Doğada ne olduğunu anlamaya çalışan, doğayı kendisi için şekillendiren tek canlı insandır. Her ne kadar doğayı şekillendirmede ve ne olduğumuzu anlama konusunda ilerlesek de, hala üstesinden gelemediğimiz şeyler var. Mesela ölüm bunlardan bir tanesi ve belki de en zorlu olanı. Ancak bundan yaklaşık 200 sene önce yaşamış ve şimdilerde neredeyse kimsenin tanımadığı bir isim, insanlığın bu durumuna bir çözüm önerisi sunmuştu: Nikolay Fyodorov ve onun kozmizm fikri.
Neredeyse hepimiz için ölüm, yaşamın olağan akışındaki unsurlardan bir tanesidir. Bazı canlılar ölür, yerine yenileri doğar. Canlılık bu ölüm ve yaşam döngüsü sayesinde devamlılığını sağlar. Ancak Nikolay Fyodorov böyle düşünmüyordu. Fyodorov’a göre ölüm, günlük hayatın doğal bir bileşeni değildi. Ölüm bir sorun, bir kusurdu ve ortadan kaldırılmalıydı.
Fyodorov’un bu düşünceleri fazla absürt gelmiş olabilir. Çünkü hepimiz ölümün yaşamın devamlılığı için bir gereklilik olduğunu düşünüyoruz. Ayrıca yine birçoğumuz sonsuza dek yaşamanın anlamsız olduğunu da düşünüyoruz. Tabi bir de ölüm denen olguyu nasıl ortadan kaldıracağımız, nasıl ölümsüz olacağımız konusu var. O zaman Nikolay Fyodorov için “çılgın bir düşünür” deyip geçmeli miyiz? Gelin bu sorunun cevabını onun felsefesi olan kozmizm fikrinde arayalım. Ama önce Nikolay Fyodorov’u tanıyalım.
Nikolay Fyodoroviç Fyodorov Kimdir?
Fyodorov, 1829’da Rusya İmparatorluğu’nun Kluçi köyünde doğdu. Nikolay Fyodorov aslında Prens Pavel İvanoviç’in gayri meşru çocuğuydu. Annesi Elizaveta İvanova alt sınıfa mensup bir ailenin kızıydı. Babası ve babasının babasının ölümüne kadar ailesiyle birlikte taşrada yaşadı. Ancak hayatının geri kalan kısmında oldukça yoksul bir yaşam sürdü. Bunun sebebiyse maddi zorluklardan çok, kendi hayat felsefesiydi.
Fyodorov her ne kadar ölümsüzlüğe ulaşmayı hedeflese de aslında oldukça dindar bir Hristiyan’dı. Hayatı fazlasıyla münzevi olsa da entelektüel anlamda çok canlı bir çevresi vardı. Kremlin’in karşısındaki Rumyantsev Kütüphanesi’nde kütüphanecilik yapıyordu.
Burada onu tanıyanlar ondan “Moskova’nın Sokrates’i” diye söz ediyordu. Hatta Dostoyevski ve Tolstoy da Nikolay Fyodorov’un bir nevi hayranıydı. Dostoyevski, arkadaşı Vladimir Soloyov ile Fyodorov’un fikirleri üzerine saatlerce oturup konuşurdu. Onun fikirlerinde kendinden bir şeyler bulduğunu söylerdi.
Fyodorov ve Tolstoy da, savaş konusunda son derece benzer fikirlere sahipti. Sanayi Devrimi’nin ilk zamanlarında yaşamış olmalarından ötürü, yoksulların sürekli ezildiğinden ancak sanayinin zenginlerin işine geldiğinden yakınıyorlardı. Başka bir benzerlikleriyse Fyodorov’un da Tolstoy gibi kitapların özel mülkiyet olmadığı fikrine inanmasıydı. Bu nedenle ölümünden sonra yayınlanan kitapların arkasında “satılık değildir” etiketi yapıştırıldı.
Aslında Nikolay Fyodorov’un bu münzevi hayat hikayesi, fikirleri konusunda tahmin yürütmememize olanak sağlıyor. Ancak biz yine de kozmizmin ne olduğuna bir bakalım.
Kozmizm Nedir?
Kozmos sözcüğünden köken alan kozmizm, insanlığın birlik ve ölümsüzlüğe ulaşabilmesi için doğayı kontrol altına almayı ve insanın teknolojiyle olan ilişkisini yeniden tanımlamayı amaçlar. Yani yazımızın başında sorduğumuz “ölümsüzlüğe nasıl ulaşacağız” sorusuna Fyodorov, teknoloji cevabını verirdi.
Kozmizm fikri ölümsüzlük, ölülerin dirilişi, uzay ve okyanusların kolonizasyonu gibi birçok radikal fikri içermektedir. Ayrıca insan ırkının ve toplumun nihai mükemmelliği hakkında da çeşitli teorilere sahiptir. Bu bakımdan kozmizm fikri, hem fütürizm ile hem de komünizm ile bağdaşıyor. Fakat ironiktir ki, komünizm sebebiyle kozmizm hiçbir zaman ana akım felsefe haline gelememiştir.
Bunun yanı sıra Nikolay Fyodorov, evrenselciliğin kararlı bir savunucusuydu. Hatta insanlığın ortak görevi olarak adlandırdığı bir fikri aracılığıyla ölümsüzlüğe ulaşmaktan çok, evrenselliğe ulaşmak istiyordu. Bireyselciliği insanları bencil kılabilmesinden ötürü eleştiriyordu. Bunun yerine atalara tapınmanın, toplumcu bir bakış açısına sahip olmanın gerektiğini düşünüyordu. Peki neydi Fyodorov’un insanlığın ortak görevi dediği şey?
Nikolay Fyodorov’a göre gerçek bir ilerlemenin amacı ortak bir göreve katılımdır ve öyle olmalıdır. Ona göre insanlığın ortak görevi de ölümsüzlüğe ulaşmak ve atalarımızı diriltmekti. Öyle ki, Fyodorov bu düşüncesini “Çocuktan çok onların babalarını doğurmalıyız.” sözüyle ifade etmiştir. Onun bu düşüncesi size mantıksız gelmiş olabilir. Haksız da değilsiniz. Sonuçta (diyelim ki) atalarımızı dirilttik, o halde nüfus sorunu ortaya çıkmaz mıydı? Elbette çıkardı, zaten Fyodorov da bunu istiyor. Çünkü böylece insanlık Dünya’ya sığamayacak ve kozmosu keşfetmeye başlayacaktı.
Kozmizm Fikri Hala Yaşıyor Olabilir mi?
Yazımızın başında kozmizmin ortaya çıktığı dönemde ana akım haline gelemediğini söylemiştik. Bu durum bugün için de geçerlidir. Ne kozmizm düşüncesi ne de Nikolay Fyodorov günümüzde pek tanınmıyor. Ancak şimdi söyleyeceğimiz birkaç şey bu konuda insanı düşündürüyor.
Fyodorov’a göre evrim süreci, sürekli artan zekaya ve bunun yaşamın gelişimindeki rolüne yönelikti. İnsan, evrimsel sürecin doruk noktasıydı. Bu nedenle insanlar evrimi akıl ve ahlaklarının dikte ettiği yönde yönlendirmeliydi. Ona göre insanın ölümlü olması da bu yüzden bir çelişki meydana getiriyordu. İnsan ölümsüzlüğe ulaşmalı ve uzayın derinliklerine yelken açmalıydı. Bunları da hep bilim ve teknolojinin yardımıyla yapmalı, kendisinin bir üst versiyonuna ulaşmalıydı. Bu fikirler bir yerlerden tanıdık geldi mi?
Günümüzde de Elon Musk gibi birçok isim Fyodorov’un bu hayalleri üzerine çalışıyor. Aslında Fyodorov’un hayalini kurduğu şeylerin birazını gerçekleştirmeye başladık. Mesela uzay yolculukları bunun en bariz örneği. Öyle ki Sovyetlerin Amerika’dan önce uzaya gitmesinin arkasında bir bakıma Nikolay Fyodorov var. Çünkü onunla benzer dönemde yaşamış birçok Rus mühendis, onun fikirlerinden etkilenip havacılık alanında büyük devrimler yaptılar.
Günümüzdeyse Mars’a gitmeye çalışıyoruz. Ya da bedenlerimizi dondurarak ölümsüzlüğe ulaşmayı, uzun yaşamın sırlarını çözmeye çalışıyoruz. Özetle, Nikolay Fyodorov’un fikirleri sandığımız kadar absürt değildir. İnsanlık hala onun hayal ettiklerine benzer şeyleri başarmaya çalışıyor.
Sonuç olarak;
Her ne kadar Nikolay Fyodorov ve kozmizm pek bilinmese de bunlar bir bakıma aşina olduğumuz şeylerdir. Fakat bu noktada değinmemiz gereken önemli bir husus bulunuyor. Kozmizm ile transhümanizm aynı şey değildir.
Transhümanizmin ne olduğundan daha önce bahsetmiştik. Kozmizm, trasnhümanizmden farklı olarak dini bir temele de sahiptir. İnsanın en üstün varlık olduğu düşüncesi ve atalara karşı gösterilen hürmet bunun bir göstergesidir. Kısacası kozmizm için din ve bilimin birlikte insan için bir nevi cennet yaratma amacı gütmesi gibi bir durum söz konusudur diyebiliriz.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Cosmism: The 19th-century movement to reach space and immortality ; Bağlantı: Cosmism: The philosophical movement that predicted space travel (bigthink.com) ; Yayınlanma tarihi: 22 Şubat 2024
- Russian Cosmism: a national mythology against transhumanism ; Bağlantı: Russian Cosmism: a national mythology against transhumanism (theconversation.com) ; Yayınlanma tarihi: 11 Ocak 2021
- Cosmism: Russia’s religion for the rocket age ; Bağlantı: Cosmism: Russia’s religion for the rocket age – BBC Future ; Yayınlanma tarihi: 20 Nisan 2021
- Nikolai Fyodorov (philosopher) ; Bağlantı: Nikolai Fyodorov (philosopher) – Wikipedia
Matematiksel
