2.600 yıl önce, MÖ 28 Mayıs 585’te tam bir güneş tutulması meydana gelmişti. Bu güneş tutulmasını kesin olarak tahmin eden kişi ise Yunan filozof Miletli Thales’ti. Kendisi bu sayede Lidyalılarla Persler arasında devam eden bir savaşa da son verecekti.
Günümüzde geometrinin çıkış noktasının Mısır olduğunu biliyoruz. Ancak her ne kadar geometri Mısır’da ilk kullanım alanı bulsa da geometrinin kurucusu Milet’li (Miletos) Thales’tir. Kendisinin adını bir çoğumuz okullarda Thales teoremi ile anımsasa da aslında kendisi adını bildiğimiz ilk bilim insanı, ilk filozof; Sokrat öncesi doğa filozoflarının ilki olan Miletos okulunu kuran üç filozoftan en iyi bilineni ve İyonya’nın yetiştirdiği önemli bilginlerden biridir. Ve hatta matematikçi Bertrand Russell’a göre Milet’li Thales “felsefenin kurucusu”dur.
Thales’in yazdığı kitaplardan hiç biri günümüze dek gelememiştir. Hayatı hakkında pek az şey bilinmektedir. Bildiklerimi de ölümünden sonra onun hakkında yazılan kitaplardan gelmektedir. Kendisinin eğitim almak için Mısır’a gittiğini ve bu esnada varlıklı bir aileden geldiğini biliyoruz. Gerisi ile ilgili bir çok şeyi ise onun hakkında yazılanlardan tahmin ediyoruz.
Milet’li Thales Neden Geometrinin Kurucularından Biri Olarak Bilinmektedir?
Kendisinin geometrinin temellerini atan kişi olarak anılmasının nedeni geometrinin bazı temel gerçeklerini ilk kez ifade eden ve kanıtlayan kişi olmasıdır. Kendisi tüm üçgenler hakkında bugün bize çok basit gibi gelen bilgileri ortaya koyan kişidir. Örneğin bir üçgenin iki kenarı eşit ise bu üçgen ikizkenar bir üçgendir. Bunu ilk söyleyen kişi Thales’tir.
Ortaya koyduğu geometrik teoremlerinin tümü basit düzeydedir. Ancak bu basitlik ondan sonra gelen matematikçilerin önünü açmıştır. Örneğin aşağıda gördüğünüz temel geometri bilgilerinin hepsi Milet’li Thales tarafından ortaya konmuştur.
Thales Güneş Tutulmasını Nasıl Tahmin Etti?
MÖ 28 Mayıs 585 tarihinde Lidyalılarla Persler arasında günümüzde Küçük Asya olarak tanımladığımız yerde şiddetli bir savaş sürüyordu. Ancak gün ortasında Ay aniden güneşi örttü ve hava birden bire gece gibi karardı. O dönemlerde insanlar güneş tutulmalarının nedenini tam olarak anlayamıyorlar ve bunu kötü bir alamet olarak görüyorlardı. Bu nedenle durumdan endişe duyan askerler hızla silahlarını bıraktı. Sonunda da iki tarafta savaşı bitirmeye ve ateşkes ilan etmeye karar verdi.
Bu ünlü güneş tutulması, Herodot’un aktardıklarına göre, Thales tarafından aslında tahmin edilmişti. Zaten Thales’in hangi dönemde yaşadığını da aslında bu anekdot sayesinde tahmin edebiliyoruz. Bu arada ek bir not düşelim. Thales’in öngördüğü güneş tutulması için en olası aday MÖ 28 Mayıs 585 tarihi olsa da, bazı kişiler bu olayın 25 yıl önce MÖ 610’da olduğuna inanmaktadır. Ancak her durumda bu önemli bir keşiftir. Peki ama Milet’li Thales bu inanılmaz astronomik gözlemi nasıl başarmıştı?
Bir güneş tutulmasını tahmin etmek kolay değildir. Sonucunda tutulmanın sadece ne zaman olacağını değil, aynı zamanda nerede görüneceğini de hesaplamanız gerekir. Ayrıca bir Ay tutulması yaklaşık bir saat sürer. Ancak bir güneş tutulması için bu süre yaklaşık 7,5 dakika kadardır.
Thales Güneş Tutulması Tahmini Batıl İnancı Bilim İle Değiştirmişti
Thales’in güneş tutulması tahmini için kullandığı yöntemi bilmiyoruz. Yöntemin yalnızca bir kez kullanılmış olması da mümkündür. Sonucunda aynı çağa ait kayıtlarda başka tutulmaların doğru bir şekilde yapıldığının bize aktarıldığı herhangi bir kayıt ortada yok. Ayrıca Thales’in ünlü tutulma tahminini kendisinin mi yaptığını yoksa Mısırlılardan ödünç mü aldığı konusu da tartışılıyor.
Eski uygarlıkların güneş tutulmalarını doğru biçimde anlamaları kolay değildi. Bunun neticesinde güneş tutulmaları ve beraberinde ani karanlık tarih boyunca felaket olayları ile ilişkilendirdi. Pek çok toplum bu olağandışı olayları açıklamak için korku ve şiddet içeren hikayeler geliştirdi.
Ancak yine de Dünyanın dört bir yanındaki çeşitli kültürler, tutulmaların 18 yıllık bir döngüde meydana geldiğini keşfettiler. Bu 18 yıllık döngüye Saros döngüsü denir. Saros döngüsü, Güneş-Dünya-Ay sisteminin neredeyse tamamen aynı konfigürasyona dönmesinin ne kadar süreceğini temsil eder.
Babilliler, çağlar boyu süren tutulma kayıtlarından göksel döngülerin ve tutulma mevsimlerinin modellerini ayırt edebildiler. MÖ 750’lerden başlayarak Babil kil tabletlerinde tutulma raporları yer alıyor. Sonucunda Thales’in Mezopotamya ve Mısır gezileri sırasında bunu öğrenmiş olması olasıdır.
Güneş tutulması kralın yaklaşan ölümü anlamına gelebileceğinden bu tahminler Yunan toplumu için de kritik öneme sahipti. Bu nedenle Yunan gökbilimciler Babil döngüleri hakkında daha fazla şey öğrendiler ve bu bilgiyi kendi çalışmalarını ilerletmek için bir temel olarak kullandılar. Şaşırtıcı derecede karmaşık bir mekanik cihaz olan Antikythera mekanizması bunun bir kanıtıdır.
Yüzyıllar boyunca, hatta Rönesans’a kadar, gökbilimciler tutulma tahminlerini Babillilerin öncülüğünü temel alarak geliştirmeye devam ettiler.
Sonuç olarak
Thales’in güneş tutulmasını öngördüğünü anlatan kişi Herodot’tu. Heredot bir tarihçi değil bir hikaye anlatıcısıdır. Bu nedenle kendisinin çoğu anlatısına şüphe ile bakılmaktadır. Ancak Thales’in güneş tutulması tahmini yalnızca Herodot’un değil Platon ve Aristoteles’in de yazılarında da yer alır. Sonucunda kesin bilemesek de doğru kabul etmek için pek çok sebebimiz vardır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- May 28, 585 BC: The Battle Of The Solar Eclipse. Yayınlanma tarihi: 28 Mayıs 2020; Kaynak site Ancient Origins. :Bağlantı: https:/May 28, 585 BC: The Battle Of The Solar Eclipse/
- May 28, 585 B.C.: Predicted Solar Eclipse Stops Battle. Yayınlanma tarihi: 27 Mayıs 2000; Kaynak site: Wired Bağlantı: May 28, 585 B.C.: Predicted Solar Eclipse Stops Battle/
- Steele, J. M., & Stephenson, F. R. (1997). Lunar Eclipse Times Predicted by the Babylonians. Journal for the History of Astronomy, 28(2), 119-131. https://doi.org/10.1177/002182869702800203
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
