Matematik ve Edebiyat İlişkisi: Kitapların İçindeki Matematik

Edebiyat ve matematik, her ne kadar çok farklı alanlar gibi dursa da, aslında dünyayı anlayabilmek için birbirini tamamlayan iki temel yoldan başka bir şey değildir. Matematik aynı zamanda hem çok basit hem de anlaşılması çok güç kavramlara ışık tutar. Aynı durum edebiyat için de geçerlidir. Matematik ve edebiyatın birlikte bu kadar iyi eşleşmesinin birçok nedeni vardır.

Kitaplar, matematiksel kavramlarını tehdit edici olmayan bir şekilde tanıtır ve ilgi uyandırır. İyi kurgulanmış hikayeler matematiğin zihinlerde canlanmasını sağlar. Bu sayede sıkıcı veya erişilmez olduğu fikrini de ortadan kaldırır. Aşağıdaki metinler bize, matematikte tanımlardan, teoremlerden, formüllerden çok daha fazlasının bulunduğunu anlatıyor. Matematiğin içinden edebiyata ve edebiyatın içinden matematiğe bakma fırsatını veriyor.

Kitapların İçindeki Beklenmeyen Matematik

Profesör ve Hizmetçi, Yoko Ogawa

1988’den beri yirmiden fazla esere hayat vermiş olan Yoko Ogawa’nın bu kitabı, travmatik bir beyin yaralanması geçirdikten sonra, 80 dakikalık kısa süreli bir hafızayla yaşamaya mahkum olan bir matematikçi ve çalışmak için bu matematikçinin evine gelen bir hizmetçi ile ilgili.

Bir film uyarlaması da olan bu kitap, oldukça detaylı açık matematiksel bir altyapıya da sahip. Yazarın, 2006’da matematikçi Masohiko Fujikara ile birlikte yazdığı ve sayıların eşsiz güzelliği ile ilgili diyaloglar içeren “An Introduction to the World’s Most Elegant Mathematics” isimli bir kitabı da var.

Karamazov Kardeşler, Fyodor Dostoevsky

Edebiyat çevrelerince “insanı anlamak için büyük bir kılavuz” olarak nitelendirilen bu kitabın matematikle olan bağı, kitabın içerisindeki şu bölümü ile açıklanabilir. Romanda ağabey İvan Karamazov’la kardeşi Alyoşa arasında Tanrı’nın varlığı üzerine çarpıcı bir diyalog vardır. İvan, nihilist düşüncelere sahip, iyi bir eğitim almış, rasyonalizm savunucusu, modernizmi temsil eden, kurnaz, zeki bir entelektüeldir.

Aklının Öklid prensiplerine göre çalıştığını ve her şeyin bu prensiplerle açıklanabileceğini savunmaktadır. Ancak Öklid-dışı geometrilerin keşfi kafasını karıştırır. Tek doğru geometri olarak kabul edilen Öklid geometrisinden farklı, tutarlı bir geometrinin olabileceğine birçok filozof ve matematikçi gibi İvan da karşı çıkar.

“Eğer Tanrı gerçekten var ise ve dünyayı yaratmışsa, o halde hepimizin çok iyi bildiği gibi onu Öklid geometrisine göre yaratmıştır. Bu arada bazı geometri bilginleri ve filozoflar ortaya çıktı. Üstelik bunların arasında çok değerli olanları vardır.

Bunlar tüm evrenin, hatta evreni de içine alan sonsuzluğun bile Öklid geometrisine göre olmasından şüphe ediyorlar. Hatta Öklid’e göre dünyada hiçbir şart altında kesişmeyen, kesişmeleri imkânsız olan iki paralel doğrunun belki de sonsuzluğun herhangi bir noktasında birleştiklerini, hayallerinden geçirmek cüretini gösteriyorlar.”

Bazı Kadınlar, Alice Munro

Ünlü yazar Alice Munro’nun asıl adı “Too Much Happiness” olan bu kitabı, ünlü kadın matematikçi Sofia Kovalevskaya’nın dram ve hayal kırıklıklarıyla dolu hayatının kurmaca bir hikâyesidir. Sofia Kovalevskaya, on dokuzuncu yüzyılda yaşamış ünlü bir Rus matematikçisiydi. O zamanlar, çoğu Avrupa ülkesinde bile, kadınların üniversiteye devam etmesine izin verilmiyordu.

Kovalevskaya, onu öğrenim görmesi için Almanya’ya götürmeye söz veren bir adamla evlendi. Bu sayede Avrupa’da matematik alanında doktora derecesi almaya hak kazanan ilk kadın oldu. Yine de, hayatı trajedi ve hayal kırıklığıyla doluydu. Alice Munro’nun hikayesi, hayatının zengin ama yakıcı kurgusal bir anlatımı.

Alice Harikalar Diyarında, Lewis Carroll

Carroll, matematikçi Charles Dodgson’ın yazar olarak kullandığı takma isimdi. Ayrıca matematikçi Charles Dodgson, onun zamanında oldukça popüler iki çalışma alanı olan, sembolik cebirden ve izdüşümsel geometriden hiç hoşlanmıyordu. Kitabın baş kahramanı Alice’in boyunun uzayıp kısalması ve vücudunun bir süre daraldıktan sonra tekrar genişleyerek oran dışına çıkması, yazar Carroll’ın aklının sonsuz bir garipliği değildir. Aslında matematikçi Dodgson’ın hoşlanmadığı alanlara karşı yaptığı bir taşlamaydı. Ek okumalar için: Lewis Carroll Alice Harikalar Diyarında İle Hangi Mesajları Vermek İstemişti?

Edgar Allan Poe

Edgar Allan Poe de matematiksever bir yazardır. Ünlü şiiri “Kuzgun”u yazma sürecini “bir matematik probleminde kesinliğe ve değişmez sonuca adım adım ulaşma” uğraşına benzetmiştir. Altın Böcek isimli öyküsünde matematiksel şifrelemeyle ilgili ilginç örnekler verrir. Hans Pfaall Diye Birinin Benzeri Görülmemiş Serüveni adlı bilimkurgu türündeki öyküsünde ise Pfaall’ın icat ettiği balonla aya nasıl gidildiğini anlatır. Pfaall, yolculuğunda bazı hesaplar yapar:

“(…) dünyanın yüzeyinin ne kadarlık bir kısmına baktığımı küresel geometriyle hesaplamak çok kolaydı. Bir kürenin herhangi bir kesitinin dış bükey yüzeyinin kürenin tüm yüzeyine oranı, kesitin sinüsünün kürenin çapına oranına eşittir.

Şimdi, benim durumumda sinüs-yani altımdaki kesitin kalınlığı- yükseltime, ya da yüzeyin üstündeki bakış noktasının yükseltisine aşağı yukarı eşitti. Gördüğüm dünya yüzeyinin oranını “beş mile sekiz bin mil” olarak ifade etmek mümkün.. Bir başka deyişle yeryüzünün tüm yüzeyinin bin altı yüzde birine bakıyordum.”

Mülksüzler, Ursula K. Le Guin

Antik dünyada matematik, fizik ve felsefe birlikte “doğal felsefe” olarak incelenirdi. Disiplinler, modern bilimin gelişmesiyle parçalandı. Ancak bir kez da birleştiklerini hatırlamak güzel. Le Guin’in yazdığı her şeyi okumanızı şiddetle tavsiye ederiz. Ancak yazarın Mülksüzler isimli kitabı en başta gelir. Aktivist bir matematiksel fizikçi etrafında dönen bu kitap, okunması gerekenlerin başında geliyor.

Kaynaklar ve İleri Okumalar:

• From Alice in Wonderland to the Hitchhiker’s Guide: top 10 books about mathematics; https://www.theguardian.com
• Ali Törün; “Matematiğin edebiyattaki izleri”; Bilim ve Gelecek Dergisi, Eylül 2013

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel