Muhtemelen başka hiçbir filozof felsefe üzerinde Sokrates kadar büyük bir etki yaratmamıştır. Kendisi Platon’un öğretmeniydi ve Aristoteles üzerinde etkisi vardı. Ancak Sokrates’i Sokrates yapan kendisiyle özdeşleşmiş olan Sokratik yöntem idi. Tüm bunların sonucunda kendisi fikir tarihinde merkezi bir figür haline geldi.
Yetenekli bir hatip olan Sokrates, bir papirüs parçasına yazmak yerine fikirlerini sohbet yoluyla diğer insanlarla paylaşmayı tercih etti. Aslında fikirleri kulak ardı edilmiş olsaydı, dünya bu kendine özgü düşünürü unutabilirdi. Neyse ki onun felsefesi hakkında bildiğimiz hemen hemen her şey, Platon ve Ksenophon gibi çağdaşları sayesinde mevcuttur.
Felsefi açıdan bakıldığında metinleri sevgi, adalet, yönetim gibi konularda yeri doldurulamaz bilgelik sunar. Sokrates ve hayatı inceleme yöntemi felsefeyi o kadar etkilemiştir ki, felsefe ondan önce gelenler ve sonra gelenler olarak ikiye ayrılmıştır. Ondan önceki filozoflara Sokrates öncesi filozoflar denir.
Sokrates’i öğrencisi Platon’un diyaloglarında karşımıza çıkan Sokrates olarak tanırız. Platon’un yaşamı boyunca yazdığı 35 diyalogdan biri hariç hepsinde Sokrates baş karakter olarak yer alır. Bugün filozofla ilişkilendirdiğimiz tüm özellikler onun bu felsefi metinlerde ön planda ve merkezdedir. Ancak tarihsel Sokrates hakkında bildiğimiz tek şey onun M.Ö. 469’da doğduğu ve 399 yılında yetmiş yaşındayken ölüme mahkum edildiğidir.
Sokratik Yöntem Nedir?
Atina’da demokrasi geliştikçe ikna edici argümanlara duyulan ihtiyaç da artmıştı. Bunun sonucunda, Sofistler olarak adlandırılan ve belli bir ücret karşılığında retorik, hitabet ve mantıksal tartışma öğreten kişiler ortaya çıkmıştı. Sofistler pek çok eleştiriye maruz kaldılar. Eleştirilerin temelinde de yaptıkları iş için para talep etmeleri yer aldı.
Sokrates de, Sofistlerin yaptıklarını eleştirdi ve onları sık sık tartışmaya soktu. Kendisi esprili, ironik, etkili bir konuşmacıydı; keskin bir içgörüye sahipti ve inanılmaz derecede derin düşünüyordu. Sokrates, cevaplarını çürüten bazı mantıksal tutarsızlıklar veya paradokslar bulana kadar sohbet ettiği kişilere sorular sorarak araştırmalarına devam etti. Onun kullandığı bu soru cevap yöntemi günümüzde Sokratik yöntem olarak bilinir.
Sokratik Yöntemin Aşamaları Nelerdir?
Sokrates’in gerçekten bir yöntemi olup olmadığı ve eğer varsa hangi unsurların en karakteristik olduğu konusunda uzun bir akademik tartışma geçmişi vardır. Sokrates, Platon’un yazılarında görülen tutarlı veya birleşik bir yönteme sahip gibi görünmese de, çoğu zaman felsefi bir konu hakkındaki bilgisizliğini itiraf ederek (örneğin, “Cesaret nedir?”) bir diyalog başlatırdı.
Sokrates devamında konuşmayı kendi istediği yöne doğru çekerdi. Onu bir çıkmaz içine sokar ve oradan kendi çabası ile çırpınarak çıkmaya çalışmasını izlerdi. Sokrates daha sonra belirli bir tanım veya iddiadaki kusurları, genellikle karşı bir örnek veya rakip bir tanım sunarak ortaya çıkarırdı. İşin asıl tuhaf tarafı, bu yöntemi bilip ve tuzağa düşmek istemeyen kurnaz tartışmacılar dahi ne olduğunun farkına varamadan kendilerini bu çıkmazın içinde bulurlar. Bu diyalektik yöntem Sokrates’in felsefesinin merkezinde yer alırdı.
Sokrates’in en ünlü sözlerinden biri: “Bildiğim tek şey, hiçbir şey bilmediğimdir.” Bu alıntı Sokrates ve onun felsefesiyle ilişkilidir. Sokrates bu sözüyle aslında hiçbir şeyi kesin olarak bilemeyeceğimizi söylemeye çalışmıştı. Ona göre, bir konu hakkında inançlarımız ve fikirlerimiz olabilir ancak onların doğru olup olmadıklarından asla emin olamayız.
Sokrates’in Ölümü
Anlatılardan yola çıkarak Sokrates’in prensip sahibi bir adam olduğunu ve inandığı gibi yaşadığını biliyoruz. Kendisi maddi zenginlik ya da fiziksel güzellikle ilgilenmiyordu. Bu nedenle de Sofistlerin yaptığı gibi öğretisi için para almıyordu. Tüm hayatını erdemleri anlamaya adadı, böylece daha erdemli olabilir ve başkalarını da nasıl erdemli olunacağı konusunda eğitebilirdi. Ancak ne yazık ki süreç onun sonunu da hazırlayacaktı.
Sokratik sorgulama yöntemi kendisine yaşadığı Atina’da pek çok düşman kazandırmıştı. Sonunda genç Atinalıların zihinlerini yozlaştırmakla suçlanarak ve ölüme mahkûm oldu. Kendisine alternatif ceza olarak sürgün seçeneği önerildiyse de mahkumiyet kararını kabul etti. MÖ 399’da öldürücü dozda baldıran zehri verilerek öldürülecekti. ( Okuma önerisi: Aristoteles, Platon ve Sokrates Demokrasiden Neden Nefret Etti?)
Sokratik Yöntemi Günümüzde Nasıl Kullanabiliriz?
Sokratik yöntem felsefi düşüncede yepyeni bir çığır açtı. Bu, tümevarım argümanın bilinen ilk kullanımıydı. Bu güçlü argüman biçimi Aristoteles ve daha sonra onu bilimsel yönteminin başlangıç noktası olarak kullanan Francis Bacon tarafından geliştirildi. Bu nedenle, Sokrates’in düşünceleri sadece Batı felsefesinin değil tüm ampirik bilimlerin temellerini oluşturmaktadır.
Sokratik yöntem okullarda da uygulanabilir ve hatta uygulanmalıdır. Bu durumda öğretmen bilgiyi doğrudan aktarmaz, ancak öğretmen ve öğrenci arasında bir diyalog başlatmak için araştırıcı, düşündürücü sorular sorar. Sonrasında da, öğrencilerin yanıtları kendileri için formüle etmelerine ve gerekçelendirmelerine olanak tanır.
Sokratik yöntem eleştirel düşünmeyle yakından bağlantılıdır çünkü sorgulama düşüncenin mükemmelliği için önemlidir. Eleştirel düşünme ise, düşüncemizi ve eylemimizi izlemek, değerlendirmek ve belki de yeniden oluşturmak veya yeniden yönlendirmek için bize rasyonel araçlar sağlar.
Ancak hatırlatalım. Sokratik sorgulama yöntemi her zaman sorunsuz işlemez ve her koşulda en mükemmel seçenek değildir. Sonuçta bu yöntemin başarısı kişinin düşüncelerini ve duygularını açıkça ifade edebilmesine bağlıdır ancak bazı insanlar bu konuda zorluk çekmektedir. Ayrıca sorular çok araştırıcı olursa kişiler kendilerini rahatsız hissedebilirler. Bu nedenle yararlı olması için doğru zamanda ve uygun durumlarda kullanılması önemlidir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Socratic Dialogue (Argumentation); Bağlantı: https://www.thoughtco.com/
- Lake, Tim. “Socrates’ Philosophy: The Ancient Greek Philosopher and His Legacy” TheCollector.com, October 26, 2021, https://www.thecollector.com/socrates-philosophy-ancient-greek-philosopher-legacy/.
- Understanding Socratic Questioning: A Comprehensive Guide. Yaınlanma tarihi: 1 Nisan 2023. Bağlantı: Understanding Socratic Questioning: A Comprehensive Guide
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
