Dünyanın döndüğünü hissedemez veya duyamazsınız. Ama her gün ve gece kendi gözlerinizle bunu görebilirsiniz.
Güneş gökyüzünde hareket ediyor gibi göründüğünden, Güneş’in Dünya’nın etrafında döndüğünü düşünmeniz affedilebilir. Zaten uzun bir süre boyunca insanlar tam olarak böyle düşünmüşlerdir. Ancak aslında Güneş’in etrafında dönen Dünya’dır ve Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi de Güneş’in gökyüzündeki konumunu değiştirir.
Dünya’nın bu hareketi aynı zamanda açık bir gecede yıldızların doğudan doğup batıdan battığını görmeniz anlamına gelir. Ancak Kuzey veya Güney Kutbu’nda durup yukarı bakarsanız, yıldızların üstünüzde bir daire içinde hareket ettiğini görürsünüz.
Bunun nedeni, Dünya’nın ekseninin gökyüzünde yıldızlar da dahil her şeyin etrafında hareket ediyor gibi göründüğü bir noktaya işaret etmesidir. Kuzeyde bu, Polaris veya Kuzey Yıldızı adı verilen bir yıldıza çok yakındır. Zaten bu nedenle de Kuzey Yarımkürenin neresinde olursanız olun gece vakti Polaris’in yerini tespit ederek hangi yönün kuzey olduğunu anlayabilirsiniz.
Gezegenimiz kendi ekseni çevresinde dönerken gökyüzündeki her şey onun çevresinde dönüyor gibi görünür. Türk mitolojisinde bu yıldız gökyüzünü bir arada tutan bir çivi olarak düşünülmüştür. Demirkazık adı da buradan gelmektedir.
Kutup Yıldızı Neden Önemlidir?
Gökyüzünde Kutup yıldızını bulmak çok kolaydır. Bu yıldız Dünya’dan yaklaşık 430 ışık yılı uzaklıkta olan ve Küçük Ayı takımyıldızının bir parçasıdır. Bu takımyıldız da Büyük Ayı gibi bir kepçeye ya da cezveye benzetilir. Ancak kepçeyi oluşturan bazı yıldızlar sönük olduğundan bu takımyıldızı seçmek bazen zor olabilir.
Kutup Yıldızı Güneş’ten 2500 kat daha parlaktır. Ayrıca güneşten yaklaşık 40 kat daha büyük bir çapa sahiptir. Belirgin varlığı da, bazı insanların yanlışlıkla onu gökyüzündeki en parlak yıldız olarak düşünmesine neden olmuştur.
Gece gökyüzünde ona baktığınız zaman bilmelisiniz ki aslında gördüğümüz ortak bir kütle merkezinin etrafında dönen üç yıldızdır. Bu üçlünün başlıca yıldızı olan Kutup Yıldızı A, Güneş’ten 6 kat daha fazla bir kütleye sahip dev bir yıldızdır. Ona eşlik eden diğer iki yıldız ise cüce yıldızlardır.
Kutup Yıldızı Neden Sabittir?
Dünya ekseni etrafında dönerken Polaris Kuzey Kutbu’nun üzerinde kalır. Polaris’ten Dünya’ya bakan bir uzaylıyı olsaydı sadece Kuzey Kutbu etrafında saat yönünün tersine dönen Dünya’nın Kuzey Yarımküresini görürdü. Geriye kalan hiçbir yeri göremezdi. Neyse ki Polaris’i Dünya’dan Kuzey Yarımküre’de yaşayan tüm insanlar görecektir. Çünkü kutup yıldızı asla doğmaz veya batmaz.
Kuzey Yarımküre’de Polaris kuzeyi bulmanızı sağlar. Ne yazık ki, Güney Yarımküre’deki insanlar Güney Kutbu’nun üzerinde parlak bir yıldıza sahip olma şansına sahip değiller, bu da yıldızlara göre yön bulmayı biraz daha zorlaştırıacaktır.
Kutup Yıldızı Hangi Yönü Gösterir?
Çoğu durumda Kutup yıldızı bir pusuladan daha kusursuzdur ancak yine de tam kuzeyde değildir. Kuzey’deki dönüş ekseni ile arasında 0,7 derecelik bir uzaklık, bir perspektife oturtmamız gerekirse, Ay’ın genişliğinin yaklaşık iki katı bir mesafe vardır.
Polaris sadece içinde bulunduğumuz çağın Kutup Yıldızı’dır, çünkü gök küresindeki konumu zamanla değişir. Bunun nedeni Dünya’nın presesyon hareketidir. Dünya senede bir Güneş’in etrafında ve günde bir kendi ekseninin etrafında dönerken aynı zamanda presesyon da yapar. Diğer bir deyişle bir topaç gibi yalpalar.
Dünya’nın ekseni Ay ve Güneş’in çekim gücünden dışarı doğru yalpaladıkça Kutup yıldızı artık kuzeyi göstermeyecektir. Aslında yıldızın konumu geçmişte farklıydı ve gelecekte de değişecek. Aslına bakarsanız, farklı yıldızlar farklı zamanlarda aynı konumda olmuştur.
Örneğin, Draco takımyıldızındaki Thuban yıldızı, eski Mısır’ın Piramit inşaatçıları döneminde, MÖ 2600 civarında, o zamanın Kutup yıldızıydı. Polaris günümüzde Kuzey Kutbu doğrultusuna yaklaşmaya devam ediyor. Tahminlere göre 24 Mart 2100’de en yakın noktaya ulaştıktan sonra uzaklaşmaya başlayacak. MS 14.000 civarında ise kutup yıldızı unvanının yeni sahibi gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri olan Vega olacak.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Why Is the North Star So Stellarly Important?. Yayınlanma tarihi: 5 Şubat 2021; Kaynak site: How Stuff Works. Bağlantı Why Is the North Star So Stellarly Important?;/
- Explainer: we can learn a lot from the changing night sky. Yayınlanma tarihi: 5 Ocak 2017. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Explainer: we can learn a lot from the changing night sky
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
