Nakiye Elgün, ülkemizin en eski eğitimcilerinden biridir. Aynı zamanda cumhuriyetimizin ilk kadın siyasetçilerindendir. Özellikle kız çocuklarının eğitimi konusunda yaptığı çalışmalarla kendisi tanınır. Döneminin çok üstünde bir ileri görüşlülüğe sahip eğitimci Nakiye Elgün, tarihte ilk çocuk hakları bildirgesinin de yazarıdır. 1930 yılında Taksim Meydanı’nda dünyada ilk kez çocukların da pankartlarıyla eşlik ettiği bir çocuk mitingi düzenler.
Nakiye Elgün Kimdir?
1882 yılında İstanbul’da doğan Nakiye Elgün, eğitim yaşantısına Rehberi Marifet adındaki özel bir okulda başlar. Ardından 1901 yılında Kız Muallim Mektebi’ni tamamlar. 1911 yılına kadar da aynı okulda edebiyat öğretmenliği görevini sürdürür. Daha sonra bu okuldan ayrılıp İstanbul İntas Mektebi’ne geçer. Buradaki görevi esnasında, kendisinden çağdaş ve öncü olacak bir eğitim projesi yaratması istenir.
Fiziksel koşulların öğrenciler için önemli olduğunu gözlemler ve projenin amacını “Elektriği olan, ısınma probleminin olmadığı, suyunun aktığı ve masa örtülerinin beyaz olduğu sıralara sahip binalarda eğitim verilmelidir.” olarak belirtir. Fakat Bakanlık bu projeyi “çok lüks” bulduğu için reddeder. Sonucunda bu “basit” istekleri bile gerçekleşmediğinden kendisi Maarif Bakanlığı’ndan 1913 yılı itibariyle istifa eder. Sonrasında da 1917 yılına kadar Evkaf Bakanlığı’nda çalışmalarını sürdürür.
(Maarif Bakanlığı dönemin Eğitim Bakanlığı olup Evkaf Bakanlığı ise dönemin vakıflarının yönetiminden bakanlık düzeyinde sorumlu olan örgütlenmiş yapıdır). Burada asıl olarak vakfa ait mekteplerin ıslahı için çalışmalar yapar.
O yıllarda ayrıca Şam, Kudüs ve Beyrut’ta Türkçe eğitim verecek olan kız okullarının açılma çalışmalarına Halide Edip Adıvar ile devam eder. 1917’den 1928 yılına kadar Fevziye Lisesi Müdürü olarak görev yaptığı süre boyunca dini derslerin yerine felsefe, mantık ve sosyoloji derslerinin yoğun olarak okutulmasını sağlar. Yeni bir eğitim modelini uygulamaya koyar.
Müdürlük görevinden istifa edip bir yıllık dinlenme sürecinden sonra 1929 yılında İstanbul Kız Lisesi Müdürü olarak görevine başlar. 1930 yılında kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkının verilmesiyle siyasete atılmak üzere yeniden istifa eder. Böylelikle otuz yıllık eğitmenlik hayatı son bulur.
Nakiye Elgün’ün Siyaset Yılları
1930 tarihi itibariyle İstanbul Şehir Meclisine seçilir. Yine meclis çalışmalarında eğitim sorunları, okulların fiziksel koşullarının iyileştirilmesi, vergi miktarlarının düşürülmesi gibi konularda aktif olarak çalışır. Kadınlara 5 Aralık 1934 yılında milletvekili seçilme hakkının da tanınmasıyla görevine üç dönem boyunca Erzurum milletvekili olarak devam eder. Bu süreçte ilk genel seçimlere katılan diğer kadın milletvekilleriyle birlikte; özellikle kadın hakları, eğitim, sağlık, kültür, gibi konuların yanında dış politika ve ekonomi üzerine de aktif çalışmalar sürdürürler.
Nakiye Hanım aktif siyasi yaşantısına 1946 yılında son verir. Fakat çalışmalarını ölümüne kadar sürdürür ve 23 Mart 1954 tarihinde aramızdan ayrılır. Nakiye Elgün, ülkede eğitimin geliştirilmesi açısından döneminin çok üstünde bir ileri görüşlülüğe sahip olduğu kaynaklardan görülmektedir.
Osmanlı’nın son dönemlerinde başlayan kız çocuklarının eğitim hakkı, Nakiye Elgün tarafından ileriye taşınır. Kadın erkek eşitliği için erkeklerin ve kadınların birlikte savaş vermesi gerektiğine inanır. Ayrıca dönemin çeşitli gazete ve dergilerine bu yönde röportajlar verir. Eşitliğin gerçekleşmesi için de kız çocuklarının eğitim ve öğretim yaşantısına katılmasının altını özellikle çizer.
Bu uğurda kız çocukların eğitimi konusunda Anadolu’da yatılı kız mekteplerinin açılması için uğraş verir. Meclis’de görev aldığı yıllar boyunca çocuk işçiliği, çocuk ölümleri ve çocuk hakları konusunda kanun tasarıları hazırlar ya da hazırlanmasına ve tartışılmasına ön ayak olur.
Nitekim Nakiye Hanım 1930 yılında Taksim Meydanı’nda dünyada ilk kez çocukların da pankartlarıyla eşlik ettiği bir çocuk mitingi düzenler ve hazırlamış olduğu Çocuk Hakları Bildirisini okur.
Çocuk Hakları Bildirisi
Çocuklar tarafından taşınan pankartlarda “Hava, güneş ve hürriyet isteriz.” “Azarlanmamak isteriz.” “Hürmet isteriz.”. “Yalnız uyumak isteriz.” “Sağlam ana baba isteriz.” “Öpülmemek isteriz.” “Adalet isteriz.” gibi çocukların -isteklerinin ve taleplerinin- olduğu cümleler yazar. Döneminin ilk çocuk hakları bildirisiyle Nakiye Öğretmenin çocuk hakları mitingi günümüze de ışık tutar.
Oysa ki 1930’ların Türkiye’sinden günümüz Türkiye’sine bakıldığında Nakiye Hanım’ın da belirttiği gibi tüm çocuklar için sağlıkla, huzurla, sevgiyle büyüyebileceği “normal” şartlardan bahsetmek hala pek de mümkün görünmemektedir.
Bunları düşününce insan şu soruyu sormadan duramıyor. “Nakiye Öğretmenin döneminden günümüze kadar süregelen benzer kötü koşulların değişmesi için başka bir deyişle çocukların sahip oldukları “normal şartların/hakların” tüm çocuklara eşit olarak uygulanması için yeteri kadar çalışıyor muyuz ya da çalışmak için hangi şartların oluşmasını bekliyoruz?”
Yazının devamında göz atmak isterseniz: Türkiye’de Tiyatronun Filozofu: Hocaların Hocası Sevda Şener
Kaynakça
- Yıldız, Hacer. “Türkiye’ deki Kadınların siyasi Haklar Mücadelesi ve Nakiye ELGÜN”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kadın Çalışmaları A.B.D., Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2015.
- Özyürek, Mustafa. “Osmanlı’dan Cumhuriyete Bir Eğitimci: Nakiye ELHÜN” (Erişim Tarihi: 03.04.2019)
- TBMM Zabıt Ceridesi, D.V.4, C.12, Ankara, 1936.;D.V.3, C.15, Ankara. 1937; D.V.5, C.27, Ankara, 1938.; D.V.5, C.25, Ankara, 1938; https://www.tbmm.gov.tr/; (Erişim Tarihi: 04.04.2019)
- Duroğlu, Sibel. “Türkiye’de İlk Kadın Milletvekilleri”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tarih A.B.D., Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007.
- Arat, Necla. Cumhuriyet’in 75. Yılında Türkiye’de Kadın Tartışmaları. İstanbul: Cumhuriyet Kitap Kulübü, 1998.
- Doğramacı, Emel, Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1989.
Matematiksel
