Kadınların matematik yeteneğinden yoksun olduğuna dair modası geçmiş cinsiyet stereotipi, 2014 yılında Maryam Mirzakhani‘nin matematiğin en prestijli ödülü Fields Madalyasını alan ilk kadın olmasıyla büyük bir darbe almıştı. Aynı derecede önemli bir darbe ise 300 yıl önce Maria Gaetana Agnesi tarafından vuruldu.
Ancak Maria Agnesi, adı büyük çoğunluk tarafından unutuldu. Günümüzde ondan geriye, Agnesi cadısı adı verilen, aşağıdaki görselde gördüğünüz basit bir eğri kaldı. Bu eğri, Maria Agnesi’nin 1748’de kaleme aldığı Analytical Institutions adlı kitabında ilk olarak tanımlanmıştır. Buraya kadar her şey tamam. Peki ama adında neden içinde bir cadı geçiyor?
Bu kitap farklı dillerde yazılmış matematik teorilerini birleştiren ilk metin olmanın yanı sıra, bir kadın tarafından kaleme alınan ve günümüze kalan en eski matematiksel metindir. Hayatının onlarca yılını fakirlere hizmet etmeye adamış dindar bir kadının, icat etmediği bir eğri üzerinden bir cadılıkla ilişkilendirilmesi de ayrı bir ironidir elbette. Ancak aslında açıklaması basittir.
Maria Agnesi kitabını İtalyanca olarak kaleme almıştı. Ancak 18. yüzyılın en önemli ders kitaplarından biri olarak kabul edilen bu çalışması ileriki yıllarda başka dillere de çevrildi. ‘Cadı’ adı, aslında teriminin yanlış tercümesinden ortaya çıktı.
1718 yılında eğriye Latince versoria adı verildi. İtalyanca da bu ad versiera’ye dönüştü. Aslında sinüs eğrisini tarif etmeye çalışıyorlardı. Ancak İngilizce çevirisinde bu sözcük avversiera olarak anlaşıldı. Bu ise cadı anlamına geliyordu. Adının içinde cadı geçse de eğri, 250 yıl sonra hala bir modelleme ve istatistiksel araç olarak kullanılmaktadır.
Kısaca Maria Agnesi Kimdir?
Maria Agnesi (1718- 1799) zengin, entelektüel, aristokrat ve politik açıdan güçlü bir ailenin kızı olarak dünyaya geldi. Beş yaşında hem Fransızca hem de İtalyanca konuşuyordu. On iki yaşına geldiğinde ise bu dillere Yunanca, İbranice, İspanyolca, Almanca ve Latince’yi de ekledi. 9 yaşındayken kadınların eğitim görme hakkı ile ilgili bir denemeyi Latinceye çevirmiş ve evlerinin bahçesinde yapılan akademik bir toplantıda ezberden okumuştu.
Ailesinin sosyal statüsünü korumak için babası evinde dönemin önde gelen kişilerinin davet edildiği buluşmalar düzenlerdi. Bu zamanlarda Maria bilim ve felsefe konularında farklı dillerde konuşarak göz kamaştırırdı. Sonrasında da yetenekli kız kardeşi kendi eserlerini piyanoda çalardı. Kadınların salon süsü olarak kullanıldığı zamanlarda, bu iki kız kardeş oldukça dikkat çekiyordu. Ancak Maria, babasının gösteriş çabasına uygun hareket etse de, bu davetlere alet olmayı sevmiyordu.
Annesi 1732’de doğum sırasında öldüğünde, kardeşlerine bakma sorumluluğu artık ondaydı. Bu dönemde Agnesi, ilk başta küçük erkek kardeşlerinin çalışması için yazmayı planladığı, yazının girişinde aktardığımız, kitabını yazmaya başladı.
Kısa basit bir kitap olmasını düşünürken arka arkaya yazılan ciltler sonucunda sonuçta ortaya devasa bir eser çıktı. Dört ciltten oluşan bu çalışmasının son bölümü bin sayfadan daha fazlaydı. Önde gelen matematikçilerin desteğiyle yazılan bu kitap, Agnesi’nin dil yeteneği sayesinde okuyabildiği, dünyanın dört bir yanından matematiksel fikirleri bir araya getirdi.
Bir kadın tarafından kaleme alınmasına rağmen kitabı Avrupa çevresindeki matematikçilerin saygısını kazandı. Yayınlanmasından on yıllar sonra, matematikçi Lagrange, bu kitabı referans olarak çalışmalarında kullandı. Kitap daha sonra İngilizce ve Fransızca olarak yayınlandı.
1739’da babasına bir rahibe olmak istediğini söyledi. Babası, ailesinden uzaklaşmaması için çok ısrar edince üç şart ileri sürdü. Her istediğinde kiliseye gidebilmek, basit ve gösterişsiz elbiseler kullanmak ve özel etkinliklere katılmak zorunda kalmamak. Bunun sonrasında da kendi istediği gibi bir biçimde hayatını düzene sokan ve dış dünyayla bağlantısını kesen Maria, kendini dine ve matematiğe verdi.
Kendi Doğrularına Göre Yaşayan Bir Kadın
Agnesi, kitabının yayınlanmasından sonra, matematik çalışmalarını azalttı. Bazı kaynaklarda ilk kadın matematik profesörü olarak tanımlansa bu görevi hiç yapmadı. Yaşam tarzıyla örtüşmediği için üniversiteye gitmedi.
Babası 1752’de öldükten sonra teoloji ile ilgili çalışmalara ağırlık verdi. Agnesi’nin zamanında entelektüel arayışlar Tanrı’ya bir bağlılık biçimi olarak düşünülüyordu. Kalkülüs gibi bir konuyu derinlemesine incelemek de, Agnesi’nin bir dua şekliydi. Agnesi kalıplara sığmayan bir kadın oldu. O bir rahibe, bir eş veya bir anne olmadı. Toplum tarafından hem matematik çalışmaları hem de hayırseverliği nedeniyle saygı gördü.
Neden matematik çalışmalarını durdurduğu, neden kadınların var olma mücadelesi verdiği bir dönemde kendisine gelen teklifi kabul etmeyip, sıradan bir yaşamı tercih ettiğini günümüzün gözlüğü ile bakarak anlamak zor elbette. Kendi doğrularına göre içinden geldiği gibi yaşamak, onun yapmaya çalıştığı şey buydu belki sadece…
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- The 18th-Century Lady Mathematician Who Loved Calculus and God. Yayınlanma tarihi: 16 Mayıs 2018; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
- The Witch of Agnesi; Yayınlanma tarihi: 16 Mayıs 2017; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
