıktığını bilimsel olarak bellidir.
Basit bir ifade ile beynimiz uyanır. Ancak vücudumuz uyanmaz ve REM uykusu esnasındaki felç durumunda kalır. Böylece bilincimiz yerine geldiği halde hareket edemez ve konuşamayız. Zaman zaman buna rüya gibi görüntüler, yani halüsinasyonlar da eşlik eder.
Uyku felci kişi tekrar REM uykusuna dönmeden önce veya tamamen uyanmadan önce birkaç saniye ile birkaç dakika arasında sürer. Stres, yaşam tarzı değişiklikleri, açlık, düzensiz uyku, sırt üstü yatmak gibi durumlar bu durumu tetikleyecektir.
Parasomni Tedavisi Nedir?
Çoğu durumda, parasomniler geçicidir, ilaca ihtiyaç duyulmayacaktır. Ancak bu tarz davranışlar anksiyete ve yoğun korku ile birlikte gözlemlenirse bir uzmana başvurulması gerekir. Bu tarz bir tedavide hastanın ayrıntılı hastalık öyküsü alındıktan ve detaylı fizik muayene yapılır. Sonrasında gerekirse ek laboratuvar ve görüntüleme tetkiklerine başvurulur. ( Okuma önerisi: Lüsid (Lucid) Rüya Nedir? Bilinçli Rüya Görmek Mümkün müdür?)
Özellikle uyku bozukluklarında başvurulan polisomnografi testi uyku bozukluğunun tipini belirlemede önemlidir. Elde edilen sonuçlara göre sorun tespit edilerek uygun tedavi planlanır. Belirli bir nedenden şüphelenilen durumlarda ( alkol , ilaç vb.) amaç, ana faktörü mümkün olduğunca sınırlamaktır.
Bunların yanında kişilerin günlük hayatlarında alabilecekleri çeşitli tedbirlerle de uyku bozukluklarını gidermeleri veya önlemeleri mümkündür. Bunların bazılarını aşağıda görebilirsiniz.
- Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazanılmalıdır. Özellikle vitamin ve mineral içeriği yüksek sebze ve balık gibi besinlerin tüketimine ağırlık verilmelidir. Basit şekerler gibi yüksek karbonhidrat içerikli gıdalar az tüketilmelidir. Düzenli egzersiz yapılmalıdır.
- Kafein içerikli çay, kahve, elma gibi gıdaların tüketimi azaltılmalıdır. Sigara ve alkol tüketimine son verilmelidir.
- Uyku öncesi telefon, bilgisayar, tablet gibi elektronik cihazlarla uğraşılmamalıdır. Cihazlar mümkün olduğunca yataktan uzakta muhafaza edilmelidir.
- Yatak odası karanlık ve sessiz olmalı. Ayrca yatak konforu kişinin uykuya dalmasına yetecek düzeyde olmalıdır. Günün benzer saatlerinde uyumaya çalışılmalıdır. Belirli saatte uyku alışkanlığının kazanılması, uykuya dalmayı kolaylaştırmaktadır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- What Is Parasomnia and How to Deal with It?; Yayınlanma tarihi: 4 Mart 2020; Bağlantı: https://disturbmenot.co/what-is-parasomnia/
- What You Need to Know About Parasomnias; Bağlantı: https://www.healthline.com/health/parasomnia
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
