“Sizi ne mutlu eder? Para, güç, arkadaşlar, yemek, eğlence belki de müzik… Hepimiz bizi mutlu edeceğini düşündüğümüz şeyleri sıralayabiliriz. Ancak, bu bilgiyle yol alma konusunda pek de iyi değiliz. Aslında, bizi neyin mutlu ettiği ve bu bilgiyle nasıl hareket edeceğimiz sorunu, felsefenin en eski sorularından biridir.
Mutluluk kavramı üzerine tarih boyunca pek çok farklı düşünce gelişti. Ancak bu konuya en derinlemesine eğilen filozoflardan biri, MÖ 341 ile MÖ 270 yılları arasında yaşayan Yunan filozof Epikuros (kısaca Epikür) oldu. Epikür’ün felsefesi, birçok açıdan diğer felsefi akımlardan ayrılır.
O, mutluluğu haz ile ilişkilendirse de, bu haz anlayışı genel kanının aksine lüks ve sınırsız zevklere dayalı bir yaşamı değil, sade ve bilinçli bir yaşamı savunuyordu.
Epikür Kimdir?
Ayrıca fizik, epistemoloji, toplum sözleşmesi ve din gibi konuları kapsayan kapsamlı bir felsefesi vardır.
Epikür, Ege Denizi’ndeki Yunan adalarından biri olan Sisam’da doğdu ve hayatının büyük bölümünü Atina’da geçirdi. Burada, çevresine bir grup öğrenci topladı ve onlarla birlikte tarihin ilk komün hayatını yaşadı. Felsefe okulunu bahçeli bir evde kurdu ve burası zamanla “Kepos” yani “Bahçe” olarak tanındı.
Epikür’ün, okulunu şehir merkezinden nispeten uzak, duvarlarla çevrili bir bahçede kurması tesadüf değildi. Stoacılar ve diğer felsefi ekollerle keskin bir kopuş içinde, takipçilerini “dünyanın hapishanesinden” kaçmaya çağırıyordu. Ona göre, insanların mutluluk arayışında yöneldiği şeyler ile gerçekten mutluluk veren şeyler arasında fark vardı.
Herkesin arkadaşlığa büyük değer verdiğini ama arkadaşlarıyla nadiren görüştüğünü gözlemliyordu. İnsanların sahip oldukları şeylerden keyif almak istediklerini ama genellikle henüz elde edemedikleri şeyler için çabaladıklarını biliyordu. Bu çelişkileri fark eden Epikür, sıra dışı bir deneye girişti: Mutluluğu, öğrencileriyle birlikte kurduğu bahçede aradı.
Diğer felsefi okullardan farklı olarak, okuluna kadınları ve köleleri de kabul etti. Böylece, toplumun her kesiminden insanlarla felsefesini yaşama şansı buldu. Burada, otuz beş yılı aşkın bir süre boyunca öğretmenlik yaptı ve öğrencileri ona büyük saygı gösterdi. Yaklaşık üç yüz eser yazmasına rağmen, günümüze yalnızca birkaç kısa metni ulaştı.
Epikür Felsefesi Neydi?
Epikür, mutluluğun nihai insan arayışımız olduğu konusunda diğer filozoflarla aynı fikirdeydi. Ancak karar verme ve davranışlarımızda bunun nasıl görüneceği konusunda diğerlerinin önerdiğinden farklı bir şey önerdi. Epikür bizi kendimize ilişkin anlayışımızı değiştirmeye ve toplumu buna göre şekillendirmeye davet etti. Hepimiz büyük bir kır evine taşınıp en iyi arkadaşlarımızla birlikte yaşayamasak da, yine de Epikür’den bir şeyler öğrenebiliriz.
Epikür felsefesi hazcı bir felsefedir. Bu, hayattaki en önemli şeyin mutluluk veya acıdan kaçınmak olduğu fikrine dayandığı anlamına gelir. Ancak hazcılığı genellikle ahlaksızlık, sefahat ve kötülükle ilişkilendirirken, Epikür daha ılımlı bir yaklaşım benimser.
Sade bir yaşam tarzı benimsemek, etrafınızdakilere nazik olmak ve dostlarınızla vakit geçirmek… Epikür’e göre, mutluluğa ulaşmanın yolu buradan geçiyordu. Böyle bir yaşam biçimi, arzularınızı büyük ölçüde tatmin etmenizi sağlar ve ulaşamayacağınız şeylerin peşinde koşma ihtiyacını ortadan kaldırır. Eğer bir ev alacak paranız yoksa, ev sahibi olma konusunda umutsuz bir dürtü duymanın bir anlamı yoktur.
Arzularınızı basit tutarsanız, onları tatmin etmek de kolaylaşır. Böylece, gerçekten ilgilendiğiniz şeylerden keyif almak için zamanınız ve enerjiniz olur. Epikür’e göre mutluluk, tam da bu dengeyi kurmaktan geçer ve bu bakış açısı oldukça mantıklıdır.
Epikür Felsefesi Mutluluğu Nasıl Görür?
Epikür, hayatı boyunca sade bir yaşam sürdü. İnsanların acılarını dindirmeyen ve mutluluğa katkı sağlamayan bir felsefenin anlamı olmadığını düşünüyordu. Bu nedenle, felsefenin doğrudan insan hayatına dokunması gerektiğine inanarak, “İnsanın hiçbir acısını iyileştirmeyen bir filozofun sözü boştur” diye yazdı.
Ona göre, düşünce ve tartışma yoluyla mutlu bir yaşam elde edilebilirdi. Mutluluk, korkuların, acıların ve sahte umutların bilinçli olarak ortadan kaldırılmasını gerektiriyordu. Bu şekilde, beden sağlığı, gönül rahatlığı ve korkusuz, sakin bir yaşam mümkün olabilirdi. Ona göre, vücudun tek isteği donmamak, açlıktan ölmemek ve susuz kalmamaktı. Ruh ise yalnızca korkudan uzak olmak istiyordu.
Ancak Epikürcülük, zaman içinde yanlış anlaşıldı ve çoğu zaman duyusal zevklerin peşinde olmakla suçlandı. Oysa Epikür, en büyük hazların yalnızca bilgi ve dostluk aracılığıyla elde edilebileceğini düşünüyordu. Epikür’e göre, arkadaşlarla ve felsefi tartışmalarla dolu basit bir yaşam, mutluluğun anahtarıydı.
Arzuların bazıları doğal, diğerleri temelsizdir. Doğal olmayan ve gereksiz ihtiyaçlar (güzellik, zenginlik, güç) duygusal huzursuzluğun kaynağı oldukları için her zaman reddedilmelidir. Yiyecek ve içecek gibi birincil doğal ve gerekli ihtiyaçlar, iç huzuru için gerekli oldukları için her zaman karşılanmalıdır.
Dingin bir yaşama ulaşmak için Epikürcü bakış açısıyla arzularımızı gözden geçirmeli ve bunların doğal ve gerekli olup olmadığını kendimize sormalıyız. Yol açtığı zevki, acıyı ve sakıncasını düşünmeliyiz. Arzularınız ne kadar az ise karşılanması kolay olur. Bu sayede daha az çalışarak dostlarınızla geçirecek daha fazla zaman bulursunuz. Aslında iyi bir hayat için bütün gereksindiğiniz temel bir güvenlik, sağlığınız, aklınız ve dostlarınızdır.
Mutluluk Konusunda Ondan Ne Öğrenebiliriz?
Dingin bir yaşama ulaşmak için Epikürcü bakış açısıyla arzularımızı gözden geçirmeliyiz. Bunların doğal ve gerekli olup olmadığını kendimize sormalı, yol açtığı zevki, acıyı ve sakıncalarını değerlendirmeliyiz. Arzular ne kadar az olursa, onları karşılamak da o kadar kolay olur. Bu, daha az çalışarak dostlarla vakit geçirmek için daha fazla zaman yaratır.
Aslında iyi bir hayat için gerekenler oldukça basittir: temel bir güvenlik, sağlıklı bir beden, akıl ve dostlar. Epikür’e göre, mutluluk bu unsurların dengeli bir şekilde sağlandığı sade bir yaşamdan doğar.
Mutluluğumuzu, geleceğe dair kaygılarla mahvedebiliriz. Ancak Epikürcüler, bu tür endişelere omuz silker. Onlara göre, gelecek hakkında kaygılanarak şimdiki anı mahvetmek anlamsızdır. Epikürcü ozan Horace bunu şu sözlerle dile getirir: “An ile mutlu olan ruha, gelecekte olabileceklerden kaygılanmaktan nefret etmeyi öğretelim.” Eğer gelecekte başımıza kötü bir şey gelirse, felsefe bununla başa çıkmanın yollarını sunar. Eğer ölürsek, artık var olmayacağımız için kaygılanacak bir şey kalmaz.
Epikür’ün yaşamı boyunca küçük ama sadık bir destekçi kitlesi vardı. Ancak, felsefesinin dini önemsiz gördüğü düşüncesi, ona karşı duyulan tepkinin büyümesine yol açtı. Bu yüzden, ana akım felsefe onu uzun süre görmezden geldi. Yine de 18. yüzyılda Jeremy Bentham ve John Stuart Mill gibi düşünürler Epikürcülüğü yeniden gündeme taşıdı.
Epikür’ün felsefesi, zamanla politik ve toplumsal düşüncelerde de yankı buldu. Amerika Birleşik Devletleri Bağımsızlık Beyannamesi’nde yer alan “Yaşam, özgürlük ve mutluluğun izinde” sözleri, onun düşüncelerinin modern dünyadaki etkisini gözler önüne serdi.
Kaynaklar ve İleri Okumalar için
- Mitsis P. Oxford Handbook of Epicurus and Epicureanism. Oxford University Press.
- The happiness contradiction: Essential ways to find value in life from Epicurus. Yayınlanma tarihi: 22 Şubat 2018; bağlantı: https://bigthink.com/
Matematiksel
