Muhtemelen Batı kültüründeki en ünlü efsanelerden biri Fransa Kraliçesi Marie Antoinette ile ilgilidir. Devrim öncesi Fransa’nın son kraliçesinin, Paris halkının ekmek alamayacak kadar sefil durumda olduğu haberini aldığında, “Ekmek yoksa pasta yesinler” cümlesini söylediği düşünülür. Bu söz en iyi ihtimalle bir yanlış anlaşılma, en kötü ihtimalle ise tamamen uydurmadır.
Ekmek Fransız Devriminin Tetikleyicilerinden Biriydi
14 Temmuz 1789’da Orta Çağ’dan kalma Bastille kalesine yapılan saldırı, silah ve ekmek yapmak için tahıl arayışıyla başladı. Fransız Devrimi’nin, ekmek fiyatından daha karmaşık olan çok sayıda şikâyetten kaynaklandığı açıktır. Ancak ekmek kıtlığı, monarşiye yönelik öfkeyi körüklemede ana rollerden birini oynadı.
Yetersiz tahıl hasadı, 1529’da Fransa’nın Lyon kentinde isyanlara yol açmıştı. Grande Rebeyne (Büyük İsyan) adı verilen olay sırasında binlerce kişi zengin vatandaşların evlerini yağmaladı ve yıktı. Sonunda belediyenin tahıl ambarındaki tahıl sokaklara dökülecekti.
18. yüzyılda işler daha da kötüleşti. 1760’lardan beri krala, tarım ürünlerinin yüksek fiyatlı olması gerektiğine inanan bir grup iktisatçı olan Fizyokratlar danışmanlık yapıyordu. Fizyokratlar sistematik düşünceleri ile ekonomi biliminin doğuşunda yer alsa da doğal düzenin Tanrı’nın koyduğu düzen olduğu ve devletin ekonomik ve toplumsal yaşama müdahalesi gereksiz olduğu biçimindeki fikirleri sorunun kökenini yaratacaktı.
1775 yılının Nisan ayı sonlarında ve Mayıs ayında, yiyecek kıtlığı ve yüksek fiyatlar, Paris Havzası’nın kasaba ve köylerinde halk öfkesinin patlamasını ateşledi. Üç haftadan biraz daha uzun bir süre içinde 300’den fazla isyan ve tahıl yağmalama seferi kaydedildi. Popüler protesto dalgası Un Savaşı olarak bilinmeye başlandı. İsyancılar, Paris’e ve kırsal bölgeye yayılmadan önce Versailles’ı işgal etti.
Bir dizi faktör nedeniyle sorunlar 1780’lerde ciddileşti. Yerli tahıl üretiminde buna karşılık gelen bir artış olmaksızın nüfusta büyük bir artış meydana geldi. Fransızların çoğunluğunun tahıl bazlı beslenme dışında herhangi bir şey yemeyi reddetmesi de bir diğer sorundu.
Devrime giden dönemde Fransa’yı dolaşan İngiliz tarımcı Arthur Young, devrimin tohumlarının atıldığını söyleyecekti. Anne Robert Jacques Turgot (1727-1781), Fransız Kralı XVI. Louis’in ilk ekonomi danışmanlarından biridir. Krala verdiği ilk tavsiye ise “Ne vous mêlez pas du pain” – Ekmeğe karışmayın biçiminde olmuştur.
“Ekmek Yoksa Pasta Yesinler” Sözü Neden Yanlış Anlaşıldı?
Efsaneye göre, 1789 Fransız Devrimi’nin eşiğinde, ülke genelinde ciddi bir ekmek sıkıntısı yaşandığını duyan Marie, “S’ils n’ont plus de pain, qu’ils mangent de la brioche,” yani “Ekmek yoksa pasta yesinler” demişti. Günümüzde tarihçiler neredeyse kesin bir biçimde, bu sözü onun söylemediğini kabul etmektedir. Bunun için de iki önemli neden vardır.
Birincisi, bu alıntı Fransızcadan İngilizceye çeviride abartılmıştır. Marie Antoinette’e atfedilen esas söz “Qu’ils mangent de la brioche” yani kaba bir çeviri ile “Bırakın brioche yesinler” şeklindedir. Marie’nin hükümdarlığı sırasında çıkarılan yasalar, ucuz ekmeği kalmayan fırıncıları, aslında tatlı bir ekmek olan brioche gibi daha kaliteli ürünlerini de aynı fiyattan satmaya zorluyordu. Bu da Marie’nin sözde yorumunun zaten var olan bir uygulamayı ifade ettiği anlamına gelecektir.
Ancak “brioche” alıntısı da oldukça problemlidir. Çünkü ortada kraliçenin bu sözü söylediğini ispatlayacak güvenilir hiçbir kanıt yoktur. Aslında bu söz, onun giyotinle idam edilmesinden çok sonra ortaya atılmıştır. Marie Antoinette ise kocası XVI. Louis ile birlikte yükselen isyan dalgasının günah keçisi olmuştu.
Fransız Devrimi’nin öfkeli isyancıları aristokratları bastırmak için bir fırsat arıyorlardı. Şiddetli bir fanatizm ve kana susamışlıkla körüklenen, yasadışı basın aracılığıyla Marie Antoinette’i barbar, küstah ve bencilce kibirli olarak tasvir eden vahşi hikayeler yayıldı.
Bu Ünlü Sözü İlk kim Söyledi?
1765 yılında Fransız filozof Jean-Jacques Rousseau, İtiraflar başlıklı altı bölümlük bir kitap yazdı. Bu kitapta Rousseau kendi döneminin kraliçesini aynı sözler ile eleştirmişti. Rousseau’nun bunu yazdığı dönemde Marie-Antoinette ise sadece 10 yaşındaydı. Ayrıca göz atmak isterseniz. Henri Poincaré Matematik Sayesinde Adaleti Nasıl Sağladı?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- How Bread Shortages Helped Ignite the French Revolution. Yayınlanma tarihi: 14 Temmuz 2023. Kaynak: History.com. Bağlantı: How Bread Shortages Helped Ignite the French Revolution
- Did Marie-Antoinette Really Say ‘Let Them Eat Cake’?. Yayınlanma tarihi: 31 Ağustos 2018. Kaynak: History.com. Bağlantı: Did Marie-Antoinette Really Say ‘Let Them Eat Cake’?
- Did Marie Antoinette really say ‘Let them eat cake’?. Yayınlanma tarihi: 11 Nisan 2021. Kaynak: Livescience.com. Bağlantı: Did Marie Antoinette really say ‘Let them eat cake’?
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
