Aşırı açlık insanları nasıl etkiler? Günümüzde bu sorunun cevabını Minnesota Açlık Deneyi sayesinde biliyoruz.
Ancel Keys adı günümüzde daha çok günümüzde Akdeniz diyeti olarak bildiğimiz şeyin faydalarını gösterdiği Yedi Ülke Çalışması ile tanınmaktadır. Ancak 2. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru yürüttüğü, Minnesota Açlık Deneyini fazla kişi bilmeyecektir. Oysa ki bu deney günümüzde beslenme ve yeme bozukluğu ile ilgili çalışan yapan akademisyenler tarafından referans olarak gösterilen önemli bir çalışmadır.
Ancel Keys (1904–2004) Kaliforniya’daki Scripps Enstitüsü’nden oşinografi ve biyoloji alanında doktora derecesi ve ardından Cambridge Üniversitesi’ndeki King’s College’dan fizyoloji alanında başka bir doktora derecesi alan bir fizyologdu. Çalışmalarını farklı yaşam koşullarının insan sağlığı üzerindeki etkilerini anlamaya yoğunlaştırmıştı.
1935 yılında yüksek irtifanın insan fizyolojisi üzerindeki etkisini araştırmak için Şili And Dağları’ndaki ‘Quilcha’ adlı küçük bir madenci köyüne gitti. Altı ay boyunca burada hipoksiye ( beden dokularında oksijen oranının azalması), düşük basınca ve soğuğa karşı ekibindeki 10 kişinin fizyolojik tepkileri değerlendirdi. Sonrasında 1939’da Minnesota’ya taşındı.
1939’da Minnesota Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu’nda bir araştırma tesisi olan Fizyolojik Hijyen Laboratuvarı’nın başına geçti. Kariyeri gelişirken, çalışmaları da ABD Ordusu tarafından desteklenmeye başlamıştı. Bunun nedeni kendisinin bir askerin bir günde ihtiyaç duyduğu vitaminlerin çoğunu içeren, cep boyutunda bir gıda paketi olan “K-rasyonunu” geliştirmesi idi. Ordu yetkilileri bundan çok etkilenmişlerdi. Devamında da Keys’i beslenme yoksunluğun insan vücudu üzerindeki etkileri üzerine araştırma yapması konusunda teşvik ettiler.
Açlık İle İlgili Bir Deneye Neden İhtiyaç Vardı?
Savaş sürecinde milyonlarca sivil ve asker açlıkla karşı karşıya kalmıştı ve genelde karbonhidrat ağırlıklı tek tip besin tüketiyorlardı. O zamanlarda da açlığın insan üzerindeki etkilerini rapor eden anekdotlar mevcuttu. Ancak konu ile ilgili bir bilimsel çalışma henüz yapılmamıştı.
Bu nedenle Keys, bir proje düzenledi. Ancak bu sefer ne kendisini ne de meslektaşlarını deneyinde kullandı. Bunun yerine, tümü fiziksel ve zihinsel olarak sağlıklı 36 vicdani retçi üzerinde araştırmaya başladı. 20 ile 33 yaş arasındaki bu genç adamlar savaşa katılmayı reddetmişler ve bunun yerine itfaiyecilik, akıl hastalarının bakımı gibi faaliyetlerle ülkelerine hizmet etmeyi seçmişlerdi.
Minnesota Yarı Açlık Deneyi Hangi Koşullarda Başladı?
Minnesota Açlık Deneyi daha doğrusu Minnesota Yarı-Açlık Deneyi, 19 Kasım 1944 tarihinde Minnesota Üniversitesi’nde başladı. Çalışmanın amacı, kıtlık benzeri yarı açlık durumunun sağlıklı erkekler üzerindeki fiziksel ve psikolojik etkilerini gözlemlemekti.
36 gönüllü, üniversitenin futbol stadyumunun altındaki Keys’in laboratuvarına girdi. Araştırmanın başında tüm prosedürler hakkında bilgilendirme yapıldı. Gerekli sağlık kontrollerinin devamında da deney başlamış oldu. Denekler tek bir kışlada toplandılar, ancak şehirde dolaşmalarına ve hatta üniversite derslerine ve etkinliklerine katılmalarına izin verildi.
Çalışma üç aşamadan oluşuyordu. İlk 12 hafta boyunca devam eden kontrol aşamasında denekler günde 3.200 kalori tükettiler. Sonraki 24 hafta veya yarı açlık evresinde, günde yaklaşık 1.600 kalori ile beslendiler. Bu da her birinin vücut ağırlıklarının dörtte birini kaybetmesine neden oldu. Bu süreçte gönüllüler savaş esnasında Avrupa’da bulunabilen patates, ekmek, lahana gibi besinler tükettiler. Ayrıca hiç et yemediler.
Yarı açlık evresini takip eden 12 hafta içinde gönüllüler dört gruba ayrıldı. Sonrasında her grubun kalori miktarı 400, 600, 800 veya 1200 kalori arttı. Bu süreçte gruplardan birine vitamin, birine protein takviyesi yapıldı. Son 8 haftada ise tüm sınırlamalar kalktı. Tüm aşamalarda gönüllüler günlük rutinlerine devam ettiler. Özellikle fiziksel olarak aktif olmaya teşvik edildiler. Hepsi haftada 35.4 km yürümek ve haftada 15 saat laboratuvarda çalışmak zorundaydı.
Açlığın Etkilerinin Anlaşılma Süreci
Tüm deney boyunca gönüllüler düzenli olarak sağlık kontrolünden geçtiler. Bu esnada Keys bir dizi fiziksel değişiklik kaydetti. Deneklerin vücut ısıları, solunum hızları ve kalp atış hızları yavaşlamıştı. Bileklerde, dizde ve yüzde ödem oluşmaya başlamıştı. Genel şikayet üşüme, baş dönmesi ve yorgunluktu. Zaman içinde gönüllülerin saçları dökülmeye başladı. Kasları zayıfladı ve fiziksel dayanaklıkları azaldı.
Fiziksel değişikliklerin yanında psikolojik değişiklikler de vardı.. Hemen hepsi depresyona girdiler ve sosyal olaylara ve cinsel aktiviteye olan ilgilerini kaybettiler. Zeka testlerindeki performanslarında bir değişiklik olmamasına rağmen, konsantrasyon ve entelektüel yetenek kaybı hissi bildirdiler. Derslere katılmayı veya ders vermeyi bıraktılar. Bu esnada dört kişi açlığa dayanamayarak deneyden vazgeçti. Gönüllüler evlerine döndükten sonra bile katılımcıların tam sağlıklı günlerine kavuşmaları aylar, hatta yıllar aldı.
Deneyin Sonunda Açlık İle İlgili Ne Öğrendik?
Deneyin en önemli keşiflerinden biri, açlıktan ölmek üzere olan kişileri tedavi ederken vitamin ve protein takviyelerinin sonuçlar üzerinde çok az etkisi olduğuydu. Toparlanma sürecindeki en önemli faktör, yeniden besleme sırasında edindikleri kalori miktarı idi.
Keys’in deneyi Aralık 1945’te 32 denekle sona erdi. Ocak 1946’da, hem vicdani retçi hem de psikolog olan iki meslektaşı, Harold Guetzkow (1915–2008) ve Paul Bowman (1914–2008), Men and Hunger: A Psychological Manual başlıklı 72 sayfalık bir broşür yayınladılar.
Sonrasında da, Keys ve meslektaşları 1950’de The Biology of Human Starvation adlı iki ciltlik bir kitap yayınladılar. Bu kitapta Keys, gözlemlediği psikolojik değişikliklerin birçoğunun, insanların kalori alımını kasıtlı olarak kısıtladığı bir bozukluk olan anoreksiya nervozanın bazı semptomlarını anlamada da faydalı olabileceğini belirtti.
Anoreksiya nervoza, vücut ağırlığında anormal derecede düşüklük, hissedilen yoğun kilo alma korkusu, ve çarpık kilo algısı ile karakterize edilmektedir. Bu soruna sahip kişiler ilginç bir biçimde yemekle uğraşmaya fazlasıyla düşkün olur. Keys, deneklerin de deney ilerledikçe aralarında yemek tarifleri paylaşma, yemek pişirme ve yemek kitabı okuma ile giderek daha fazla ilgilenmeye başladığını fark etmişti. Gerçekten de çalışma bittikten sonra üç gönüllü şef olmuştur.
Deneyin Tekrarlanabilmesi Mümkün Değildir?
Okuduklarınız size insanlık dışı bir başka deney gibi gelmiş olmalıdır. Ancak bu deneyin etik bir sorunu yoktur. Oysa ki benzer süreçler için aynı şey söylenemez. 2. Dünya savaşı esnasında gerçekten de insan denekleri ile etik dışı pek çok deney yapılmıştı. Bunun bir örneğini bu yazımızda okuyabilirsiniz. CIA’in Çok Gizli Soğuk Savaş Araştırma Programı MK Ultra Neydi?
Kaynaklar ve iler okumalar
- Dulloo AG. Physiology of weight regain: Lessons from the classic Minnesota Starvation Experiment on human body composition regulation. Obes Rev. 2021 Mar;22 Suppl 2:e13189. doi: 10.1111/obr.13189. Epub 2021 Feb 5. PMID: 33543573.
- Minnesota Starvation Experiment; Bağlantı. https://en.wikipedia.org/
- Starving for Answers; yayınlanma tarihi: kasım 2016; Bağlantı: https://www.damninteresting.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
