Muhtemelen Emilie du Chatelet adını fazla duymamışsınızdır. Ama onun katkıları olmasaydı 1700’lerin Fransız Aydınlanması çok daha farklı bir biçimde ilerleyebilirdi.
Voltaire 18. yüzyıl düşün ve siyaset yaşamının önemli bir ismiyken, aynı zamanda matematikle de ilgiliydi. Çünkü Newton ve Newton’u Fransızca’ya kazandıran Emilie du Chatelet onun hayatının merkezindeydi. Ancak yine de kader değişmedi. Nesiller boyunca Chatelet, kendi başına bağımsız bir figür olarak değil, iki şekilde tanımlandı. İlki Voltaire ile olan ilişkisi nedeniyle onun metresi/ sevgilisi gibi sıfatlarla, ikincisi de Isaac Newton’un Fransa’daki en önemli çevirmeni olarak…
Kısaca Emilie du Chatelet
Fransız matematikçi, fizikçi, filozof ve çevirmen Emilie du Chatelet, 1706’da Paris’te doğdu. Dilbilimci ve müzisyen Baron Luis Nicholas le Tonnelier’in kızı olan Chatelet, eğitimini evde tamamladı. 6 dili başarılı bir biçimde konuşmaya başladı. Aristokrat bir aileye mensup olduğu için dönemin önde gelen bilim insanları ve matematikçileri evlerine sık olarak gelirlerdi.
Kızındaki yeteneğin farkına varan babası da onu bu insanlarla tanıştırdı. Sonrasında kraliçe ile tanışma şansına erişecek ve güzelliği ile kraliçenin de hayranlığını kazanacaktı. Kendisinin fizik ve matematiğe karşı ilgisi bu dönemlerde başladı. 1725 yılında 19 yaşındayken Marki Florent du Chatelet-Lemont’la evlenerek markiz oldu. Sonrasında kraliyet mahkemesine katılan ilk kadın üye unvanını kazandı. Bilime olan merakı bu dönemde de devam etti. Aldığı ek dersler ile bilgilerini geliştirdi.
Ayrıca Leonhard Euler ve Johann Bernoulli gibi önde gelen uluslararası matematikçilerle de sık sık temas halindeydi. Prusyalı Büyük Frederick, Du Châtelet’nin bir hayranıydı. Onunla düzenli olarak yazıştı ve onu Leibniz’in çalışmaları ile tanıştırdı. 1733’te Du Châtelet, ünlü yazar, tarihçi ve filozof Voltaire ile yakınlaştı.
Voltaire’nin şairliğine, felsefesine ve bilimsel kültürüne hayrandı. Onun desteğiyle Voltaire 1734 yılında Felsefi Mektuplar isimli yapıtını yayınladı. Bu mektuplar sadece Fransız Aydınlanmasında değil, tüm Avrupa’nın kültür tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. Fransa için bu mektuplar öylesine sarsıcı olmuştur ki, eser “din ve politik düzen bakımından tehlikeli görüldüğü için” yasaklanıp yakılmıştır.
Voltaire ve Emilie du Chatelet
1734 yılında hakkında çıkarılan bir tutuklama emri nedeniyle Voltaire Paris’i terk etmek zorunda kaldı. Bu zamanda, Chatelet’in Champagne’deki Cirey Şatosu’na sığındı. Burada ikili zamanlarını sürekli yazarak, düşünsel ve bilimsel tartışmalar yaparak geçirdiler. Bir fizik laboratuvarının da bulunduğu Cirey’deki şato, edebi ve felsefe etkinliklerinin merkezi durumuna geldi.
Voltaire’le 15 yıl süren birliktelikleri süresince bilimsel çalışmalarına devam eden Chatelet, Voltaire’e de sürekli destek verdi. Bu çalışmaları sonucunda Euclid, Newton ile Yunan ve Roma klasiklerinden Locke’a uzanan geniş bir yelpazede çalışmalarını sürdürdü.
Émilie Du Châtelet, genellikle Isaac Newton’un Principia Mathematica isimli kitabının çevirisini yapması ile hatırlar. Ancak çalışması basit bir çeviriden çok daha fazlasıydı. Bunun nedeni çeviriye dahil ettiği kapsamlı bir yorum idi. Bu yorumun içerisinde enerjinin korunumu ilkesini formüle etmişti.
Emilie du Chatelet’in Tek Eksiği Kadın Olmasıydı
Chatelet, Voltaire’le olan beraberliğini de Fransız Devrimi’nin ünlü şairlerinden Jean Francois de Saint Lambert için bitirdi. Sonrasında Lambert’le birlikte yaşamaya başladı. Du Chatelet, hayatı boyunca kadınlardan beklenenin tam tersi olarak kendi çıkarlarının peşinden gitti. Ancak trajik bir şekilde, güvenilir doğum kontrolü ve jinekolojik bakımın olmadığı bir zamanda kadın olmanın tehlikelerinden kaçamadı.
Chatelet, Lambert’ten olan çocuğunun doğumu sırasında ölürken, yatağının başında kocası Marki, Voltaire ve Lambert bulunuyordu. 43 yaşında hayata veda eden bu dahi insan ataerkilliğe isyanını Prusya kralı Büyük Frederick’e şu sözlerle dile getiriyor:
“Beni kendi meziyetlerimle ya da meziyetlerimin olmaması ile değerlendirin. Fakat, beni şu büyük generalin, bu büyük bilginin, Fransa’da bir parlayan bir yıldız veya meşhur bir yazara eklenti olarak görmeyin. Ben kendi doğrumla tüm söyledikleri ve yaptıkları ile sadece kendisine sorumlu olan bütün bir kişiyim. Henüz karşılaşmamış olmama rağmen benden bilgisi daha fazla olan metafizikçi veya filozoflar olabilir. Ancak, onlar da beşeri zafiyetleri olan insanlardır. Dolayısıyla, tüm faziletlerimin toplamını aldığımda, itiraf etmeliyim ki, kimseden aşağı kalmamaktayım.”
Voltaire ise Emilie du Châtelet’i öven şu sözlerinde zamanın zihniyetinin ne denli baskın olduğunu özetlemektedir. “Tek eksiği kadın olmak olan büyük bir adam/insan.” (“a great man whose only fault was being a woman”).
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- The Philosopher and the Prodigy: How Voltaire Fell in Love with a Remarkable Woman Mathematician. https://www.brainpickings.org
- Five Things to Know About French Enlightenment Genius Émilie du Châtelet. Yayınlanma tarihi: 15 Aralık 2917; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
Matematiksel
