Atatürk, tam bağımsız ve özgür bir ülke olabilmenin koşulunun bilim ve irfan olduğunu dile getirir. Cumhuriyet kurulduktan sonra bu düşüncesini uygulamak için 1924 yılında İstanbul Darülfünunu, İstanbul Üniversitesi olarak yeniler. Buna ek olarak, 1933 yılında üniversite reformuyla yükseköğrenimi yeniden yapılandırır.
Bu bağlamda, yurt dışından bilim insanları getirterek bu hocaların ülkemizde öğrenci yetiştirmeleri sağlanır. Ayrıca burs imkânı sunarak yurt dışına öğrenciler gönderilir. Böylece “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir.” ilkesiyle yola çıkan ve dünya bilimine de katkıda bulunan çok sayıda bilim insanımız yetişir. Bunlardan birisi de olan Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın gökbilimcisi, ilk kadın dekanı ve ilk kadın senatörü olan Nüzhet Toydemir Gökdoğan‘dır.
Nüzhet Toydemir Gökdoğan Kimdir?
1910 yılında İstanbul’da doğan, 1928 yılında Erenköy Kız Lisesi’ni bitiren Prof. Gökdoğan, aynı yıl yapılan bir sınavı kazanarak matematik ve fizik öğrenimi görmek için Fransa’ya gitti. Paris Üniversitesi’nden sertifikasını aldıktan sonra İstanbul’a geri döndü. Sonrasında da İstanbul Üniversitesi’nde çalışmaya başladı.
Aynı yıl Ord. Prof. Dr. Erwin Finlay Freundlich tarafından İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde Astronomi Enstitüsü kuruldu. Enstitüde okutulan astronomi dersleri, İngilizce anlatılmaktaydı.. Bu süreçte öğrenci olan Paris Pişmiş (Türk gökbilimci, 1911 – 1999) bir tercümanla birlikte dersleri Türkçe’ ye çeviriyordu. 1934-1935 yıllarında okutulan Gök Mekaniği dersini Nüzhet Toydemir Gökdoğan tercüme etti. 6 ay sonra da bu ders Türkçe olarak anlatılmaya başlandı.
1936 yılına gelindiğinde Gökdoğan üniversite bahçesinde küçük bir gözlemevi kurulması için çalışmalara başladı. Bu çalışmalar sırasında bu gözlemevine bir teleskop yerleştirildi. Bu daha önce Kandilli Gözlemevi için satın alınan teleskoptan sonra Türkiye’ye getirilen ikinci teleskoptur.
Freundlich’in yanında doktora tezini hazırlayan Nüzhet Toydemir, 1937 yılında Fen Doktoru unvanını aldı. Tezi İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nin kayıtlarındaki “bir numaralı” doktora tezidir.
Nüzhet Toydemir 1938 yılında Eski Bayındırlık Bakanı Ali Mukbil Gökdoğan ile evlendi. Bu evliliğinden 1941 yılında Cumhuriyet tarihinin ilk kadın keman virtüözü olan kızı Gönül Gökdoğan ve 1946 yılında da Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde Profesör olan oğlu Ömer Can Gökdoğan dünyaya geldi.
Nüzhet Toydemir Gökdoğan Türkiye’nin İlk Kadın Dekanıdır
Doçentlik tezini 1940 yılında veren Gökdoğan, William Marshall Smart’ın “Spherical Astronomy” adlı eserini “Kürevî Astronomi” adıyla Türkçeye çevirdi. 1 Aralık 1948’de Fen Fakültesi’nin teklifi ile İstanbul Üniversitesi Senatosu tarafından profesörlüğe yükseltildi ve Fen Fakültesi’ni temsil etmek üzere Üniversite Senatörü oldu. Böylece ilk kadın senatör olma unvanını elde etti.
Aynı yıl Cahit Arf, Mustafa İnan ve Nazım Terzioğlu ile birlikte Türk Matematik Derneği‘ni kurdular. 1949 yılında da Süreyya Ağaoğlu, Sara Akdik, Şevket Fazıla Giz, Remziye Hisar, Nebahat Karaorman, Müfide Küley, Türkan Rado, Pakize Tarzi, ve Beraat Zeki Üngör ile birlikte, Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği’ni (TÜKD) kurdu. 1952 – 1954, 1954 – 1956, 1966 – 1968 ve 1968 – 1970 tarihleri arasında bu derneğin başkanlığını yaptı.
Gökdoğan’ın lise astronomi eğitiminde de önemli rolü vardır. 1940 yılında Astronomi, adıyla liseler için ders kitabı hazırlayan Gökdoğan, 1952 yılında da W. Gleisberg ile birlikte liseler için Kozmografya kitabı hazırladı. Bunlar dışında Gökdoğan’ın 1943 yılında Lütfi Biran ve Nazım Terzioğlu ile birlikte tercüme ettikleri Liseler İçin Cebir Temrinleri (P. Aubert ve G. Papelier) adlı bir kitabı daha vardır.
Gökdoğan, 23 Haziran 1954’te Fen Fakültesi Dekanlığına seçildi. Devamında ilk kadın dekan olarak bu görevini iki yıl sürdürdü. Aynı yıl, yani 1954’te Türk Astronomi Derneği’nin kurucuları arasında yer aldı. Ayrıca Gökdoğan, 20 yıl kadar bu derneğin başkanlık görevini de yürüttü.
Nüzhet Toydemir Gökdoğan’ın Bilimsel Çalışmaları
1955’te Dublin’de toplanan Uluslararası Astronomi Birliği Kongresi’ne ikinci kez katılan Gökdoğan, Kongre dönüşünde McMath Hulbert Gözlemevi’ne giderek bir Lyot filtresi (bir tür optik filtre) satın almak için girişimlerde bulundu. Bir yıl sonra İstanbul’a döndü ve gerekli ödeneği sağlayarak Lyot filtresini Üniversite’ye satın aldı. Böylece Güneş gözlemlerinin kapsamı genişledi. Zürich Gözlemevi müdürü Waldmeimer aracılığı ile gözlem sonuçları ayda iki defa yayımlanmaya başlandı.
Gökdoğan, 1958 yılında Astronomi Kürsüsü’nün başına geçti. 22 yıl Kürsü ve Bölüm başkanlığı görevini yürüttü. Bu sürede Fransa’da Meudon ve Nice, İsviçre’de Basel, İtalya’da Asiago Rasathaneleri ile ortak araştırma programları geliştirdi. Ayrıca kürsüde Güneş araştırmalarının yanı sıra diğer astrofizik araştırmaları da yapılmaya başlandı.
15-16 Ağustos 1962’de İngiltere’de yapılan yıldız atmosferleri kuramı üçüncü kongresine katıldı. 1970 yılında ise, Ortadoğu ülkeleri ve Yunanistan’ın katıldığı bir sempozyumu gerçekleştirdi. Bundan bir sene sonra da 27-29 Aralık’ta Astronomi Kürsüsü’nde Türk ve Balkan astronomların katıldığı “Kepler Sempozyumu”nu düzenledi. Bu sempozyumda “Kepler’den Önce ve Sonra Astronomide Gelişmeler” adıyla bir makale sundu.
1978’de ikinci kez Fen Fakültesi Dekanlığına seçilen Gökdoğan, Eylül ayında Silivri’de Türk ve bazı yabancı davetli astronomların katıldığı II. Ulusal Astronomi Kongresi’ni düzenledi. Bu Kongre, 1997’de kurulan Ulusal Gözlemevi fikrinin gündeme geldiği ve tartışılmaya başlandığı çok önemli bir toplantı olmuştur.
1980 yılında yaş sınırı nedeniyle emekli edildi ancak bilimsel çalışmalarına ara vermedi. 1982 yılında Atina’da ulusal arası bir kongreye katıldı. Burada K. Avcıoğlu ve D. Koçer ile birlikte “The Experimental Curve of Growth in Function of Different Sets of Oscillator Strengths” adında bir makale sundu. Gökdoğan, 23 Nisan 2003 yılında 93 yaşında hayatını yitirdi.
Sonuç Olarak;
Türkiye’nin ilk kadın gökbilimcisi, ilk kadın dekanı ve ilk kadın senatörü olan Nüzhet Gökdoğan Astronomi Bölümü’ne 46 yıl hizmet etti. Bu süre içerisinde 11 adet doktora tezi yaptırdı, bazıları çeviri olan çeşitli ders kitapları yazdı. Ayrıca ulusal ve uluslararası dergilerde çeşitli makaleler hazırladı. Sonucunda Türkiye’de astronomi biliminin gelişimi için unutulmaz bir çaba sarf etmiştir.
Nüzhet Gökdoğan, Türkiye’de bilimin ilerlemesine katkılarının yanında çağdaş ve aydın duruşuyla da ülkemizin kadınlarına örnek olan ve unutulmaması gereken bir bilim insanıdır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Yavuz Unat; Nüzhet Gökdoğan’ın Astronomi Bilimine Katkıları; Bağlantı: https://www.academia.edu
- Unat, Y. (2017). Bilim Tarihinden Örneklerle Genç Bilim İnsanlarına Öneriler . Journal of Gifted Education and Creativity , 4 (1) , 13-26 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/jgedc/issue/38701/449419
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
