Multi-level marketing (MLM – Çok düzeyli pazarlama) ya da diğer adıyla network marketing bazı doğrudan satış şirketleri tarafından ürün ve hizmet satmak için kullanılan bir stratejiyi ifade eder. Para kazanmanın çok kolay bir yolu gibi gözükse de sistemin işleyiş biçimi oldukça düşündürücüdür.
Detaylara geçmeden önce bir senaryo düşünelim. Yıllardır kendisinden haber alamadığınız bir üniversite arkadaşınız sizi arayıp öğle yemeğine davet ediyor. Arkadaşınızla bir restoranda buluşuyorsunuz ve eski günleri anıyorsunuz. Sohbet arasında size son zamanlarda bir şirket adını satış yaparak ek para kazandığından bahsediyor. Yeni başladığını ancak çok fazla gelir potansiyeli olduğunu ve sizin için de bu işin çok uygun olduğunu sözlerine ekliyor.
Muhtemelen böyle bir durumla karşılaşmışsınızdır. Ya da en azından karşılaşan birini tanıyorsunuzdur. Eğer bu tür bir yüz yüze görüşme deneyimi yaşamadıysanız, muhtemelen Facebook veya Instagram’da eski lise arkadaşlarınızın veya bir teyzenizin sağlık takviyeleri veya uçucu yağlar satmayı içeren bir şey için harika bir iş fırsatı hakkında paylaşım yaptığını görmüşsünüzdür. Tüm bu süreç aslında bu yazımızın konusu olan network marketing sisteminin bir uzantısıdır.
Network Marketing Nedir?
Çok seviyeli pazarlama, distribütörler ağı aracılığıyla ürün satma modelidir. Distribütörler şirketin ürününden hisse satın alır ve sonra onu satarak kârdan bir pay alırlar. Para sadece satıştan değil, aynı zamanda yeni distribütörler işe alarak da kazanılır.
Eğer biri sizin altınızda kaydolursa, siz onun “üst hattı” olursunuz ve onların kazançlarından da komisyon alırsınız. Bu kişiler başka birini kaydettirirse, siz onların kârlarından da bir pay alırsınız ve süreç bu biçimde devam eder. Örneğin: Ayşe, Fatma’yı danışman olarak işe alır ve artık Fatma, Ayşe’nin alt ekibinde yer alır. Bu durumda Ayşe, Fatma’nın satışlarından da komisyon kazanır.
Fatma da daha sonra Arzu’yu alt ekibine alır. Artık hem Ayşe, hem de Fatma Arzu’nun satışlarından komisyon alacaklardır ve sistem bu biçimde üstel artarak büyümeye devam edecektir. İlk bakışta network marketing para kazanmanın kolay bir yolu gibi görünür. Kendini girişimci olarak isimlendiren bir çok kişi ( çoğunlukla kadın ) gelirlerini desteklemek için sisteme dahil olur. Sistem onlara evde oturup, çocuk bakarken aynı zamanda para kazanma olanağı da vadeder. Ancak sürecin bir de karanlık bir tarafı vardır.
Diyelim ki sizi yeni ve muhteşem işimize 10.000 TL yatırım yapmaya davet ediyoruz. Bu yatırımdan çok para kazanacaksınız. Sizden tek isteğimiz ise birkaç arkadaşınızı da aynı miktarda yatırım yapmaya ikna etmeniz. Ancak onların da karşılığında birkaç yatırımcı bulmaları gerekecek. Ancak unutmayın, hepimiz birlikteyiz ve herkes sonunda çok zengin olacak.
Gerçek olamayacak kadar iyi mi geliyor? Çünkü öyle. Böyle bir teklif, çoğu ülkede yasadışı olan bir piramit şemasının diğer adıyla saadet zincirinin bir örneğidir. Deneyimlerden de anlaşıldığı gibi, eğer bunlardan birine katılırsanız, para kaybetme olasılığınız oldukça yüksektir. Finansal kaybın yanı sıra, piramit şemalarına katılan kişilerin yasal cezayla da karşı karşıya kalmaları olasıdır.
Network Marketing İle Piramit Sistemi Aynı Şey midir?
Piramit sistemi, herhangi bir ürün veya hizmet almaksızın, her bir katılımcının, sadece bir defa belli bir para ödeyerek, diğer katılımcıların ödediği paralardan üstel olarak artan sürekli bir gelir elde etmesi prensibine dayanmaktadır. Bu sistem sonraları Saadet Zinciri adı ile ekonomik hayatın birçok alanında kendisine yer edinmiştir.
Kuruluş açısından farkları olsa da, Ponzi sistemi ile Piramit sisteminin temelinde yatan formül aynıdır. Aslına bakarsanız network marketing ile yasadışı piramit şeması arasındaki tek fark ortada alınan satılan bir ürünün var olmasıdır.
İlk network marketing şirketi 1891 yılında Arthur D. Likens ve Edward J. Doheny tarafından kuruldu. Şirket lamba yağı ve sabun üretti ve bunları doğrudan sattı. 1934 yılında Walter A. Hussman, televizyon reklamları aracılığıyla ürünleri doğrudan halka satan ilk network marketing şirketi olan Hussman Corporation’ı kurdu.
1945 yılında Hussman Corporation’ın adı Nutrilite olarak değiştirildi ve 1954’te Lifeforce adı altında sağlık takviyeleri satmaya başladı. Günümüzde bu ürün halen Amway aracılığı ile satılmaktadır ve Amway günümüzde en büyük network şirketi ünvanını elde etmiş durumdadır.
Network marketing yasal olsa da, bu yöntemle kar eden bazı firmalar yasal olarak soruşturma altına alınmıştır. ( Herbalife’ın satış uygulamalarını yanlış tanıttığı iddiasıyla kendisine karşı çok sayıda dava açıldı.) Bu genellikle sistemde kârın çoğunluğunun en üste akması ve diğer üyelere çok az şey bırakmasıyla ilgili süreçler ile ilgilidir.
Günümüzde bir network marketing distribütörü olarak yaşadıkları deneyimlerden dolayı mağdur olan kişilerin sayısı, karşıt bir hareketin yükselişine yol açtı. İnternet forumu Reddit’teki bu karşıt grubun yaklaşık bir milyon üyesi vardır.
Kolay Yoldan Zengin Olma Sistemlerinin Yanıltıcı İşaretleri
1- Kısa sürede çok miktarda para kazanma vaadi: Para kazanmak zaman alır. Biri size kısa bir zaman diliminde küçük bir servet biriktireceğinizi söylüyorsa, bu kafada sorular doğurmalıdır. Hiçbir yatırım risksiz değildir veya önemli getiriler garanti edemez.
2- Kazanmak için sürekli yeni üyelerin sisteme dahil edilmesi: Bu tür programlar, mevcut üyelere ödeme yapmak için yeni üyelerin yatırımlarına güvenir. Sistem çöktüğünde, teknik olarak bir yabancıya verdiğiniz için kaybettiğiniz parayı geri kazanmanız neredeyse imkansızdır.
3- Plana katılmak için aciliyet ve var olmayan netlik: Bu tip programlarda programın doğası, neye yatırım yapıldığı veya kuruluşun kimlik bilgileri hakkında genellikle net bir cevap yoktur. Ayrıca hemen hepsinde hayatta bir kez karşınıza çıkacak zengin olma fırsatını kaçırma baskısı mevcuttur.
4- Program herhangi bir tanınmış otorite tarafından düzenlenmemiştir. Düzenleyici otoriteler önemlidir çünkü finansal hizmet sağlayıcılarının davranışlarını izlerler ve tüketicileri korurlar. Ancak “Hızlı zengin olma” planları bu tip kurumların çerçevesi dışında faaliyet gösterir. Bu da, yatırımcıları kayba karşı savunmasız ve yasal başvuruda bulunmayı daha zor hale getirir.
5- Büyük paralar kazanmış mevcut üyelerin tanıklıkları yanıltıcıdır. Planın ilk aşamalarında, erken yatırım yapanlara ödeme yapılır. Sonrasında da bu üyeler, planı tanıtmak için servetleriyle ilgili haberleri paylaşır. Ancak bu, sizin de çift haneli getiri elde edebileceğiniz izlenimini yaratmak için kullanılan bir taktiktir. Bu planlar hem sürdürülemez hem de etik dışıdır; çünkü bir kişi, bir başkası aldatılarak zengin olur.
Sonuç Olarak
Unutmayalım ki eğer bir şey kulağa fazla iyi geliyorsa, büyük ihtimalle gerçek değildir. Bu durum WhatsApp’ta veya sosyal medyada dolaşan “hızlı zengin olma” planları için de geçerlidir. Bu tip planların işaretlerini tanımak, sizi gereksiz mali sıkıntılardan kurtaracaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Is Multi-Level Marketing Really Just a Pyramid Scheme?. Yayınlanma tarihi: Kaynak site: Daily Jstor. Bağlantı: Is Multi-Level Marketing Really Just a Pyramid Scheme?
- Okboyev, Alisher. (2020). Social Network Marketing and Its Development. 7. 38-42.
- Thinking of joining a multi-level marketing scheme or MLM as your side hustle? Read this first. Yayınlanma tarihi: 9 Haziran 2023. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Pyramid schemes are on the rise. But do those who join up deserve prosecution or compensation?
- Get-rich-quick schemes, pyramids and ponzis: five signs you’re being scammed. Yayınlanma tarihi: 21 Mart 2023. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Get-rich-quick schemes, pyramids and ponzis: five signs you’re being scammed
Matematiksel
