1850’de eski Asur başkenti Kalkhu’da (Irak Nimrud olarak bilinmektedir) yapılan kazılar sırasında, arkeolog Austen Henry Layard, Kuzeybatı Sarayı’nın taht odasının kalıntılarının altına gömülü bir kaya kristali parçası buldu. Yapılan incelemeler sonucunda bu cam parçasının MÖ 8. yüzyıla ait olduğu anlaşılacaktı. Ayrıca, sonrasında da hafif oval şekilli bir mercek olduğu ortaya çıktı.
Keşif anında Layard bu objeyi, Asurluların ateş yakmak için kullandıklarına inanmasına rağmen, bulgusunu bir mercek olarak tanımlamıştı. O zamandan bu yana, bilim insanları ve tarihçiler bu merceğin ne amaçla üretildiğini ve kullanıldığını tartışıyorlar. Teorilerin arasında merceğin eski Asurlular tarafından bir teleskopun parçası olarak kullanılmış olması da var. Eğer bu iddia doğru ise, teleskop 16. yüzyılda Hollandalı gözlük yapımcıları tarafından değil, yaklaşık üç bin yıl önce eski Asurlu gökbilimciler tarafından icat edilmiş demektir.
Nimrud Merceği İle İlgili Teoriler Nelerdir?
Gözlük en basit tanımı ile görme bozukluğu olan bir kimsenin gözlerinin daha iyi görmesine veya gözlerini korumaya yarayan, bir çerçeveye yerleştirilmiş bir çift camdan ya da mercekten oluşan bir araçtır. Mercekler üzerine düşen ışınların yönünü ve hızını değiştiren yani ışınları kıran saydam cisimlerdir. Merceklerin kırma miktarı yüzeylerinin eğriliğine (şekillerine), yapıldıkları maddeye ve bulundukları ortama bağlıdır.
Günümüzde Asurluların gözlük taktığına dair kesin bir kanıt yok. Ancak birçok kaynak gözlüğün 1317’de icat edildiğini söylese de gözlük fikrinin M.Ö. 1000 gibi erken bir tarihte başlamış olduğu kabul görmektedir. Bu nedenle bir çok kişi Nimrud merceğinin, günümüz gözlüklerinden oldukça farklı gözükse de, görme kusurlarını düzeltmek adına kullanıldığını düşünüyor.
Boyutunun göz yuvasına tam olarak oturduğu göz önüne alındığında, bir katip veya zanaatkar tarafından kullanılan bir tür tek gözlük olması mümkündür. Merceğin sarayın taht odasında bulmuş olması, bunun aslında II. Sargon’a (MÖ 722 ile 705) ait bir tek gözlük olduğunu da düşündürmektedir.
Merceğinin Bir Teleskop Olması Mümkün mü?
Kimi araştırmacılar da bu soruya evet cevabını veriyor. İtalyan Asurolog ve paleograf Giovanni Pettinato, bu merceğin Asurluların astronomi bilgilerini açıklayacak bir tür teleskobun parçası olduğunu iddia ediyor. Pettinato’ya göre, Asurluların Satürn gezegenini yılanlarla çevrili bir tanrı olarak temsil etmeleri, gördükleri (oldukça bulanık) halkaları yorumlamalarının bir sonucu olması mümkündür. Bununla birlikte, diğer uzmanlar yılanların Asur mitolojisinde sık sık ortaya çıktığını söylüyor ve hayatta kalan birçok Asur astronomik yazının hiçbirinde teleskoptan söz edilmediğine dikkat çekiyor.
Sonucunda Hollandalı bir gözlük üreticisi olan Hans Lippershey’in 1608’de teleskopu icat ettiği kabul görmektedir. Sonrasında da Galileo onu gökyüzüne doğrultup evreni incelemek için kullanan ilk kişi olmuştur. Teleskobun tarihini bilmemize rağmen merceğin kökeni gizemle örtülmüştür.
Başka bir hipotez, merceğin ateş yakmak için kullanıldığıdır. Eski dünyada bunun örneklerinin var olduğunu biliyoruz. Antik metinlerde bu sıklıkla karşımıza çıkar. Ancak, Nimrud merceğinin yaratılma amacının bu olduğu teorisini destekleyecek net bir kanıt yoktur. Kimi araştırmacılar da olaya biraz daha temkinli yaklaşıyor. Onlara göre Nimrud merceğinin optik özelliklerini tamamen tesadüf eseri olması mümkündür. Bu kişiler nesnenin, bir mercekten ziyade dekorasyon amaçlı olarak kullanıldığını düşünüyorlar.
Nimrud Merceği Hakkındaki Gizem Çözüldü mü?
Sonucunda Kuvars lenslerin Babil, eski Mısır ve antik Yunanistan’da kullanıldığını biliyoruz. Ancak çok azı hayatta kaldı ve hiçbiri Nimrud’daki kadar eski değil. Bu nedenle, arkeologlar Nimrud merceğini şimdiye kadar bulunan en eski optik alet olarak kabul ediyor. Amacı ne olursa olsun, bir süs, büyüteç, yanan bir cam veya bir teleskopun parçası, Nimrud merceği kesinlikle bilinçli yapılmış gibi duruyor. Ama tam olarak ne için yapıldığını ve nasıl kullanıldığını muhtemel asla bilemeyeceğiz. Nimrud merceği, günümüzde British Museum’da sergilenmektedir.
Başka bir antik gizem için bu yazımıza da göz atabilirsiniz. Bir Fizikçi 2.000 Yıllık Optik Sorununu Nasıl Çözdü?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Nimrud Lens: A 2,700-Year-Old Magnifying Glass; Yayınlanma tarihi: 14 Ekim 2022; Bağlantı: https://www.amusingplanet.com/
- Is the Assyrian Nimrud Lens the Oldest Telescope in the World?. Yayınlanma tarihi: 2 Ağustos 2022; Bağlantı: https://www.ancient-origins.net/
- Gerhard C. On the History, Presence, and Future of Optics Manufacturing. Micromachines (Basel). 2021 Jun 9;12(6):675. doi: 10.3390/mi12060675. PMID: 34207746; PMCID: PMC8226999.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
