Bazı eşyalarından ayrılmakta güçlük çekiyor musunuz? Başkalarının duygusal ya da maddi değer vermedikleri nesnelere değer atfeder misiniz? Bir şeyleri asla atamaz ve er geç bir gün lazım olur diye bir yerlerde saklar mısınız? Evinizin içinde hareket etmekte güçlük çekiyor musunuz? Eğer bu sorulara cevabınız evet ise kompulsif biriktirme hastalığı ( Dispozofobi) diğer adıyla istifçilik sorunu ile yüzleşiyor olabilirsiniz.
Çoğumuz, belki görünüşlerini sevdiğimiz için belki de hoş anıları tetiklediği için bazı eşyalara bağlanırız. Ancak biriktirme bozukluğu olan kişilerin çoğu, sahip oldukları şeyler hakkında da güçlü inançlara sahiptir. İstifçilik yavaş yavaş başlama eğilimindedir ve araştırmalar bunun ergenlik ve hatta çocukluk döneminde bile başlayabileceğini bulmuştur.
İnsanların bu konuda sahip olduğu bilgiler genellikle ağır vakalarla ilgili, taşan eşya yığınlarına odaklanan belgesellerden gelir. Ancak izlediklerimiz, insanların genellikle davranış hayatlarını mahvedene kadar yardım alamadıkları anlamına gelir. Bu nedenle erken müdahale, istifleme davranışıyla mücadele eden kişilerin, ailelerinin ve yaşadıkları toplulukların hayatlarını değiştirecek bir fark yaratır.
Biriktirme Hastalığı Nedir?
Biriktirme hastalığı yani istifçilik, kişinin parasal değeri olsun ya da olmasın çok sayıda eşyayı biriktirmek için güçlü bir ihtiyaç duyduğu ve bu eşyalardan kurtulmaya çalışırken ciddi sıkıntı yaşadığı bir ruh sağlığı durumudur. Günümüzde bu isimle anılmalarına karşın bu durum bir zamanlar Collyer sendromu olarak bilinmekteydi. Bunun nedeni de Homer ve Langley Collyer kardeşlerin gelmiş geçmiş en dramatik istifçilik vakası olmasıdır.
Collyer kardeşler olarak bilinen Homer Lusk Collyer ve Langley Wakeman Collyer, tuhaf doğaları ve kompulsif istifçilikleriyle ünlü iki Amerikalı kardeşti. 21 Mart 1947’de kimliği belirsiz bir kişi evden gelen rahatsız edici bir koku nedeniyle polisi aramasıyla hikâyeleri anlaşılacaktı. Polis zorla eve eve girdiğinde Homer Collyer’ın cesedini buldu.
Yaklaşık üç haftalık bu temizliğin ardından evden 120 ton çöp çıkardılar. Sonucunda da hurda yığınlarının altında Langley Collyer’ın cesedi de çıktı. İki kardeş de çöp yığınlarının altında, açlıktan hayatını kaybetmişti.
Biriktirme Hastalığı Neden Olur?
Psikologlar hala insanların neden istifçilik yaptığını tam olarak anlayamıyorlar. Uzmanlar tarafından kullanılan bir rehber olan Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı’nın beşinci baskısına istifleme bozukluğu ancak 2013 gibi yakın bir zamanda eklendi.
İstifçilik, gerçek değerlerine bakılmaksızın, eşyaları elden çıkarmada yaşanan zorlukla karakterizedir. Bu, yaşam alanlarını karmaşıklaştıran aşırı eşya birikimine neden olur. Biriktirme bozukluğu, sosyalleşmede, işte ve günlük işleyişin diğer alanlarında büyük sıkıntı ve sorunlara yol açar.
İstifçiliğin eşyalarına olan bağlılıkların istifçi olmayanlarınkine oldukça benzer gibi gözükür. Ancak arka planda duygular daha güçlüdür ve daha geniş bir yelpazedeki şeylerle ilişkilidir. Bu, başkalarının çok az değeri olduğunu veya hiç değeri olmadığını düşündüğü şeylere bağlılıklara neden olur. İstifçilik yapan biri için bir eşyanın her zaman bir faydası, bir hikâyesi, bir duygusu ya da bir hatırası vardır.
İstifçiliğe giden farklı yollar vardır. Bazı araştırmacılar bunun çocuklukta belirgin bir tetikleyici olmadan başlayabileceğini öne sürüyor. Ancak bazı insanlar için ise bu durum yaşamın ilerleyen dönemlerinde meydana gelir ve belirli bir olay tarafından tetiklenir.
Araştırmalar yalnızlık gibi kişilerarası sorunların nesnelere daha fazla bağlanmayla bağlantılı olduğunu göstermektedir. Biriktirme bozukluğu aynı zamanda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuyla da ilişkilidir. Karar verme, planlama, dikkat ve sınıflandırmadaki zorluklar, eşyaları organize etmeyi ve elden çıkarmayı zorlaştırabilir.
Bir İstifçinin Beyni Nasıl Çalışır?
İstifçilik davranışı, birinin eşyaları evini ele geçirmeden çok önce başlar. Sorun ne kadar uzun sürerse, kişinin kontrolü tekrardan ele alması o kadar zor olur.
Görüntüleme tekniği sayesinde elde edilen bulgulara göre istifçilerin beyinlerindeki iki bölgede (anterior singulat kortekste ve insulada) gerçekleşen elektriksel etkinlik normal insanlardan daha farklıdır. Bu iki bölge, kişi korktuğunda ve hoşa gitmeyen bazı duyguların işlenmesinde etkinleşmektedir. Bu etkileşim insanların söz konusu eşyanın ya da nesnenin önemli olduğu konusunda bir varsayım geliştirmelerine neden olur.
Tüm bunlar olurken de beynin anıların saklanmasında ve geri çağrılmasında etkin olan hipokampus adlı bölgesi, o nesneyle ilgili anıları çağırmaya başlar. İstifçiler için bu noktadan itibaren karar almak giderek zorlaşır. Öte yandan, istifleme bağımlılığı olmayan insanlar bir nesne üzerinde bu kadar çok düşünmedikleri için karar vermeleri çok daha kolaydır.
Biriktirme Hastalığı Nasıl Tedavi Ediliyor?
İstifçiliği tedavi etmek zordur. Bunun nedeni kişinin bu durumu temelde bir sorun olarak görmemesidir. Sorun olarak görse bile durumundan rahatsız olduğu için yardım istemek konusunda da çekingen davranabilmektedir. Yapılmaması gereken ilk şey, eşyalarını çöpe atmaktadır. Bu durum kişinin aşırı öfkeye kapılıp ağır bir umutsuzluğa sürüklenmesine neden olacaktır.
İstifleme bozukluğu olan kişiler için özel olarak tasarlanmış bilişsel-davranışçı terapi vardır. Bilişsel-davranışçı terapi aynı zamanda insanların eşyalarla ilgili inançlarını anlamalarına ve yavaş yavaş sorgulamalarına yardımcı olur. Tedavi ayrıca insanların organize etmek, planlamak ve atmak için gereken becerileri öğrenmesine de imkan sağlar.
Bilişsel davranışçı terapi yoluyla istifçiliğin duygusal ve davranışsal itici güçlerini ele almak çok önemlidir. Ancak istifleme diğer psikolojik bozuklukların çoğundan farklıdır. Karmaşık vakalar birçok farklı kurumun birlikte çalışmasını gerektirebilir.
Eşyaları değil anları biriktireceğiniz bir yaşam biçimi kurmanız dileğimizle. Ayrıca göz atmanızı öneririz: Diderot Etkisi: İhtiyacımız Olmayan Şeyleri Neden İsteriz?
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Jabr, F. Step inside the real world of compulsive hoarders. Nature (2013). https://doi.org/10.1038/nature.2013.12495
- Brain Scans of Hoarders Reveal Why They Never De-Clutter; Bağlantı: https://blogs.scientificamerican.com
- Burton CL, Arnold PD, Soreni N. Three Reasons why Studying Hoarding in Children and Adolescents is Important. J Can Acad Child Adolesc Psychiatry. 2015 Fall;24(2):128-30. Epub 2015 Aug 31. PMID: 26379725; PMCID: PMC4558984.
- Tolin DF, Frost RO, Steketee G, Muroff J. Cognitive behavioral therapy for hoarding disorder: a meta-analysis. Depress Anxiety. 2015 Mar;32(3):158-66. doi: 10.1002/da.22327. Epub 2015 Jan 14. PMID: 25639467.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
