1500’lerin başlarından kalma, düşen nesnelerin hareketini gösteren çizimler, Leonardo da Vinci’nin bu kuvveti Isaac Newton’dan önce anladığını gösteriyor.
1452’de Vinci şehrinin Toskana köyünde doğan Leonardo da Vinci, gerçek bir Rönesans insanıydı. Dünyanın dört bir yanındaki insanlar da Vinci’yi icatları ve ikonik sanat eserleriyle tanıyor. Ancak hiç kimse Leonardo’nun yer çekimi yasalarını çözmeye başlayan ilk kişi olabileceğinden şüphelenmedi.
Californiya Teknoloji Enstitüsü’ndeki araştırmacılar Leonardo da Vinci’nin not defterinde, kendisinin yer çekimi ile ivme arasındaki ilişkiyi kurduğunu ve serbest düşüş ivmesini %97 doğrulukta hesapladığını gösteren bir deney açıklaması yaptığını buldular.
13.000 sayfadan oluşan bir koleksiyon olan da Vinci’nin defterleri, insan anatomisini, uçan makineleri ve hatta makineli tüfekler ve füzeler dahil yüzlerce yıl var olmayacak silahları tasvir eden eskizlerle doludur. 2017’de California Teknoloji Enstitüsü profesörü Mory Gharib, Leonardo da Vinci’nin 1480’den 1518’e kadar uzanan notları ve eskizlerinden oluşan bir koleksiyon olan Codex Arundel’i, yüksek lisans öğrencileriyle paylaşabileceği çizimler için araştırıyordu.
Gözüne bu esnada aşağıdaki görselde de gördüğünüz çizim çarpacaktı. Çizimde içinden kum dökülen bir kavanoz ve görünüşe göre hareketi tasvir etmek için kullanılan bir üçgen yer alıyordu. Araştırmacı Leonardo’nun çizdiği üçgenlerden birinin hipotenüsüne ‘Equatione di Moti’ yazdığını fark etti. Bu ifadenin “hareketlerin eşdeğerliği anlamına geldiğini biliyordu. Sonrasında da bununla ilgili ne demek istediğini merak etmeye başladı.
Gharib, mühendis Chris Roh ve Flavio Noca ile birlikte eskizleri araştırmaya başladı. Kısa süre sonra bunların basit geometrik şekil çizimleri olmadığını anladı. Karşısında Da Vinci’nin yerçekimi yasalarını çözmeye başladığının kanıtı olduğunu fark ettiler. Üçlü çalışma sonuçlarını geçtiğimiz günlerde yayınladı.
Leonardo da Vinci Sürahi Deneyi İle Yerçekimi Arasında Nasıl Bir İlişki Var?
Albert Einstein ilk kez 1907’de yerçekimi ile hızlanma ve sabit bir referans çerçevesine göre hızlanma deneyiminin ayırt edilemez olduğu fikrini formüle etmişti. Buna eşdeğerlik ilkesi denir. Bunu yapmak için Einstein, Isaac Newton’un 1687’de ortaya koyduğu evrensel kütleçekimi yasası ile ilgili fikirlerini genişletmişti.
Newton’un evrensel kütle çekim yasası, “Evrendeki her parçacık, başka bir parçacığı, kütlelerinin çarpımı ile doğru orantılı ve aralarındaki uzaklığın karesi ile ters orantılı olan bir kuvvetle çeker.” biçimindedir. Elbette O da fikirlerini, Galileo Galilei’nin konu ile ilgili çalışmalarının üzerine inşa etmişti. Newton fiziğinde, serbest düşüş sadece yerçekimi kuvvetinin etki ettiği cisim hareketi olarak tanımlanır. Da Vinci’nin notları ise hepsinden önce kendisinin konu hakkında çalışmalar yapmaya başladığını ortaya koyuyor.
Leonardo, vazonun hareketini temsil eden yatay bir düz çizgi ve kumun hareketini temsil eden dikey bir çizgi çizmişti. Da Vinci, sürahi sabit bir hızla hareket ederse, düşen parçacıkların çizdiği çizginin dikey olacağını düşünmüştü. Ancak ama eğer sabit bir hızla hızlanırsa, o zaman parçacıklar bir üçgenin hipotenüsünü oluşturacak biçimde eğimli olacaktı.
Diğer bir deyişle Da Vinci’nin notları, bir nesnenin atıldığında sabit bir hızla düşmeyeceğini, aksine hızlanacağını açıklığa kavuşturuyor. Ayrıca, Da Vinci sürahi artık içerisindeki nesneleri etkilemediği için içeriğin yatay olarak hızlanmasını durduracağını da yazmıştı.
Sonuç Olarak;
Da Vinci, gözlemlerini bir denklem haline getirmeye çalıştı, ancak bu girişimden vazgeçti. Araştırmacılar, deneyinin bir simülasyonunu yürüterek, onun nerede sorun yaşadığını da buldular. Aslında Leonardo düşen nesnenin mesafesinin ‘2 üzeri t’ ile orantılı olduğunu düşünerek buna göre hesaplama yapmıştı. (t= zaman). Ancak, doğru cevap t kare ile orantılı olması biçimindedir.
Da Vinci’nin daha fazla deney yapıp yapmadığını veya bu soruyu daha derinlemesine inceleyip incelemediğini bilmiyoruz. Fakat 1500’lerin başında bu sorunla bu şekilde mücadele ediyor olması, düşüncesinin ne kadar ileride olduğunu gösteriyor.
1452 ile 1519’a yılları arasında yaşayan Da Vinci, döneminin en bilge insanları arasında yer alıyordu. Bu nedenle, Leonardo Da Vinci’nin yer çekimi kavramını keşfetmiş olması bilim insanlarına şaşırtıcı gelmedi. Kendisi ile ilgili bir başka şaşırtıcı çalışmaya göz atmak isterseniz. Da Vinci’nin Köprü Tasarımı Dehasını Bir Kere Daha Kanıtlıyor
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Da Vinci understood key aspect of gravity centuries before Einstein, lost sketches reveal. Yayınlanma tarihi: 15 Şubat 2023; Bağlantı: https://www.livescience.com/
- Leonardo Da Vinci’s Notes Show He Understood Gravity Long Before Newton. Yayınlanma tarihi: 16 Şubat 2023; Bağlantı: https://www.ancient-origins.net/
- Morteza Gharib, Chris Roh, Flavio Noca. Leonardo da Vinci’s Visualization of Gravity as a Form of Acceleration. Leonardo 2023; 56 (1): 21–27. doi: https://doi.org/10.1162/leon_a_02322
- Forgotten Sketches By Leonardo Da Vinci Suggest That He Understood Gravity Decades Before Newton. Yayınlanma tarihi: 17 Şubat 2023; Bağlantı:
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
Güzel!